Musical over Nigeriaanse vrouwenhandel: 'Ze zien zichzelf niet als slachtoffer'

Een musical over vrouwenhandel: het lijkt een onmogelijke spagaat. Toch slaagt filmmaker Karin Junger er met glans in om een indringend portret te schetsen van de prostitutiewereld waarin jonge Nigeriaanse meisjes bij aankomst in Europa belanden. Gesprek met een grande dame uit de filmwereld die de Nigeriaanse prostitutienetwerken in Brussel van naaldje tot draadje kent.

Ze was 23 jaar oud, Eunice Osayande, toen ze op 5 juni 2018 zwaargewond werd aangetroffen op een voetpad in Schaarbeek, vlak bij de Linnéstraat. Met maar liefst zeventien messteken werd ze overgebracht naar het ziekenhuis, maar alle hulp kwam te laat: Osayande overleed aan haar verwondingen. Haar heengaan veroorzaakte een schokgolf in de gemeenschap van sekswerkers. Op 13 januari ging het proces rond haar dood en de vermoedelijke dader van start.

Osayande werd geboren in Edo, in het zuiden van Nigeria, maar reisde in de zomer van 2016 via Niger, Libië en Italië naar België. Enkele dagen later werd ze al uitgebuit als sekswerker. Haar verhaal lijkt als twee druppels water op dat van de hoofdpersonages in 10 Songs for Charity, een muzikaal sprookje over vrouwenhandel, zoals regisseuse Karin Junger (65) haar werk zelf noemt. Ook Charity en Happy – de Nigeriaanse zusjes die in de film van Nigeria naar België worden gesmokkeld – worden via schulden, voodoorituelen en druk op de familieleden in Nigeria door hun mensenhandelaars in de greep gehouden. Verrassend hoeft de gelijkenis tussen beide verhalen niet te zijn: naast haar veldwerk in Brussel reisde Junger voor haar onderzoek immers naar Nigeria, waar ze met heel wat vrouwen sprak over hun ervaringen.

Het verhaal van Eunice Osayande lijkt treffend op dat van uw hoofdpersonages Charity en Happy. Kende u Eunice persoonlijk?
Karin Junger: Nee, ik kende haar niet, maar de meeste verhalen van deze meisjes zijn identiek. Het feit dat ze in handen van een bende terechtkomen, vanuit Nigeria naar bijvoorbeeld Brussel worden gesmokkeld, een enorme schuld moeten afbetalen en in de prostitutie belanden, is echt het standaardverhaal geworden.

U bent voor uw onderzoek naar Nigeria getrokken. Wat leerde u daar over de Nigeriaanse vrouwenhandel met Europa?
Junger: Alles heeft te maken met armoede en de slechte positie van de vrouw. In veel delen in Nigeria is de armoede zo groot dat mensen tot alles bereid zijn. Bovendien worden vrouwen er nog vaak gezien als inferieur, als mensen met minder rechten dan een man. Daarnaast is het een erg materialistische samenleving. Een Nigeriaanse antropologe vertelde me dat er een aantal decennia geleden een wrede dictatuur was in Nigeria die de maatschappij sterk heeft ontwricht. Veel waarden zijn toen verdwenen en mensen raakten sterk gericht op het materiële: het is een erg harde samenleving geworden. Er is vandaag enorm veel ellende aanwezig, met een kleine elite die extreem rijk wordt en een meerderheid die steeds armer wordt.

Zij zien Europa als de enige uitweg?
Junger: Mensenhandel is in feite erg cynisch: het is een spel van vraag en aanbod. Het aanbod is er, want de mensen zijn er erg arm. Maar de vraag is er ook: kennelijk zijn er voldoende Europese mannen die op zoek zijn naar exotische, goedkope prostituees die alles doen waar zij zin in hebben. Er is dus niet zomaar een oplossing voor. Het systeem in Europa is er niet op voorzien een oplossing te bedenken: Europa wil vooral het eigen systeem in stand houden. Wij willen ons verdedigen tegen een zogenoemde invasie en vinden dat we misdaad moeten bestrijden. Maar daar schieten de vrouwen ter plekke weinig mee op.

U sprak met de politie in Brussel die de Nigeriaanse vrouwenhandel nauw opvolgt en voerde veel gesprekken met vrouwen die het slachtoffer werden van mensenhandel. Hoe kijken de slachtoffers zelf naar het hele gebeuren?
Junger: Wat ik boeiend vind, is dat wij deze vrouwen als slachtoffer zien, maar zij zien zichzelf niet als slachtoffer. Het feit dat ze naar Europa trekken, beschouwen zij doorgaans als een rationele keuze, één waarbij ze het in ieder geval beter hebben dan in Nigeria. Dan zeggen ze: 'In Nigeria moet ik ook met tien mannen per dag naar bed, maar zonder condoom, terwijl ik in Europa ook met tien mannen per dag naar bed moet, maar mét condoom en mét een dak boven het hoofd.' Zij zien het dus als een verbetering. Een kleine minderheid slaagt erin zich vrij te kopen en in Nigeria te investeren in een bedrijfje of huisje. Ze zien het daarom als iets redelijk rationeels. Hun madame, de persoon die het bordeel runt, zien ze vaak als een rolmodel. 'Wij hadden gewoon een business deal,' kreeg ik vaak te horen.

Wanneer Charity en Happy op weg zijn naar Europa lijken ze uitgelaten, haast gelukkig. Ze nemen selfies en lachen met de bladerloze bomen. Weten meisjes wat hen te wachten staat in ons land?
Junger: Dat is een interessante vraag. Sommige meisjes beweren dat ze van niets wisten. Ik vind dat moeilijk om te geloven. In Nigeria weet iedereen dat dit op grote schaal gebeurt. Ik kan daarom bijna niet geloven dat mensen zo naïef zouden zijn dat ze er geen idee van hebben. Ik denk wel dat ze niet op de hoogte zijn van de manier waarop het gebeurt. Ze weten misschien wel dat er sekswerk van hen verwacht wordt, maar niet dat ze onvrij zijn, dat ze een grote schuld zullen krijgen, dat ze slecht behandeld zullen worden.

De musical toont ook erg nare en bikkelharde scènes, zoals het ogenblik waarop een klant Charity vraagt om niet enkel hem, maar ook zijn hond te bevredigen. Werden die zaken uit het leven gegrepen?
Junger: Ja. Ik weet dat het moeilijk om te geloven is, maar er zit een erg perverse kant aan de relatie met die Europese mannen. Deze vrouwen hebben geen papieren en worden niet beschermd door wie dan ook, ze zijn als het ware vogelvrij verklaard. Die mannen hebben dus het gevoel dat ze met die vrouwen alles kunnen doen wat ze willen, dat ze al hun perverse ideeën op hen kunnen botvieren. De vrouwen kunnen immers toch niets doorvertellen, want ze hebben zo goed als geen status en het kost de mannen amper iets. Het is een erg lelijke kant van de mens.

De Nigeriaanse meisjes in uw film landen in Zaventem, waarna ze naar een niet nader genoemde Belgische stad worden vervoerd waar ze de prostitutie ingaan. Hoe belangrijk is Brussel voor de Nigeriaanse vrouwenhandel?
Junger: Dat is voor mij moeilijk om te becijferen, maar het fenomeen is er zeker aanwezig. Zo weet ik dat veel Nigeriaanse vrouwen bijvoorbeeld in de buurt van het Noordstation in Brussel werken en nadien de trein nemen naar Antwerpen omdat ze daar verblijven. In veel Europese steden is de situatie vergelijkbaar. De vrouwenhandel vanuit Nigeria is goed georganiseerd en gaat naar veel Europese landen, zoals België, Nederland, Frankrijk of Duitsland. Als de organisatie weet heeft van veel controles op een luchthaven in pakweg Nederland, dan verplaatst de handel zich meteen naar bijvoorbeeld Zaventem of Genève. Het netwerk is erg gespecialiseerd: in Nigeria zijn er mensen die ronselen, die de deal sluiten of die de voodoo­rituelen uitvoeren. Nog andere mensen organiseren de reis, de opvang ... Ook zijn er netwerken tussen Europese steden onderling, waarbij de vrouwen als koopwaar worden doorgegeven. En de link met Nigeria wordt behouden: familieleden worden er bedreigd als de meisjes niet goed genoeg werken.

U bent met deze film niet aan uw proefstuk toe. Vanwaar kwam het idee om mensenhandel te koppelen aan een musical? Dat klinkt gewaagd.
Junger: Ik maak doorgaans films die gebaseerd zijn op zaken die ik tegenkom in mijn eigen omgeving. Ik woonde lang in een buurt waar veel mensen met een migratieachtergrond woonden: zo is het idee langzaamaan gegroeid. Met muziek wou ik werken om de nadruk niet alleen op de ellende te leggen en op het feit dat deze vrouwen slachtoffers zijn. Ik wilde ook iets positiefs aanbrengen, namelijk de veerkracht die die vrouwen bezitten. Die veerkracht uit zich in de songs. Bovendien kon ik zo een extra laag toevoegen aan het verhaal. Veel migranten die op deze manier naar Europa komen, kunnen nooit zichzelf zijn: ze leven onder een valse naam en met valse papieren. Die songs bieden een blik op dat geheime leven. Ik wou er zeker geen gepolijste Hollywoodmusical met veel tralala van maken, maar wel een rauwe film die de hardheid en de heftigheid van het probleem ongecensureerd naar voren brengt.

U werkte samen met Nigeriaanse actrices. Welke impact hadden zij op het verhaal?
Junger: Ik vond het erg belangrijk om een authentieke film te maken en wilde bijgevolg ook graag Nigeriaanse actrices voor de hoofdrollen. Ik ben dus gaan casten in Lagos. Ze hebben allebei ontzettend veel bijgedragen, niet enkel omdat ze Pidginengels spreken. Ze kenden de situatie erg goed en hebben dan ook veel input gehad in de dialogen.

U woont al een hele poos in Nederland, maar groeide wel op in Brussel. Hielp u dat om de situatie van de mensenhandel te begrijpen?
Junger: iet speciaal, maar ik ben in Brussel wel opgegroeid in een internationale setting en dat heeft me geopend voor andere werelden. Er werd me al vaak de vraag gesteld of ik als witte vrouw wel een film kan maken over zwarte vrouwen. Dat vind ik een beetje bullshit. Ik heb voor deze film samengewerkt met veel verschillende nationaliteiten en als filmmaker word je natuurlijk geacht je te kunnen verplaatsen in andere personen. En je moet je research goed doen.

De Stad Brussel besliste in september 2021 om een straat te vernoemen naar de vermoorde Eunice Osayande. Doen overheden voldoende om de Nigeriaanse mensenhandel in Brussel tegen te gaan?
Junger: Of dat veel zal oplossen, weet ik niet, maar ik vind de naamswijziging in ieder geval een mooi gebaar. Aandacht voor het probleem is belangrijk: mijn film zal het probleem evenmin oplossen, maar ik hoop dat het project bijdraagt in de bewustwording ervan. Ik heb bovendien de indruk dat de politie in Brussel zeer gemotiveerd is om de vrouwenhandel aan te pakken, maar het is een groot en internationaal probleem.
Als politie is het moeilijk om dat probleem aan te pakken: ze hebben het moeilijk om aan getuigenissen te raken omdat de vrouwen er geen belang bij hebben. Er is geen zekerheid op een verblijfsvergunning. Er is dus geen winst voor de vrouwen, enkel meer risico. Justitie is vooral met zichzelf bezig, met te willen scoren, maar als slachtoffer heb je daar niet zoveel aan. De politiek moet ook helpen. In Nigeria is de politiek zodanig corrupt dat een verdachte er zo goed als meteen weer kan worden losgelaten. Welke boodschap ventileer je dan? 'Ga maar lekker door met die handel.'

Karin Junger hoopt 10 Songs for Charity in het voorjaar van 2022 in première te laten gaan in een Brusselse bioscoop.
Op donderdag 20 januari heeft ook BRUZZ tv een interview met Karin Junger.