Het splinternieuwe Brussels International Film Festival opent met een knaller. Filmregisseur (en Monty Python) Terry Gilliam presenteert The man who killed Don Quixote, een film die 25 jaar “in de maak en de onmaak” was. “Natuurlijk was opgeven het redelijke ding om te doen, maar ik kreeg het niet over mijn hart.”
Wie is Terry Gilliam?
- Geboren in 1940 in Minneapolis, tot Brit genaturaliseerd in 1968
- Vervoegde Monty Python’s Flying Circus als animatiefilmer maar werd snel volwaardig lid
- Doet filmervaring op met Monty Python and the Holy Grail
- Debuut Jabberwocky (1977) verraadt zijn liefde voor fantastiek
- Piekt in 1985 met Brazil, de geflipte uitbeelding van een totalitaire toekomst
- Andere kanjers zijn The fisher king met Robin Williams en 12 monkeys met Brad Pitt en Bruce Willis
- Het hallucinante Fear and loathing in Las Vegas met Johnny Depp werd eerst uitgespuwd, maar is vandaag een cultklassieker
And now, after more than 25 years in the making…and unmaking…a Terry Gilliam film.” Met die ‘pancarte’ begint The man who killed Don Quixote, de slotfilm van het Festival van Cannes en de openingsfilm van de eerste editie van het Brussels International Film Festival. De legendarische Terry Gilliam verwijst met die ongebruikelijke introductie naar de bewogen ontstaansgeschiedenis van zijn eigenzinnige bewerking van een Spaanse ridderroman die al vierhonderd jaar tot de verbeelding spreekt: Don Quichot van Cervantes.
De Muur van Berlijn staat nog recht wanneer Gilliam op het idee voor de film komt. Het kost de Monty Python die zich met succes omschoolde tot filmregisseur (12 monkeys, Brazil, The fisher king) tien jaar om de financiering rond te krijgen. In 2000 kan hij eindelijk beginnen draaien. De Franse acteur Jean Rochefort is de idealistische edelman die windmolens bestrijdt in het idee dat het reuzen zijn. Diens hulpje is niemand minder dan Johnny Depp. Maar het regent tegenslagen. De filmset bevindt zich naast een militaire basis waardoor er constant straaljagers overvliegen. Een zondvloed spoelt peperduur materiaal weg en verandert het landschap. De verzekering blijkt dat niet te dekken. Prostaatproblemen en een dubbele hernia bezorgen Rochefort helse pijnen tijdens het paardrijden, waardoor hij moet afhaken. Uiteindelijk wordt de productie stilgelegd. Lost in La Mancha, een documentaire over de schrijnende unmaking of, maakt furore.
Terry Gilliam en Jonathan Pryce
Gilliam geeft evenwel niet op. Om de zoveel maanden haalt zijn droomproject het nieuws. Gérard Depardieu, Robert Duvall, Johnny Depp, John Hurt, Ewan McGregor en Michael Palin komen in beeld als acteurs. Met geen van hen lukt het en de jaren gaan voorbij. Nog laat Don Quichot Gilliam niet los. Maart vorig jaar leek de lijdensweg dan toch in triomf te eindigen. Via Twitter maakte Gilliam bekend dat de opnames van The man who killed Don Quixote afgerond zijn. Jonathan Pryce (Brazil, Game of thrones) en Adam Driver (Star wars, Paterson) spelen de hoofdrollen en worden bijgestaan door Stellan Skarsgård en Olga Kurylenko. Maar zelfs ingeblikt is de film niet veilig voor rampspoed. Paulo Branco, een beruchte Portugese producent met wie Gilliam gebrouilleerd raakte, beweert dat de film illegaal gemaakt is en spant een rechtszaak aan om vertoningen te verbieden. Het Filmfestival van Cannes is al aan de gang wanneer de rechtbank instemt met de eerste publieke vertoning van de film die 25 jaar in de maak was. De dag voor de wereldpremière was Terry Gilliam er nog steeds niet helemaal gerust in. “Cannes’ festivalpaleis kan vannacht nog afbranden,” lacht hij.
Don Quichot was mijn inspiratie om weer recht te krabbelen en het opnieuw te proberen nadat je genadeloos tegen het canvas werd gemept
Ik ben blij jou hier levend en wel te zien. Vorige week belandde je even in het ziekenhuis.
TERRY GILLIAM: Ik ben geschrokken, maar maak je geen zorgen: ik ben oké. Je kent me: voor een beetje publiciteit ben ik tot alles bereid. (Lacht)
Heb je zelf ooit geloofd in een vloek op The man who killed Don Quixote?
GILLIAM: Neen. Tegenslag komt voor, daar is geen vloek voor nodig. Het idee van een vervloeking heeft me wel geholpen. Dat leefde bij de pers, waardoor mijn film heel vaak het nieuws heeft gehaald. Ook op veel producenten had de vloek een interessant effect. Ze wilden bekend raken als de producent die de vloek ophief en onproduceerbare films wél tot een goed einde brengt. Vier producenten dachten dat ze de man waren, maar beten hun tanden stuk op het project. Hun pogingen waren puur tijdverlies. Door hun falen verloor ik telkens twee jaar van mijn leven.
Ben jij wel goed geplaatst om te waarschuwen voor al te grote dromen?
GILLIAM: Wellicht niet. Maar ik ken verschillende vrienden die door Hollywood tot zelfmoord werden gedreven. Eigenlijk waren ze best succesvol, maar er was altijd iemand met nog meer succes. Dat is een van de gevaarlijkste dingen aan Hollywood: hoe hoog je ook klimt op de ladder, er is altijd iemand die nog beter doet en als je even niet oplet, word je langs alle kanten voorbijgestoken. Dat leidt tot frustraties en het gevoel te falen en voor je het beseft, tuimel je in een zwart gat.
Je hoofdpersonage is een filmregisseur die vooral reclame heeft ingeblikt. Is Toby een afsplitsing van jou?
GILLIAM: Toby is de regisseur die ik niet heb willen worden. De verleiding om reclamefilms te regisseren, is enorm. Je verdient daar fantastisch veel geld mee. Ik heb veel grote talenten hun gave zien verkwanselen door te bezwijken voor het grote geld en reclame te maken voor hondenbrokken en toiletpapier. De vraag die ik me dan stel: ben je dáárvoor op de wereld gekomen? Films zijn belangrijke dingen, reclamefilms zijn dat helemaal niet. Reclamefilms verkopen dromen, valse, oppervlakkige dromen. Misschien maak ik mezelf wat wijs en doet Hollywood precies hetzelfde (lacht), maar ik geloof in film.
Voelde jij je een Don Quichot in de decennia dat het niet lukte om je film van de grond te krijgen?
GILLIAM: Het voelde soms alsof ik tegen de windmolens aan het vechten was én alsof ik dat over mezelf afriep. Wie Don Quichot zaait, zal Don Quichot oogsten. Maar Don Quichot was ook mijn grote voorbeeld: de inspiratie om weer recht te krabbelen en het opnieuw te proberen nadat je genadeloos tegen het canvas werd gemept. Dat lukt wel alleen maar met een Sancho Panza aan je zijde. Mijn Sancho Panza was Nicola Pecorini (zijn vaste director of photography, nr). Er zijn nog mensen die me door dik en dun hebben gesteund, maar de meerderheid was tegen mij.
Wat hield je al die tijd op de been?
GILLIAM: Drugs. Alcohol. Zonder red je het niet. (Lacht) Weet je wat me écht op de been hield? Iedereen die me op het hart drukte op te geven.
In Lost in La Mancha zie je me op een bepaald moment op een pleintje in Madrid tegen de camera praten. De makers hebben me opnieuw gevolgd – ik kreeg dat idee hun niet uit het hoofd gepraat – en vroegen me om op datzelfde pleintje op dezelfde stoel plaats te nemen. In hun nieuwe film cutten ze van de jonge naar de huidige mij. Dat moet een van de gemeenste cuts in de filmgeschiedenis zijn! Zelfs ik vraag me af wie die fucking old fart toch is? (Lacht) In mijn hoofd moet ik nog meerderjarig worden, maar fysiek ben ik enorm verouderd.
Je geestdrift compenseert veel, hoor.
GILLIAM: Dat is een masker dat ik opzet. Normaal ben ik een gedeprimeerde, miserabele persoon die helemaal alleen achter zijn computer zit te wachten tot er nog eens iets op Facebook verschijnt. (Lacht)
Hoe blik jij terug op die door Lost in La Mancha gedocumenteerde, volledig verkeerd afgelopen eerste opname?
GILLIAM: Ik beschouw dat als een droevig verhaal. De crash van de film was heel deprimerend, maar eigenlijk stond het in de sterren geschreven. De organisatie was een ramp. Stiekem hoopte ik dat we eerder vroeg dan laat zouden crashen. De enorme tegenslag was tegelijk ergens ook een opluchting, want daardoor kreeg ik de schuld niet. Is dat zelfzuchtig?
Het kan natuurlijk nog veel erger. Tijdens de opnames van The Imaginarium of Doctor Parnassus overleed je hoofdrolspeler, de fenomenale Heath Ledger.
GILLIAM: Op een dag verscheen hij niet op de set. Ik zei: “Jij bent ontslagen.” Hij antwoordde: “Nee, ik ben dood.” Zoiets afgrijselijks wil ik nooit meer meemaken. Heath was familie, ik beschouwde hem bijna als mijn zoon. Ik wilde stoppen met de film, maar mijn omgeving wilde dat ik doorging. Om van hun gezeur af te zijn, zei ik dat er drie acteurs nodig waren om hem te vervangen. Dat werden Jude Law, Colin Farrell en Johnny Depp.
Johnny Depp was lang aan je Don Quichot-film verbonden. Uiteindelijk speelt Adam Driver uit Star Wars en Paterson je hoofdpersonage.
GILLIAM: Adam is de beste acteur van zijn generatie. We hebben het laatste van hem nog niet gezien. Hij speelt de ups en downs van zijn personage uitstekend en vindt altijd een invalshoek die je niet meteen verwacht.
Je lange filmcarrière, met pareltjes als Brazil, 12 monkeys en Fear and loathing in Las Vegas, stelt bijna in de schaduw dat je lid was van het legendarische Monty Python. Heb je nog contact met de andere Pythons: John Cleese, Terry Jones, Eric Idle en Michael Palin?
GILLIAM: We vormen een familie: we zitten dus met elkaar opgescheept voor de rest van ons leven. We gaan nooit meer iets samen maken – dat gaat echt niet gebeuren – maar we zien elkaar nog wel tijdens dinertjes en zo. Meestal roddelen we dan over de afwezige vijfde, want er ontbreekt altijd wel iemand.
We blijven Monty Python recycleren, want dat levert flink wat geld op. Dankzij dat geld kunnen we onze huizen afbetalen en passen voor werk dat we niet willen doen. Alleen John Cleese heeft niet genoeg, maar dat ligt aan de hoogte van de alimentatie. (Lacht) terry gilliam
Terry Gilliam geeft Adam Driver nog wat instructies voor hij over het scherm galoppeert: “Adam is de beste acteur van zijn generatie. ”
Had toch gewoon opgegeven.
GILLIAM: Veel mensen hebben me aangespoord om op te geven. Onder hen ook flink wat zeer redelijke mensen zoals mijn vrouw. Natuurlijk was opgeven het redelijke ding om te doen. “Geef Don Quichot op en je hebt tijd en ruimte voor tien andere films,” kreeg ik te horen. Dat klopt, maar ik kreeg het niet over mijn hart.
Is dit nu de film die je twintig jaar geleden voor ogen had?
GILLIAM: Natuurlijk niet. Godzijdank. Het oorspronkelijke scenario was niet half zo goed. Aanvankelijk belandde een reclamejongen in de zeventiende eeuw en ontmoette daar de echte Don Quichot. Daar hebben we nu een reclameregisseur van gemaakt die een film draait in de streek waar hij als jonge gast nog een film over Don Quichot heeft gemaakt. Sinds die film denkt de lokale schoenmaker dat hij Don Quichot is en is het lieve dorpsmeisje een hoer geworden. Dat loste mijn Dulcinea-probleem op.
Welk Dulcinea-probleem?
GILLIAM: In het boek van Cervantes is Dulcinea een hoer, maar Don Quichot ziet dat niet in. Bij mij is ze een dorpsmeisje dat ervan droomde een bekende actrice te worden, maar bezoedeld raakte. Het verhaal van zoveel actrices: ze reizen naar Hollywood of de theaterscene in New York om een ster te worden, maar falen. Hollywood peuzelt mensen op: meisjes, jongens, mensen met talent en/of ambitie.
> The Man Who Killed Don Quixote. Screening op opening BRIFF (in aanwezigheid van Terry Gilliam): 20/6, 19.30, Bozar Masterclass Terry Gilliam: 21/6, 15.00, Flagey. Release: 25/7
Lees meer over: Film , Monty Pyton , Festival
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.