Under the skin: wat kruipt er onder de huid van filmmaker Heleen Declercq?

Wie de aftiteling leest bij de clips van Dvtch Norris, Chibi Ichigo of Zwangere Guy, is haar naam al tegengekomen: Heleen Declercq, de Brusselse beeldenschieter die in 2017 ontroerde met haar korte documentaire Girlhood.

“De VHS-camera waar ik als vijfjarige thuis filmpjes mee maakte, gebruik ik nog steeds,” zegt Heleen Declercq in haar nieuwe woonst, vijf hoog in Molenbeek. Filmpjes over katten waren dat toen, of familieleden die een rollenspel speelden. Die magie om de werkelijkheid binnen een kader te kunnen vatten, stilstaand of bewegend, heeft haar nooit meer losgelaten. “Ik heb lang getwijfeld tussen film en fotografie, maar vandaag ben ik vooral met dat eerste bezig. Ik haal wel veel inspiratie uit fotoboeken, meer dan uit films. Fotografie zit voor mij in film, eerder dan omgekeerd. Ik denk dat ik een heel visuele regisseur ben. Waar anderen heel inhoudelijk werken, vertrek ik altijd vanuit de schoonheid van een persoon of een plek. Brussel is daarin heel inspirerend.”

Toen Declercq documentaire ging studeren aan het RITCS, botste die filosofie met de verwachtingen. “We kregen vaak documentaires te zien die ruw gefilmd waren. De inhoud was primair, niet het beeld. Dat vond ik jammer. Ik wil net dat het visueel goed zit. Bij één oefening, over een Zweedse vrouw die altijd in ijskoud water ging zwemmen om tot zichzelf te komen, kreeg ik van de docent het verwijt dat het geen reclamefilm mocht zijn. Waarom niet? Ik wil verhalen vertellen door middel van schoonheid.”

Zich documentairemaker noemen vindt Declercq te beperkt. “Ik zie het zo: ik geef mensen een kader om hun verhaal te vertellen op een mooie, respectvolle en eerlijke manier. Of dat nu een videoclip is of een documentaire of een reclamefilm, dat maakt niet uit. Iedereen kan anderen wijzer maken door zijn eigen verhaal te vertellen.”

Paranoia
Onze grootouders luisterden veel meer naar elkaar, zegt Declercq, nu moeten we vooral leren uit de beelden die we voorgeschoteld krijgen. “Mijn onderburen, een paar kerels uit Oost-Europa, hebben mij en mijn vriendin onlangs uitgenodigd voor een kop koffie. Er ging een andere wereld voor me open, ik ontdekte een gastvrijheid die ik allang niet meer had gevoeld. Brussel is superdivers, maar eigenlijk wonen we naast elkaar. Die ontmoeting met mijn onderburen zette mij aan het denken, misschien ga ik een fotoreeks maken over de mensen in dit gebouw. En zo hun verhalen delen. Ik wil dat andere mensen ook voelen wat ik voel.”

Die verbinding is belangrijk in de samenwerkingen die Declercq aangaat. “Ik hou van openheid. Dat heb ik heel erg ervaren bij Dvtch Norris. Ik gaf hem de ruimte om zijn eigen ding te doen en dat legde ik samen met wat ik zelf wilde vertellen. Hij is zo puur en dankbaar.” Voor Chibi Ichigo draaide Declercq de clip voor haar nieuwe single 'Paranoia'. “We hebben lang gepraat over de essentie van dat nummer: tot jezelf komen, alles overboord gooien en de muziek het laten overnemen. Dat hebben we visueel vertaald naar dat gevoel dat je hebt wanneer je in een club staat te dansen, omringd door mensen, maar je toch eenzaam voelt.”

Declercq werkt graag in het videoclipformaat. Er zit een vrijheid in die ze koestert. En ze houdt van de uitdaging om visueel te vertalen wat de muziek bij haar losmaakt. “Wat ook betekent dat, als ik het niet voel, ik het niet doe. Ik draai die clips ook niet uit financiële overwegingen, het gaat mij erom of het nummer interessant is of niet, en of we het met een tof team kunnen realiseren. Het verhaal van de artiest primeert. Ik zie dat ook niet als iets on the side, ik wil er mijn tijd voor kunnen nemen. En ik haal er enorm veel energie uit.”

Hellhole
Drie jaar geleden imponeerde Declercq met Girlhood, een korte documentaire over wat vrouw zijn en vrouwelijkheid betekenen. Een film die ze moest maken. “Ik zat vast, dat was mijn enige manier om dingen los te laten.” De film was meteen ook haar coming-out. “Dat was heel moeilijk, en heel emotioneel, maar ik heb er veel kracht uit geput. Ik denk dat ik al mijn hele leven wist dat ik op vrouwen viel, maar dat ik het niet wilde toegeven. Uit angst om anders te zijn.”

Voor de maatschappij blijft het referentiekader nog altijd jongen-­meisje, zegt ze, ook al zijn er de laatste jaren wel dingen veranderd. “We kunnen veel dingen benoemen, dat geeft een houvast. Maar we zitten in een overgangs­fase. Sommige mensen zijn nog steeds niet mee omdat ze hun identiteit nooit in vraag hebben moeten stellen. Ze beseffen niet dat het nog altijd moeilijk is om met mijn lief hand in hand over straat te lopen.”

Declercq spiegelde in Girlhood haar eigen gevoelens in de verhalen van zeven vrouwen. Mensen zijn haar ding, maar architectuur kan haar net zo goed inspireren, ontdekte ze onlangs. “De expo van de Brusselse beeldhouwer Jacques Moeschal in Bozar was een revelatie. Zo raar, ik moest bijna wenen van fucking beton. Iets superstatisch en superkoud, en toch kreeg ik het er superwarm van. Ik had dat ook bij de film Hellhole van Bas Devos. Daarin filmt Nicolas Karakatsanis heel traag een stuk van een gebouw. Dat shot neem ik vaak mee in mijn ander werk. Ik zie er de kilte in die Brussel aan de oppervlakte heeft, en tegelijk de openheid van deze stad.”

De videoclip voor ‘Paranoia’ van Chibi Ichigo is nu uit