Peter de Caluwe: ‘Wie Shakespeare kent, begrijpt Boris Johnson’

Sinds 2007 is Peter de Caluwe intendant bij De Munt, die hij met een duidelijke missie de toekomst in stuurt. In het pas verschenen luchtig filosofische boek ‘Opera’ herhaalt hij waar het allemaal om draait. “Ik zou wensen dat cultuur veel meer gehoord kan worden als basis én als oplossing om mensen samen te brengen.”

De Caluwe greep naast de job van intendant in de Opéra National de Paris. “Het werd iemand die tien jaar jonger is (de Duitser Alexander Neef (45), red.). President Emmanuel Macron kiest voor een andere generatie,” zegt de intendant. “Het is alsof ik me oud zou moeten voelen, als 55-jarige met 35 jaar ervaring in de culturele sector.” Het stemde hem een beetje sip, maar de bittere pil is intussen verteerd. De Caluwe focust weer op de Caluwe-iaanse huisstijl die hij De Munt heeft aangemeten, de voorbije twaalf jaar. Als alles normaal verloopt, blijft hij er tot 2025.

Al even vooruitdenken: wat komt er voor u na 2025, le déluge?
Peter de Caluwe: Mijn ambitie van morgen moet niet meer liggen in een groter operahuis, want La Scala en de Bayerische Staatsoper zijn bezet. Ik zal wel zien waar ik terechtkan (het Festival van Avignon blijft een optie, red.). Het zou uitzonderlijk zijn mocht ik na 2025 een vierde mandaat krijgen. Wie weet schept Paul Dujardin dat precedent in Bozar (glimlacht).

Met de institutionele discussie die we hebben over federale instellingen is het wel aangewezen om sterkhouders te hebben. Directeurs die met de manier van politiek denken kunnen werken. Ik zie De Munt wel functioneren met anderen, zoals buitenlanders, maar pas als onze systemen verduidelijkt zijn en ze duurzaam zijn geworden. Nu leven we continu in een fluïdum; als Belgen zijn we dat gewoon. Een Duitser denkt eerder ‘Das ist die Marschrichtung’. Terwijl wij hetzelfde bereiken met veel slalommen.

U laat het woord harmonie vaak vallen.
De Caluwe: Harmonie is de essentie van ons werk. Daar wil ik echt de nadruk op leggen. Ik ben er verontrust over dat het idee over samenleven veel minder logisch is geworden in onze maatschappij. Community wordt vandaag bekeken vanuit een identiteitsperspectief.

Terwijl ik meen dat wij er in onze cultuursector in slagen om allerlei zaken die uit verschillende invalshoeken en werelden komen - en potentieel conflictueus zijn - toch organisch te verenigen. Wij, met ons werk, staan voor een model dat niet ‘idealistisch’ harmonieus is, maar gewoonweg bestaat. Mijn frustratie is dat de samenleving te snel focust op de andere richting. Er wordt te veel gekeken naar criteria die niet beantwoorden aan de realiteit van onze wereld, die er een is van vermenging van volkeren, rassen, religies en talen.

In Brussel is die smeltkroes toch zichtbaar?
De Caluwe: Ja, Brussel is een fantastisch voorbeeld van een gigantisch kosmopolitische stad. We proberen hier allemaal met elkaar samen te leven, zelfs met heel wat potentieel conflictueuze gegevens en in een context waarop we geen vat hebben. In de microwereld van ons operavak - en bij uitbreiding de kunsten of cultuur - zijn we bezig met een bijdrage tot het vinden van harmonie, en tot alle vormen van gemeenschap.

Cultuur als spiegel of als oplossing voor problemen, hoe ziet u dat?
De Caluwe: Ik zou wensen dat cultuur veel meer gehoord kan worden als basis én als oplossing om mensen samen te brengen. Eerder dan alleen te luisteren naar het economische en het politieke verhaal, dat vaak mensen tegen elkaar opzet in plaats van verenigt. Ik geloof dat als mensen zich meer bezighouden met cultuurbeleving en educatie, en met belangrijke momenten van schoonheid die ze met elkaar delen in een theater - het hoeft daarvoor geen opera te zijn - dat de wereld er dan beter van wordt.

Is cultuurbeleving niet eerder een ‘makkelijke’ ontsnapping uit de chaos en een vorm van mindfulness?
De Caluwe: Misschien wel een ontsnapping uit de chaos, maar tegelijk een focus op redenen waarom de chaos bestaat. En waar we dan wel naar uit willen kijken. Neem bijvoorbeeld onze productie Jeanne d’Arc die eraan komt. Heel leerrijk-actueel. Jeanne d’Arc is een historische figuur, een mythe ook, een nationale heldin in Frankrijk.

Tegelijk is zij het symbool van iemand die vecht voor een ideaal. De discussie over idealisme is interessant. Ik zie dat de klimaatactivisten Greta Thunberg of Anuna De Wever constant in vraag worden gesteld. Terwijl het mensen zijn die vanuit een idealistisch standpunt opkomen voor iets wat ons allen als mens beter maakt. Wel dat geldt evenzeer voor cultuur.

We hebben het potentieel om vanuit theater, literatuur en muziek iets te doen dat ons als mens beter kan maken. Maar de maatschappij stimuleert er ons niet toe. Cultuur wordt niet gepromoot in het onderwijs. Zingen en muziek maken wordt niet gepromoot in het onderwijs. Musea bezoeken, ook al niet.

Waarom zijn we die dingen kwijtgeraakt?
De Caluwe: Omdat de nieuwe maatschappij enkel focust op kennisverwerving die gericht is op een job of een vak in een economisch raderwerk. Ook andere zaken zijn belangrijk, zodat je als burger verantwoordelijkheid leert te nemen op basis van inhoud en niet louter om iets uit te voeren. Het grote probleem is dat we deel zijn geworden van een systeem dat niemand nog beheerst. Iedereen speelt maar een rolletje in dat rad.

Hoe gaan cultuurhuizen daarmee om?
De Caluwe: Cultuur an sich heeft haar eenduidige plek nog niet gevonden in die wereld. Sommige cultuurhuizen gaan daar heel commercieel mee om. Anderen denken heel klassiek (het Weense Operahuis bijvoorbeeld, zo staat in De Caluwes boek, red.). Niemand staat daar alleen in, al is er toch een gezamenlijk bewustzijn voor nodig.

We moeten behalve met een missie in de maatschappij vooral ook bezig zijn met het doel. Dat doel connecteert met mindfulness. Want mindfulness gaat voorbij aan het dagelijkse, het probeert perspectief te bieden, zich te overstijgen. Dus iets hoger gaan om beter te zien wat er echt gebeurt. Cultuur heeft dat in zich.

Cultuur kan mensen letterlijk ‘omhoog liften’, iedereen heeft zo al een concert meegemaakt. Mijn hele opzet is mensen gevoelig te maken om zich daarvoor open te stellen. Cultuur is geestelijk voedsel. Dat aanbieden is belangrijk. Niet dat een voorstelling je leven zal veranderen, maar het wekt wel reflecties op, om onze blik te verruimen.

Een trouw, weliswaar ouder publiek, heeft afgehaakt door een vernieuwende regie in dit muziektheaterhuis. Niet iedereen kan zich vinden in expliciete seksuele gedragingen op de scène. Schoffeert u graag?
De Caluwe: (streng) Mensen worden niet geschoffeerd in de cinema en niet in het museum, maar vreemd genoeg wel op het toneel. Ik ben absoluut geen provocateur of agitator. Provocare betekent naar buiten roepen, of jezelf buiten de context stellen die voor jou gemakkelijk is.

Het beeld is eerder de losliggende steen waarover iemand struikelt. We laten wel vragen stellen en doen reflecteren. Dat is een stijl en een filosofie. In ons vak willen we niet consensueel zijn. Opera is dat trouwens nooit geweest. De grote kunstwerken hebben altijd mensen willen interpelleren.

Hoe moet men u anders herdenken dan uw voorgangers Gerard Mortier (1981-1991) en Bernard Foccroulle (1992-2007)?
De Caluwe: De eerlijkheid zou gebieden dat men mij zal herdenken als diegene die De Munt als theaterhuis heeft gerenoveerd en vervolgens heel de organisatie heeft gemoderniseerd, door alle schulden uit het verleden weg te werken. En ten derde als iemand die vooruit is gegaan met de vernieuwing van de podiumkunsten. Om de mensen op een andere manier te laten kijken naar opera.

Dat derde, het anders kijken naar opera, lijkt essentieel.
De Caluwe: Neem Het sluwe Vosje. De eerlijkheid gebiedt ons om anders te doen kijken naar Leoš Janáčeks werk. Ook omdat het bij zoveel gevoeligheden van vandaag aansluit. En weer Jeanne d’Arc: een vrouw die stond voor haar idealen. Daar zijn zij die de opera op punt hebben gezet vandaag ook van vertrokken. Macbeth, idem. Dat roept toch vragen op over de mechanismen van de hedendaagse machtsverhoudingen. Hoe kan het gebeuren dat mensen met hun macht alles rondom zich kapot kunnen maken? Niet het feit dat ze het doen is interessant, maar wel waarom ze het doen. Wij in de cultuursector zijn continu met dergelijke vragen bezig.

Veel antwoorden op de realiteit liggen dus in de operaliteratuur.
De Caluwe: Ik geef altijd veel referenties naar Shakespeare. Als je vandaag Boris Johnson wil begrijpen, moet je gewoon maar Shakespeare lezen. Je ziet toch duidelijk waar die man vandaan komt en denkt naartoe te gaan. Mochten de Engelsen nog iets van Shakespeare kennen, zouden ze toch meteen Boris Johnson begrijpen.

De man vergist zich. De geschiedenis zal het uitwijzen, dat hij onmogelijk kan winnen. Hij is de typische Shakespeareaanse figuur die aan het einde van het stuk geliquideerd wordt. Hij gaat zo met macht om, dat er iets fout zal lopen. Eigenlijk zou hij dat moeten beseffen als hij het werk van Shakespeare kent.

Heel uw pleidooi voelt aan als volksontwikkeling.
De Caluwe: Ik zie ons werk, en de cultuur in het algemeen, wel als een deel van het parcours dat iemand doormaakt om een beter mens te worden. Hij leert nadenken via de impulsen die hem worden aangereikt. Want iedereen zit in zijn eigen werkelijkheid. En we worden sterk bevestigd in die werkelijkheid, door de sociale media.

Gelukkig zit ik nog in een redelijk harmonieuze beschermde wereld, want via de sociale media krijg ik geen haatmails binnen. In mijn Facebookwereld leef ik ook in die context die ik jou beschrijf, al heb ik daar wel voor gekozen. Wat onderwijs en cultuur kunnen toe bijdragen is net het ‘venster’ van de leefwereld van iemand, veel breder maken.

Heel de discussie over onderwijs, gaat nog steeds aan de essentie voorbij. Mensen moeten een soort basiskeuze krijgen, waarop ze zich kunnen enten om zelf grotere keuzes te maken. Nu zijn de prioriteiten veel te eng. Mensen hoeven niet te studeren om een betere job te hebben, maar ook om een betere maatschappij te creëren. Want iedereen heeft iets bij te dragen. Zelfs de werklozen hebben een rol in de maatschappij.

Een federale regering in lopende zaken, wat betekent dat voor De Munt?

De Caluwe: De vorige regering had het continu over: meer jobs, jobs, jobs. Maar er is nog wat anders dan dat. ‘Jobs, jobs, jobs are not the solution to society’. Er zijn mensen genoeg zonder werk, die heel andere dingen kunnen doen in onze maatschappij.

Een kunstenaar wordt vaak niet gezien als iemand die werkt. Hij is zogezegd maar met ‘schone kunsten’ bezig. Ik moet dat tegenspreken en zeggen dat kunstenaars met zeer reële en essentiële dingen bezig zijn. Een nieuwe beheersovereenkomst zou wel minstens voor volgende zomer rond moeten zijn.

De vraag is met wie we die zullen onderhandelen. Dan geen ‘echt’ bevoegde minister hebben is een gevaarlijke situatie voor iedereen. We kunnen ons in een democratie niet permitteren om geen regering te hebben. De burger heeft vertegenwoordigers gekozen.

Om dit huis te doen draaien is geld nodig. Tien jaar lang met hetzelfde budget, betekent dat niet dat u als bedrijfsleider de zaken laat achteruitboeren?
De Caluwe: We moeten het inderdaad zo lang al met 34 miljoen euro doen. Ik ben wel blij dat onze broodheer, de subsidiërende overheid, ons beschermd heeft tegen verdere afkalving. Alles is status quo gebleven door nieuwe hefbomen, zoals de creatie van de tax shelter voor de podiumkunsten.

Daar hebben enkele instellingen misbruik van gemaakt, waardoor investeerders wantrouwig zijn geworden tegenover het principe. Gelukkig niet tegenover De Munt.

Ook de brexit komt er nog aan. Er zijn minder investeringsmogelijkheden. We zijn erop voorbereid dat de subsidie zoals die nu is, in 2021 niet meer volstaat voor de lonen. Voor mij is dat de bottom line (het personeelsbestand tuimelde in 12 jaar tijd van bijna 500 naar 390 vaste medewerkers, red.).

Nochtans creëren we nu meer, met minder mensen, dus zijn we beter georganiseerd. We verwachten van de federale overheid dat ze betaalt voor de ‘machine’ die creëert, namelijk de infrastructuur, de techniek en het personeel. Voor de rest stellen we onze eigen ambitie af op inkomsten genereren om ons artistieke product te kunnen betalen. Ik vind dat heel gezond.

Het is niet het Angelsaksische systeem waarbij alles betaald wordt door de privéwereld, noch het Duitse systeem waarin de overheid alles betaalt. Wij hebben een goede mix, dat zelfs een modern Europees model kan zijn.

Nog één confrontatie: in uw boek heeft u het over uw sterrenbeeld.
De Caluwe: (lacht) Ik ben een Stier. Die zaken zijn belangrijk. Een stier heeft behoefte aan een weide. Natuurlijk kan gedacht worden dat het gras elders altijd groener is. Maar de plek waar je thuis bent, is een heel belangrijke plek. Ik heb mijn thuis en mijn vrienden, en anderzijds ook mijn werk. Ik ben in dat geval heel erg in balans en dat zorgt voor rust en harmonie.

Het nieuwe seizoen van De Munt begint op 20 september met Macbeth Underworld van componist Pascal Dusapin in een regie van Thomas Jolly.