Opening Muntpunt: 'We halen binnen wat trendy is'

Twee jaar later dan gepland en na verbouwingen die bijna anderhalve keer duurder uitvielen, neemt Muntpunt zijn intrek in het vroegere bibgebouw aan het Muntplein. Muntpunt is niet langer de klassieke bib, het is een belevingsbibliotheek geworden. "Onze boekencollectie is louter het startpunt. Wat er bovenop komt is van tel," zegt directeur Ann Van Driessche.

Het bibliotheeklandschap ondergaat een grondige verandering. De 'magazijnbibliotheek', waar de boeken in smalle rekken gepropt worden, heeft afgedaan en de verblijfsbibliotheek maakt school. In Amsterdam, Londen en andere Europese steden is de bibliotheek the third place geworden, naast de woning en het werk.

Muntpunt, de bundeling van de Hoofdstedelijke bibliotheek en Onthaal en Promotie Brussel (OPB), kon niet achterblijven. Maar de organisatie wil nog een stap verder gaan en maakt er, naar Engelse voorbeeld, een experience library van, een belevingsbibliotheek.

De boekencollectie is het basisaanbod, het Olympisch minimum, zegt Van Driessche. Daarnaast kan je er een jeugdschrijver in residence ontmoeten, een rondleiding krijgen aan de hand van een app, een koffie drinken in het Grand Café, je kan er chillen, gamen en dj-sets beluisteren, je kan er Nederlands oefenen en zelfs leren stadstuinieren.

Directeur Ann Van Driessche en hoofdbibliothecaris Leen Lekens leggen uit waarom die ommeslag broodnodig was. "Alles is vandaag beleving," zegt Van Driessche, "ik was onlangs in een sauna en daar hadden ze een belevingsdouche. Ook de bib moet dus een plek zijn waar je iets meemaakt. Belangrijk is dat we op die manier een nieuw publiek aanboren. Met een klassieke bibliotheek mis je twee belangrijke groepen: zij die niet lezen, én zij die naar de winkel gaan om boeken te kopen. Als wij een verbindingsplek willen zijn in de stad, moeten we ook die twee groepen aantrekken. Hoe doen we dat? Door van de boekencollectie een onderdeel te maken van een veel ruimer aanbod én door van het gebouw een prettige plek te maken in de stad. Overal in de bib staan bijvoorbeeld strips en manga's. Het beeldverhaal is een van onze speerpunten. Daarmee hopen we de jongeren die nu in Delhaize rondhangen, naar hier te krijgen."

In sommige andere Vlaamse bibliotheken zorgen jongeren voor heel wat irritatie, ze komen er hun boterhammen opeten en maken lawaai met de spelconsoles.
Van Driessche: "Ze mogen lawaai maken, maar ze mogen niet storen. 'Weinig regels, veel respect' is de grondgedachte van ons reglement. Het is een verblijfsbib. Een kopje koffie tussen de boeken is dus geen probleem. Maar er mag niet gegeten worden en alcohol is verboden."

Met permissie, elke ochtend liggen er een tiental zwervers voor de deur van Muntpunt. De gevel van het nabijgelegen operagebouw is een publiek toilet. Hoe moet dat?
Van Driessche: "Ook zwervers zijn welkom, op voorwaarde dat ze respect tonen. Ze mogen geen overlast veroorzaken. We hebben hier zetels en loungemeubilair. Het is niet de bedoeling dat ze hierop gaan slapen. Daar moeten we een beleid voor uitwerken. Maar we beginnen pas, we weten dus niet hoe het zal verlopen."
"In elk geval hebben we de toiletten betalend gemaakt. En we hebben vier stewards in dienst voor de handhaving van het reglement."

De bibliotheekgebruiker krijgt een actieve rol in jullie werking. Hoe verloopt dat concreet?
Van Driessche: "We leven in een individualistische maatschappij waar iedereen tal van interesses heeft maar die vaak individueel beleeft. Via crowdsourcing willen we de mensen de gelegenheid geven hun kennis en hun passie voor een bepaald onderwerp, te delen met de rest van de bibliotheekgemeenschap. Stel: een lezer is verslingerd aan Italiaanse literatuur, dan kan het zijn dat we hem vragen een boekenkast samen te stellen met zijn selectie Italiaanse boeken. We vragen hiervoor geen BV's. Het gaat om de keuze van de gewone lezer."

Jullie collectie wordt ook vraaggestuurd. De bezoeker krijgt mee inspraak in de boeken die worden aangeschaft. Is er geen risico dat de middenmoot het haalt, en dat de meerwaardezoeker in de kou blijft staan?
Lekens: "De highbrow-houding die ervan uitgaat dat chicklit geen plaats heeft in de bib, behoort gelukkig tot het verleden. We moeten er voor iedereen zijn. Het klopt wel dat als we de vraag van de lezer te veel laten primeren, de poëzie uit de rekken dreigt te verdwijnen. Dat willen we uitdrukkelijk niet. Ander voorbeeld: 2013 is het Louis Couperus-jaar. Maar die auteur wordt bijna niet meer gelezen. Niets belet ons om zijn boeken op het slow reading-rek te zetten en de auteur zo terug in de aandacht te brengen. De collectie is dus niet alleen maar vraaggestuurd. Wij geven soms de voorzet. We willen daarbij suggereren en inspireren. Maar we hanteren zeker geen paternalistische benadering."

De tijd van de volksverheffing is dus voorbij?
Lekens: "Klopt. Dat willen we niet meer."
Van Driessche: "Maar we willen wel de plek zijn waar je via het spannende boek en de chicklit in contact komt met andere genres. Dat is ook een vorm van volksverheffing."

Op welk moment beslissen jullie om boeken uit de collectie te verwijderen?
Lekens: "We zijn geen bewaarbibliotheek. Onze collectie moet actueel zijn. Maar we hebben met de andere grote Vlaamse bibliotheken afgesproken dat wij hier in Brussel drie collecties langer bewaren: de literatuur van de Lage Landen die vertaald is, alles wat met Brussel te maken heeft en onze collectie beeldende kunst."

En de literaire canon, de belangrijkste boeken uit het Nederlandse taalgebied?
Lekens: "Die bewaren we natuurlijk. Een boek van Stijn Streuvels of Hugo Claus dat niet meer in de handel te vinden is, gooien we niet weg. Maar het wordt niet noodzakelijk uitgestald. We halen het pas uit het magazijn als het om de een of andere reden weer in de actualiteit is. En als het boek niet te gehavend is, natuurlijk."

De boeken zijn anders opgesteld dan in de vroegere HOB. Het oogt minder saai, maar er lijken minder boeken te zijn.
Lekens: "Te volle kasten zorgen voor keuzestress. Daarom hebben wij gekozen voor een luchtigere presentatie. De boeken zijn verspreid over verschillende etages. De kasten zijn hoogstens voor tachtig procent gevuld, zodat er ook ruimte is om kaften te tonen. En naast de zwarte boekentoren hebben we ook losse, lage meubels waarop de boeken gepresenteerd worden volgens het retail-concept, zoals in een echte boekenwinkel. Maar alles tezamen staan er ongeveer evenveel boeken als voorheen, 5,6 km of zoiets."
"Anders dan vroeger mengen we bewust genres en leeftijden. In de starterscollectie filosofie staan bijvoorbeeld ook strips. Mensen ontdekken op die manier veel sneller iets nieuws."

Veel termen die jullie gebruiken komen uit de economie: retail, crowdsourcing, experience economy. Is er geen gevaar van vermarkting?
Lekens: "Is dat een vies woord?"
Van Driessche: "Als je kijkt naar waar mensen veel geld voor neertellen, dan zijn het precies de vermarkte producten. Wij zeggen: we doen hetzelfde, maar je betaalt er alleen geen tonnen voor. Wij willen binnenhalen wat trendy is. Zo kunnen we makkelijker jongeren bereiken, al mag dat natuurlijk nooit ten koste gaan van andere doelgroepen. Wie trager leeft, is hier ook welkom."

Hoe zit het met de tarieven? Voor heel recente, populaire boeken moest al betaald worden.
Van Driessche: "We houden de sprintercollectie betalend. DVD's en cd's worden gratis, maar de boetes gaan omhoog. Daarnaast verdubbelt ons lidgeld van vijf naar tien euro per jaar. We moeten ook voor eigen inkomsten zorgen."

Op het hoogtepunt in 2008 had de HOB 350.000 bezoekers. Daar zijn er heel wat van verloren gegaan door de sluiting en de tijdelijke locaties. Wat is jullie streefdoel?
Van Driessche: "Dit jaar hopen we nog 60.000 mensen over de vloer krijgen. Op langere termijn willen we op zijn minst naar het niveau van 2008. Maar het gaat ons vooral om de kwaliteit. Mensen komen naar hier om elkaar te ontmoeten en samen dingen te doen."

Behalve de bibliotheek neemt Muntpunt ook de opdracht van het voormalige OPB over. Die lijkt nogal vaag...
Van Driessche: "De informatieopdracht vervullen we via de infobalie waar bezoekers met al hun vragen over het Nederlandstalig aanbod in Brussel terechtkunnen. Verder werken we intens samen met de Vlaams-Brusselse partners. Wat we organiseren zal altijd in cocreatie zijn met anderen: scholen, gemeenschapscentra, enzovoort. En de activiteiten die OPB organiseerde, zoals Broodje Brussel, zetten we verder. Ook blijven we Brussel promoten in Vlaanderen."

Bibliotheek, onthaal, promotie, verbinding. Is het niet allemaal te veel voor één organisatie?
Van Driessche: "Eigenlijk wel. Het is een uitdaging om met het beschikbare budget en personeel de opdrachten uit te voeren die de overheid van ons vraagt."

Het valt op dat jullie heel wat vrijwilligers inzetten, ook voor gespecialiseerde zaken als de boekhouding. Komt dit ook door het beperkte personeelskader?
Van Driessche: "We runnen dit gebouw met tachtig mensen, waarvan heel wat deeltijdse. Dat is geen luxe. Voor 120 uren per week rekenen we op vrijwilligers. Dat zijn de klassieke vrijwilligers maar ook leefloners en stagiairs. Wij hebben er wat aan, maar tegelijkertijd vervullen we hiermee ook een maatschappelijke opdracht. Mensen die om allerlei redenen stoppen met werken, komen vaak van een heel actief leven in een zwart gat terecht. Voor hun welzijn is het goed dat ze op zo'n moment in een organisatie kunnen stappen die ten dienste staat van de samenleving. Het is dus win-win. De vrijwilligers zijn er zeker niet louter om een personeelstekort op te vullen."

Hoe kan Muntpunt een verblijfsbibliotheek zijn als jullie niet op zondag open zijn? In Amsterdam kan dat wel...
Van Driessche: "We zullen acht zondagen per jaar open zijn. Meer kunnen we met de huidige personeelsbezetting niet aan."