Paul Dujardin over tien jaar vernieuwing PSK: 'Nog maar net begonnen'

Tien jaar geleden veranderde het Paleis voor Schone Kunsten van structuur. Van een zootje receptief werkende vzw'tjes die onder één dak hun ding deden, werd de federale instelling een ingrijpend gerenoveerd en vervolgens drukbezocht productiehuis onder leiding van algemeen directeur Paul Dujardin.

Paul Dujardin heeft niet bepaald de reputatie bij de pakken neer te blijven zitten. Een interview met hem heeft veel weg van een bevlogen monoloog waarin kleine ervaringen en grote visies op een boeiende manier met elkaar in verband worden gebracht. Maar eerst even de droge feiten en cijfers. Hoe staat BOZAR er tien jaar later voor?

Paul Dujardin: "We staan nu waar Gerard Mortier stond na het einde van zijn mandaat bij de Muntschouwburg. Er is al veel gerealiseerd, maar we zijn ook nog maar pas begonnen."

"In 2010 hebben we hier 1,3 miljoen bezoekers over de vloer gehad, van wie er 900.000 kwamen voor een van de te betalen evenementen. Het ultieme streefcijfer van 1,5 miljoen bezoekers per jaar komt dus in zicht, en de tijd van 300.000 bezoekers per jaar is lang voorbij. Dat doen we dit jaar met zo'n 31 miljoen euro, waarvan 18 miljoen gaat naar het gebouw, de 400 medewerkers en de administratie. Een monument als het Paleis voor Schone Kunsten beheren kost handen vol geld. Van de federale overheid krijgen we hiervoor structureel 12,38 miljoen. Maar daarmee is dan nog altijd geen enkele activiteit geprogrammeerd. De Vlaamse en Franse gemeenschap dragen projectsubsidies bij. Onze structurele kosten liggen hoog, maar BOZAR werkt niet enkel voor eigen winkel. Partners en coproducenten maken het artistieke programma mee mogelijk. Hun investering raamden we vorig jaar op 16,6 miljoen, een bedrag dat nog eens boven op de 31 miljoen komt. De verhouding tussen subsidies en eigen inkomsten is bij ons omgekeerd evenredig in vergelijking met de klassieke gesubsidieerde kunstinstellingen van ons land. Voor een stad die nog te weinig inzet op citymarketing is dat niet slecht, maar we kunnen ons programma ook alleen maar waarmaken omdat Brussel de hoofdstad van Europa is."

Daarom is Europa ook een van uw en van BOZARs stokpaardjes.
Dujardin: "BOZAR moet lokaal de stedelijke gemeenschap ondersteunen, gewestelijk de grenzen overstijgen, solidariteit betuigen aan de natie, én het verhaal vertellen van een open Europa met banden in het oosten en de mediterrane wereld. Onze ouders hebben Europa gemaakt, maar ik heb de indruk dat we het een beetje aan het verliezen zijn omdat we het niet meer kennen. De economische crisis zet het Europese project onder druk, maar eigenlijk is Europa al veertig jaar in crisis en elders in de wereld kijken mensen nog altijd gefascineerd naar ons model. Ook cultureel is er nog een groot potentieel, maar dan moeten we wel de typerende Europese diversiteit koesteren."

"Vlaanderen is soms bang voor die diversiteit, maar BOZAR moet die toch durven te tonen. Europa is immers nooit monocultureel geweest. Onlangs werd ik thuis uitgenodigd bij een Turkse familie handelaars, waar de hele joodse lobby rond de Koningin Elisabethwedstrijd bij elkaar bleek te zitten. Een familie die in de zestiende eeuw uit Portugal verdreven was en nu nog altijd in Turkije woont. Het verhaal van dat soort migraties en vermenging vergeten we te snel."

Vlaanderen hoopt op een Europese islam bij een middenklasse die culturele huizen als het uwe komen bezoeken. Daar is dus sprake van?
Dujardin: "Natuurlijk. Al heeft de migratie wel veel ongeschoolde mensen uit afgelegen regio's naar hier gebracht. Veel van die mensen proberen te overleven, maar er groeit ook een middenklasse, dat zie je in de politieke partijen of in het onderwijs. Om die gemeenschappen aan te spreken heb je wel een lokale werking nodig die steunt op mensen die hen kennen. Ik betreur dat het Marokkaans Huis in Brussel zo moeilijk van de grond komt en dat het Zuiderpershuis in Antwerpen bij de Vlaamse subsidieronde uit de boot viel. Wat ook de redenen daarvoor zijn, je hebt een voldoende grote kritische massa nodig om mee samen te werken. Bij ons is programmator Tony Van der Eecken al jaren bekend in die gemeenschappen. In 2010 is hij erin geslaagd om alle Congolese etnieën die in Brussel vertegenwoordigd zijn samen op het podium te krijgen. Zonder messen. We hadden wel metaaldetectoren aan de ingang, maar al die politieke en ideologische strekkingen hebben hun strijd ook niet in het park uitgevochten - al hebben we dat laatste ook al wel eens meegemaakt. Er is in die gemeenschappen nationalisme en racisme aanwezig, maar ook veel klassieke cultuur. Zo waren we bezig met een groot project over Egypte voor deze herfst, maar door de politieke situatie ginder moeten we dat uitstellen."

Nu opent het nieuwe seizoen met een grote Permeke-tentoonstelling.
Dujardin: "Niet uit conservatisme, want Permeke was niet zo conservatief en we contextualiseren zijn werk met dat van twee sterke hedendaagse figuren, Marlene Dumas en Thierry De Cordier, die met nieuw werk komt dat maatschappelijke, ideologische en religieuze vragen durft te stellen. Kijk naar zijn prachtige schilderij 'Nada' in Sint-Baafs op de tentoonstelling Sint-Jan, een monumentale zwarte kruisiging, een sterk beeld over iconoclasme dat heel onze cultuur sinds de renaissance synthetiseert. Het is trouwens ongelooflijk interessant hoe de tentoonstelling de dialectiek met de historie durft aan te gaan en van een ruimte als de kathedraal opnieuw een publiek plein maakt. Een de stad in de stad, zoals BOZAR ook probeert te zijn."

Ligt u nog wakker van de opmerking van de Franstalige minister van Cultuur Fadila Laanan dat BOZAR een Vlaams huis is geworden?
Dujardin: "Dat is al lang bijgelegd. Ik denk dat Laanan verkeerd geïnformeerd was. Verder is er natuurlijk het socio-economiche probleem van de Franse Gemeenschap, die nog altijd niet gefuseerd is met het Waals gewest. Als ik morgen een Mattheuspassie doe met Philippe Herreweghe, dan weet ik dat hij op tien keer zoveel subsidies kan rekenen als Philippe Pierlot uit Luik, die een even goede Passie brengt, maar ook samen met zijn vrouw het secretariaat moet runnen."

Hoe staat het ondertussen met het gebouw?
Dujardin: "We moeten na de basisrenovatie nog verder renoveren om essentiële dingen als het licht en de mobiliteit te verbeteren. Het verkeersvrij maken van de buurt is ook een belangrijk dossier. Wil men nu die tramlijn en een autoarme Kunstberg of niet? Het blijft ook een vuile en onveilige buurt die de dynamiek nodig heeft van cafés, bewoners, zachte weggebruikers, winkels en kunstgaleries. Zelf hebben we helaas nog altijd geen topcafé naast onze brasserie van sterniveau. Dat is helaas een zaak van bureaucratie."

Er komt wel een documentatiecentrum in het Errerahuis.
Dujardin: Inderdaad. We gaan goed nadenken hoe we in die achttiende-eeuwse architectuur een aantrekkelijke openbare plek kunnen creëren waar we ons interessant materiaal kunnen tonen én ondersteunen door bijvoorbeeld de aanwezigheid van een denktank. We hebben nog twee, drie jaar om dat met Beliris te regelen."

Er is ook sprake van doorsteekjes van het PSK naar her en der op de Kunstberg.
Dujardin: "De doorsteek naar het Congressenpaleis Square komt er. Grote congressen werken vandaag met een openings- en een slotzitting in een grote zaal en vervolgens workshops in kleinere zalen. Square zal via de doorgang gebruik kunnen maken van onze zaal voor hun grote sessies. Ook aan de doorgang naar het Paleis op de Coudenberg via het Isabellastraatje wordt gewerkt. We hopen dat de stad en het gewest dat in orde zullen brengen."

Hoe is de verhouding met de stad en de andere overheden intussen?
Dujardin: "Freddy Thielemans is een fijne man, maar het Paleis voor Schone Kunsten van Brussel krijgt van de stad exact 0 euro. Misschien heeft het met het zware dossier van de KVS te maken dat ze het niet meer zien zitten om aan zo'n mastodont te raken, maar ik vind het vreemd dat zij hier als belanghebbende partij afwezig blijven."

"Dit gezegd zijnde is de institutionele versnippering hier zo groot dat de steun ook moeilijk groot genoeg kan zijn. Niemand, de negentien gemeenten noch de drie regio's, durft na te denken over de grootstedelijke regio die Brussel de facto al is. In steden als Parijs of Londen zien we dat burgemeesters het verschil kunnen maken. Daar zijn we hier nog ver van verwijderd."

In het Paleis voor Schone Kunsten zijn momenteel de tentoonstellingen Mapping Cyprus en Sense of Place te zien. In Thurn & Taxis presenteert BOZAR Bamako Encounters.