Kunstenfestivaldesarts laat ons praten met elkaar

“Het is ook tot een echte samenwerking met de twee klassen gekomen. Uiteindelijk kozen de leerlingen voor het thema liefde, wat aansluit bij mijn onderzoek naar een begrip van liefde dat breder gaat dan romantiek en intimiteit, maar ook raakt aan aspecten van politiek en macht, en het type van caring society dat we als samenleving al dan niet mogelijk willen maken. De mening van jongeren daarover is interessant, omdat zij in tegenstelling tot wat je zou kunnen denken soms nogal conservatieve ideeën hebben over liefde. Maar het is wel een onderwerp dat hen passioneert en dat ze willen confronteren met andere meningen.”
In die confrontatie zit dus een link met het festivalthema. “We creëren een conversatie tussen verschillende generaties, en zo eigenlijk ook tussen verschillende machtsniveaus. In de tussenruimten van De Munt gaat elke leerling-performer in gesprek met iemand uit het publiek, die waarschijnlijk ouder is dan hij of zijzelf. Dat is spannend voor beiden, omdat je meestal niet praat met iemand van een andere generatie die je niet kent. En al zeker niet over liefde.” Toch moet het publiek zich niet al te veel zorgen maken voor te veel intimiteit. “Eigenlijk gaat het om de re-enactment van een gesprek dat al heeft plaatsgehad tussen twee studenten, en dat je via oortjes zal kunnen horen. Maar er zit wel een echte jongere voor je.”
Net als in Your word in my mouth speelt de letterlijk gereproduceerde gesproken taal, met de accenten, vergissingen, fouten en herhalingen, weer een belangrijke rol. “Een van de studenten zei op een gegeven moment ‘Wanneer ik lees, wordt alles troebel.’ Terwijl veel mensen misschien juist vinden dat de geschreven taal, zwart op wit, juist voor duidelijkheid en stabiliteit zorgt. Het is interessant om te beseffen dat voor andere mensen en zeker voor jonge mensen de geschreven, literaire taal, de taal is van de norm, een taal die hen soms uitsluit en in de zwakke positie duwt waarin ze moeten luisteren en leren.”

> Anna Rispoli/The Class: Close Encounters. 18 & 25/5, De Munt

“In Voicing pieces hoorde het publiek door koptelefoons zijn eigen stem, die versterkt maar ook licht vervormd werd. Deze keer wilde ik opnieuw met de stem werken, maar een dialoog creëren. Daarbij ben ik nog altijd geïnteresseerd in de bevreemdende ervaringen die we kunnen hebben als we met ons eigen vertrouwde ik worden geconfronteerd, en in de moedige stap om intiem te worden met iets wat echt vreemd aan ons is. In Pillow talk is het publiek opnieuw zowel acteur als toeschouwer, maar wordt het uitgenodigd tot een intiem moment met een niet-menselijke stem. Toen ik vorig jaar een residentie deed in Japan, heb ik labo’s bezocht waar onderzoek werd gedaan naar robotica. De houding tegenover artificiële intelligentie en spraaktechnologie is in het Westen anders dan daar, waar robots worden gezien als vriendelijke metgezellen.”
Samen met scenografie Elodie Dauguet en lichtkunstenaar Jan Maertens maakte Erciyas van de KVS BOL een buitenaards decor. Voor het technische aspect werkte ze samen met interface-ontwikkelaar Ruben van de Ven. “We werken met een klein publiek dat op de scène in een soort heuvelachtig landschap kan gaan liggen op een hoofdkussen waarmee het in dialoog kan treden. Er worden indrukken gedeeld, spelletjes gespeeld, je kan ook even indutten. Het kussen lijkt te luisteren en zelfs te begrijpen wat je zegt, zodat er een band ontstaat en de toeschouwer in de verleiding komt om met een niet-menselijke partner in relatie te treden. In dit digitale tijdperk wordt het sowieso moeilijker en moeilijker te zeggen of het een echte persoon is die je hoort spreken. Dat zorgt ervoor dat je tijdens de voorstelling voortdurend twijfelt of je nu tegen een echte persoon, tegen een machine of tegen jezelf zit te praten. De artificiële stem fascineert door het feit dat ze zowel veel potentieel als een aantal gevaren inhoudt. Ondanks onze ambigue houding tegenover dit soort intelligente technologie, is ze in dit geval zo zacht en aaibaar als een hoofdkussen.”

Begüm Erciyas: Pillow talk 15 > 20/5, KVS BOL

“Wij worden meer en meer bediend en behandeld door bots. Je zou waarschijnlijk zelfs een algoritme kunnen ontwikkelen dat in mijn plaats dit interview doet. Met deze performance willen we testen in welke mate een mens empathie kan voelen voor een ding, zoals hij die empathie op het toneel normaal voelt voor een acteur. Daarom hebben we een ‘animatronic’ gebouwd, een robotpop die kan bewegen en die een dubbelganger is van de auteur Thomas Melle. Door de mechaniek, de make-up en de aankleding is die robot een performer geworden waarvan de taal en de gebaren empathie kunnen opwekken.”
“De vraag is alleen: met wie? Met Melle, die eigenlijk niet meer aanwezig is? Of met de robot? Wat kan de ene van de andere leren, en op welke manier breidt de ene de persoonlijkheid van de andere uit? De Japanse robotspecialist Masahiro Mori heeft onderzocht dat onze acceptatie van een robot niet zomaar groeit naarmate hij meer op een mens gelijkt, maar daardoor juist snel afneemt omdat we het blijkbaar moeilijk hebben met die ‘concurrentie’. Pas op het moment dat de robot bijna niet meer van een mens te onderscheiden valt, is er wel weer meer acceptatie. De zone daartussen – tussen duidelijk artificieel en ‘net echt’ – noemt Masahiro Mori de ‘uncanny valley’ (de griezelvallei, mb).”
In het gelijknamige stuk zal de artificiële auteur een monoloog houden, die de echte auteur samen met de andere leden van Rimini Protokoll schreef terwijl hij werd ‘gekloond’. “Die tekst gaat over de verwachtingen die we in het theater hebben over authenticiteit, maar ook over in hoeverre we binnenkort beslissingen gaan overlaten aan machines, en in hoeverre humanoïde robots zullen tegemoetkomen aan onze nood aan gezelschap. De mens streeft ernaar om meer efficiënt en minder kwetsbaar te zijn. Om minder te vergeten en langer te leven. De vraag is of daar ook limieten aan zijn.”

> Rimini Protokoll & Thomas Melle: Uncanny valley. 30/5 > 1/6, Kaaistudio’s