Malcolm X in KVS. Junior Mthombeni: "Wij waren Beyoncé voor"

Vijftig jaar geleden werd Malcolm X vermoord, vandaag inspireert de radicale Amerikaanse burgerrechtenactivist velen. Van Black Lives Matter over Beyoncé tot schrijver Fikry El Azzouzi, muzikant Cesar Janssens en theatermaker Junior Mthombeni.

Liefst 22 acteurs, muzikanten, dansers en slammers (Pitcho, Jessica Fanhan, Frank Vaganée…) roepen vanaf deze week de geest van Malcolm X op op de grote scène van de KVS. De diverse groep wordt gemend door enkele nieuwe KVS-gezichten: schrijver Fikry El Azzouzi, muzikant Cesar Janssens en muzikant en theatermaker Junior Mthombeni. Mechelaar Mthombeni, zoon van een Zuid-Afrikaanse vader en een Belgische moeder, kan u kennen van zijn muziekwerk met Chris Joris, El Tattoo del Tigre en de Internationals, en van zijn theaterwerk met SINCOLLECTIEF (Reizen jihad, Rumble in da jungle, Wachten op Gorro). "Een samenloop van omstandigheden," noemt Mthombeni dit project rond de controversiële Malcolm X. "Fikry had al over hem geschreven, ik was na Rumble in da jungle nog meer in hem geïnteresseerd geraakt, en toen stelde Michael De Cock voor om ervoor te gaan. Een zegen."

Black Lives Matter, Movement X, Beyoncé: aan black empowerment geen gebrek.
Junior Mthombeni: Ja, maar wij waren wel voor Beyoncé. (Lacht) Er hangt iets in de lucht, maar het is niet daardoor dat we ons hebben laten leiden. Onze vraag is wat Malcolm X nu zou betekenen in een grootstedelijke context als in Brussel, Antwerpen, Parijs of Berlijn, waar er veel spanningen zijn als het gaat om identiteit, islam en black consciousness. We hebben gepraat met heel veel mensen en we zijn zelfs naar New York gegaan om onder meer Malcolm X' moskee te bezoeken.

We zijn niet geïnteresseerd in de commerciële versie van Malcolm X. We maken geen biografie en we gaan ook niet de film van Spike Lee naspelen – ook al is daar niets mis mee. We laten op het podium de stad zien en maken het heel menselijk. We tonen af en toe wel een biografisch fragment, maar Malcolm X is er vooral als symbool, als sfeer, als houding. En net als bij de figuur van Mohammed Ali in Rumble in da jungle, hoop ik dat de voorstelling sommigen misschien zal inspireren om een boek over Malcolm X te lezen.

Op het podium staat een uitgebreide groep.
Mthombeni: Een heel gemengde groep ook. Je zal Engels horen, Frans, Nederlands, Lingala, Zulu, Tamazight, Arabisch… De stad zoals ze is. Altijd in beweging. Met machtsspelletjes, het gevecht rond identiteit, discussies over geloof. Je zal ook wel analogieën herkennen met de episodes uit het leven van Malcolm X, zonder dat we die een-op-een ensceneren. Je zal activiste Angela Davis herkennen. De relatie en de breuk tussen Elijah Muhammad en Malcolm X wordt bij ons een vader-zoonrelatie, want Malcolm X heeft zwaar afgezien door de breuk met zijn spirituele vader die in opspraak kwam. We halen ook de geschiedenis van de Black Panthers erbij om te laten zien hoe een groep gepercipieerd kan worden en uiteen kan vallen door de ego's die spelen.

Je bent tegelijk acteur en muzikant. Welke kant gaat deze voorstelling het meest op? Die van het theaterstuk of van het concert?
Mthombeni: Daar ben ik nooit mee bezig. Musiceren en maken, het vloeit bij ons drie automatisch samen. We hebben in ieder geval ook veel geluisterd naar de muziek waar Malcolm X van hield. Hij was een jazzman, ging veel naar clubs, en die trip zoeken we zelf ook op. Maar we hebben ook Arabische muziek met Hassan Boufous, er zit Fela Kuti in, en natuurlijk onze eigen invloeden.

Heeft Malcolm X volgens jullie ooit een grens overschreden als activist?
Mthombeni: Nee. Maar hij opereerde natuurlijk in extreme omstandigheden waar hij uitgesproken op reageerde. Soms pakte dat verkeerd uit. Toen hij op de moord op JFK reageerde met de uitspraak dat "chickens come home to roost" (boontje komt om zijn loontje, mb) wilde hij niet de moord goedpraten maar wel uitleggen dat er consequenties aan verbonden zijn als je mensen onderdrukt. Als wit geweld altijd gerelativeerd wordt, en op zwart geweld meteen wordt ingebeukt, dan is er iets aan de hand. En dat zien we vandaag nog.
Tegen mensen die op dat moment grote twijfels hadden over wie ze waren, zei Malcolm X dat ze trots mochten zijn. Soms zei hij dat op een extreme manier, maar hij heeft geen geweld gebruikt. Hij heeft ook een transformatie doorgemaakt. Na zijn periode bij Nation of Islam voelde hij zich bedrogen. Malcolm X stond voor extreme gelijkheid, niet voor een aparte staat met een bepaald geloof en een bepaalde kleur. Hij wilde ten volle gerespecteerd en niet betutteld worden, maar wel samen ergens naartoe groeien.

Is islam ook een thema in jullie voorstelling?
Mthombeni: Zeker. Na Nation of Islam beschouwde Malcolm X zijn geloof als privé, en ging hij de strijd tegen onrecht in het algemeen aan. Maar het geloof bleef hem voeden, en dat doet het ook voor mensen op het podium die hun moslim-identiteit op een sterke manier uitdragen.

Sommige blanken hebben vandaag wel wat last met die assertiviteit. Zij zien liever gekleurde medemensen die zich braaf en inschikkelijk opstellen.
Mthombeni: Ik hoor nu al mensen zeggen: "Sorry, maar naar zo'n stuk kom ik niet kijken." Ze zien een moslim met pretentie die zo extreem is in zijn standpunten en die zijn plek opeist, en dat voelt bedreigend aan voor sommige mensen. Maar samenleven kan geen eenrichtingsverkeer zijn. We zijn de tijd voorbij dat de migrantenzonen van de derde generatie met hun hoofd naar beneden moeten lopen en zeggen "dank je wel meneer" en "dank je wel mevrouw". Maar de positieve boodschap is wel dat we het op het einde van de dag samen moeten zien te redden.

Malcolm X, 14 > 22/10, KVS BOL