Matsukaze: ‘Niet bezig met de dood? Dan heb ik niets te vertellen’

Drie jaar geleden vroeg De Munt aan Toshio Hosokawa of hij, na Hanjo, een Aziatisch-westerse opera kon componeren. Het werd een moderne versie van het notheaterstuk Matsukaze, in een regie van danscoryfee Sasha Waltz. Goed voor verstilling en Wahnsinn alom.

Nog maar eens een wereldpremière in De Munt, ditmaal voor een eigen productie die later nog naar Luxemburg, Warschau en Berlijn gaat. De 'kameropera' op grote scène, met het Vocalconsort Berlin, het Kamerorkest van de Munt, Sasha Waltz en andere dansers is het geesteskind van Toshio Hosokawa (1955). Hosokawa is huiscomponist van het Tokyo Symphony Orchestra en studeerde in Berlijn. Pas later ontstond zijn interesse voor de traditionele muziek uit zijn geboorteland Japan. Sinds zijn eerste opera, Vision of Lear, in 1998 staat Hosokawa bekend als de schepper van een nieuw muzikaal universum, dat de oosterse en westerse muziek versmelt. "We hebben een heel andere opvoeding, een andere eetcultuur en aandacht voor de traditie," verduidelijkt de musicus in de zetels van de Grand Foyer in de Munt. "Vandaag wil Japan het Westen imiteren, waardoor we vergeten wat onze ziel is."

Hoe hebt u zowel de westerse als de Japanse muziek leren liefhebben?
Toshio Hosokawa:Ik wou Japan achter mij laten toen ik naar Europa vertrok. In mijn jonge jaren bleek ik de Japanse muziek helemaal niet te begrijpen. De Europese muziek heeft continu ontwikkelingen gekend. Luister maar naar de muziek van Beethoven, Schumann, Wagner, Debussy… altijd vernieuwend. De Japanse muziek ontstond en bleef onaangeroerd, steriel en fixed. Vreemd eigenlijk: de tijden veranderen, maar die muziek niet.

Moeten we de Japanse muziek zien als iets perfects, waar niet aan geraakt mag worden?
Hosokawa:Het heeft alles te maken met de strengheid van de Japanse maatschappij, en relaties en tradities waar 'veranderingen' moeilijk kunnen. De Japanse muziek stond niet open voor wijzigingen; en wou de traditie geen geweld aandoen. Europese muziek echter staat op zichzelf, als een ruimte waarin je alles kan geven: van emotie tot filosofie. Japanse muziek is zichzelf niet. Zij staat heel dicht bij de ceremonie of de dans. Als die gebeurtenis er niet is, dan voel je dat de Japanse muziek iets mist. Japanse muziek hoort altijd bij een speciale gelegenheid, pas dan is ze perfect en compleet. De atmosfeer is essentieel voor onze muziek. Wanneer die muziek in Europa wordt gespeeld, mist zij iets. Europese muziek daarentegen is een muziek van 'denken', met een andere dimensie. Europa vond de 'transporteerbare', universele muziek uit. Vandaar dat Japanners van Beethoven kunnen genieten, omdat zijn muziek een nieuwe, onafhankelijke ruimte schept.

Waarom vertrok u van een klassiek notheaterstuk voor een hedendaagse opera?
Hosokawa:Ik kan niet beginnen sleutelen aan de perfecte, traditionele Japanse muziek. Maar de eeuwenoude notheaterstukken Hanjo en ook Matsukaze zijn volledig herwerkt tot een modern verhaal. Yukio Mishima (1925-1970) herschreef ze voor jongeren van vandaag. Het bedenken van nieuwe muziek die daarbij kan horen, past bij het verhaal rond dromen en werkelijkheid, en bij de sfeer van Wahnsinn (waanzin). In Matsukaze (letterlijk: de wind in de pijnbomen) gaat het over vrouwen die uit het hiernamaals terugkeren naar deze wereld, en verbanden leggen tussen beide. De verliefdheid en het lijden die ze vroeger beleefden, lijken niet voorbij of afgerond, ze duren voort. En dat komen ze vertellen, opdat ze rust kunnen vinden in hun onafgewerkte levensverhaal. De zussen Matsukaze (Barbara Hannigan) en Murasame (Charlotte Hellekant) zijn verliefd op een hoveling in ballingschap. Als ze het nieuws van zijn dood vernemen, sterven ze van verdriet. Na hun dood dwalen hun geesten rond, bij de oever van de zee, en uitten zij hun wanhoop. De grens tussen hun echte leven en de geesten vervaagt.

Denkt u dat dit thema nog actueel is en interesse kan opwekken?
Hosokawa:Het stuk gaat over niets anders dan de archetypes van de Griekse tragedie. En die blijven ons leven bepalen. Het gaat om twee vrouwen die hun geliefde zijn verloren, en daar niet mee kunnen leven, ook niet in de dood. Ze kennen geen vrede of rust, en komen als waanzinnigen zingend en dansend hun innerlijke strijd uitleven. Ze zoeken als gekken naar verlossing en harmonie. Het eigentijdse aan dit soort verhaal is het gegeven 'liefde', dat alomtegenwoordig is in het stuk. En waarnaar waanzinnig wordt gezocht, tot na de dood.

En wat als jongeren vandaag niet met hun dood of het hiernamaals bezig zijn?
Hosokawa:Dan heb ik niets te vertellen. De waarde van deze muziektheaterproductie en deze muziek ontsnapt aan wie niet denkt over een leven in de dood. Het oorspronkelijke theaterstuk mag dan wel in een boeddhistische context zijn ontstaan, christenen denken op eenzelfde manier. Om de gevoelens van deze opera te begrijpen moet je vooral openstaan voor de krachten die liefde kan opwekken, en waartoe ze in staat zijn. Tijd en ruimte zijn hierin van geen tel.

Hoe belangrijk is oosterse stilte in uw muziek?
Hosokawa:Even belangrijk als de muzieknoten. Voor mij ontstaat muziek uit stilte om nadien terug te keren naar de stilte. Vandaar dat stilte als bron voor de muziek kan worden beschouwd. Het ene leidt tot het andere. Stilte is ook de maatstaf van de muziek. Het is belangrijk om deze stilte wakker te maken."

Welk soort communicatie hebt u met de dirigent en met choreografe Sasha Waltz?
Hosokawa:Ik heb dirigent Pablo Heras-Casado niets te vertellen over mijn operacompositie. Hij begrijpt alles, en weet zelfs meer dan ik. Aan een goed musicus moet je geen woorden verspillen. (Lacht) Ook Sasha Waltz kon ik blindelings vertrouwen. Ik zag vooraf op band stukken van haar interpretatie van Matsukaze, en alles bevestigde dat ze het muziektheaterstuk goed begrepen heeft. Groot talent onder artiesten overstijgt hun cultuur en nationaliteit, daardoor zijn grootse vernieuwingen mogelijk."

3 > 6, 10 & 11/5/2011 om 20.00 (8/5, 15.00)
€10 > 124,50
DE (NL boventitels)
2/5: Meet the Artist : Toshio Hosokawa & Sasha Waltz