Praat achteraf: Uitingen van armwoede

Barakstad is de theaterproductie die hoort bij Armwoede, het 'festival' rond armoede van de KVS, dat deze zondag afloopt. Revolutionair theater is Barakstad niet (tenzij een beetje in letterlijke zin), maar in zijn degelijkheid, waardigheid en betrokkenheid deed het stuk ons terugdenken aan Missie, de monoloog van David Van Reybrouck over het wedervaren van de Belgische missionarissen in Congo.


Centraal stond dit keer een monoloog, gebracht door de geweldige Nico Sturm, die tekstfragmenten bracht van de arme, zieke (want manisch depressieve), maar buitengewoon getalenteerde Antwerpse schrijver JMH Berckmans, die vorig jaar overleed. Niet meteen de teksten waarin hij jazzt en rockt met taal, maar toch nog altijd beklijvend, geestig en pertinent materiaal, dat betrekking had op het armlastige leven van de schrijver op brood, spek en koffie.


Op zijn laconieke, dan weer hyperkinetische wijze gaf Jean-Marie zo een stem gaf aan de mensen die - zoals de ondergelopen scène verzinnebeeldde - uit de boot gevallen en in de goot beland zijn, en dus geenszins hun schaapjes op het droge hebben, maar het hoofd boven water moeten houden om niet te verzuipen als het water hun aan de lippen staat.

Berckmans' evocatie van 'de toestand van zijn toestand' werd tweemaal doorkruist. Door een monoloog van David Dermez, die de Britse psychiater en theoreticus Theodore Dalrymple vertolkte, en door regisseur Guy Dermul, die de Franse antropoloog, psychoanalyticus en daklozespecialist Patrick Declerck gestalte gaf.

Deze pamflettistische en theoretische intermezzi zorgden telkens voor een kleine stijlbreuk, maar ze waren noodzakelijk om de zaak open te trekken. Dalrymple, de bedenker van het woord pamperen, verwacht heil van een kordate samenleving met een hersteld 'moreel weefsel' om het aantal sociaal onaangepasten, mislukkelingen en luieriken te beperken, en rekent verder op de wilskracht van het individu. Aan de andere kant van het spectrum staat Declerck, die poneert dat er niet zoiets als een vrije wil bestaat, en die algemeen asiel vraagt voor de armen en de daklozen, die meestal ook ziek zijn (depressief, alcoholverslaafd) en dus jaren van behandeling en begeleiding nodig hebben.

Het staat het publiek vrij positie te kiezen, met de situatie van de welbespraakte ervaringsdeskundige Berckmans als casestudy ter tafel. Betekenisvol vond ik in dat opzicht Berckmans' (op het eerste gezicht door zijn literaire ambities geïnspireerde) verzuchting over de 'ultieme metafoor' en de zin en de betekenis van het al. Zijn op het eerste gezicht overtrokken uitroep 'Alles is niets!' vat misschien wel goed samen wat een mens kan bezielen om verstek te laten gaan voor de samenleving. We kennen allemaal de nachtelijke momenten in ons bedje, waarop de zinledigheid van alles zó akelig duidelijk wordt, dat we allang blij zijn dat we 's anderendaags weer zonder nadenken in de tredmolen mogen. Waarom zouden mede-'geworfenen' die permanent doordrongen blijven van de zinledigheid, dan ingaan op de vraag van de socia­le begeleidster om morgenvroeg een frisse nieuwe start te nemen? Of je aan Jean-Marie Dedecker en de Populisten mag vragen de rijkdom van de hardwerkende Vlaming zo te herverdelen dat alle stakkers aan boord blijven, is dan de andere vraag.

Zo werd Barakstad tegelijk een gedegen politiek en maatschappelijk debatje als een mooie hommage aan Berckmans. Een totaalplaatje dat sloeg met de jazzdrum van Han Bennink en zalfde met de muziek van Kaat De Windt door het Ictus Kwartet.