Review: 'The Tip of the Tongue' schiet Kunstenfestival naar het heelal

Met het interstellaire The Tip of the Tongue, dat in première ging tijdens het lopende openingsweekend van het Kunstenfestivaldesarts, maakt Brusselaar Pieter De Buysser duidelijk hoe je het Planetarium ook als theater kan gebruiken. Het leverde een fraaie baan rond de aarde op vol wetenschap en fictie.

To boldly go where no man has gone before. Het zou de slagzin kunnen zijn bij heel het eigenzinnige oeuvre van de Brusselse schrijver, theatermaker en filosoof Pieter De Buysser. Op The Tip of the Tongue is deze slagzin zelfs niet alleen figuurlijk van toepassing (De Buysser wil ons andermaal de grenzen van ons denk- en voorstellingsvermogen laten opzoeken) maar ook letterlijk, omdat hij de monoloog speelt in het even indrukwekkende als feeërieke Planetarium van Brussel.

Een avondje in het Planetarium maakt meteen duidelijk dat deze wat archaïsche brok vulgariserend wetenschappelijk erfgoed, deze overkoepelde tempel van het infotainment, doorgaans schromelijk onderbenut blijft. De Buysser deed er zichzelf niet alleen een indrukwekkend amfitheater mee cadeau, maar ook een myriadisch decor dat alle hoeken van ons complete multiversum kan tonen. De voorstelling zou om te beginnen dus al als pleidooi kunnen dienen om het Planetarium permanent aan het bestand van Brusselse theaterzalen toe te voegen.

Onvermoede perspectieven
Maar zo’n decor vraagt er natuurlijk ook om, om samen met ons zonnestelsel ook ons wereldbeeld en onze bestaande denkkaders achter ons laten, op zoek naar onvermoede perspectieven. Voor minder doet De Buysser het dan ook nooit, en hij weet ook al lang op welke manier hij zijn publiek kan lanceren tot buiten het bereik van de zwaartekracht. Daarvoor gebruikt hij vaak een licht humoristisch, schijnrealistisch raamverhaal.

In dit geval wordt dat visueel ondersteund door een filmcollage geprojecteerd op die indrukwekkende koepel. Die beelden brengen je, alsof het niets is, van een literatuurwetenschappelijke lezing over Jorge Luis Borges in het Argentijnse Mar del Plata, tot op een schip met een deeltjesversneller aan boord in een draaikolk ergens in de Zuid-Chinese zee, en uiteindelijk zelfs in een parallel universum waarmee de verteller zich kwamtumgewijs verbonden weet middels een partikel in het puntje van zijn tong.

Live-interventie van De Buysser
Na dat filmische begin gaat de technologische weergave van duizelingwekkende beelden van de Nasa en de ESA hand in hand verder met een ambachtelijke live-interventie van De Buysser. Het theaterstuk helt dan over naar een wetenschapsfilosofische lezing. Een uitnodiging om samen met de wetenschappers die op zoek zijn naar de natuurkundige 'theorie van alles’ tegelijk de reis te maken naar het allerkleinste en het allergrootste.

Eenvoudig is dat allemaal natuurlijk niet. Ook al is het menselijk brein, evolutionair gezien een homp cellen ter grootte van een courgette die zich amper 2 miljoen jaar heeft kunnen ontwikkelen, zelfs in staat om nog veel verder te denken dan de 13,8 miljard jaar die ons heelal oud is.

Maar bij De Buysser ligt de sleutel tot zijn werk vaak vlak naast zijn klemtoon op het belang van de verbeelding. Op de kracht van de fictie en van het ongerijmde in het exploreren van het mooie, het goede en het waarachtige.

Dat klinkt wat weinig concreet om een essentie te kunnen vatten, maar van De Buysser weten we ook dat het vinden van de essentie nefast is. "Op de plaats van de waarheid kan niet worden gesproken.” Onze kansen liggen in de onzekere wegen ernaar toe.

Fraaie baan rond de aarde
De Buyssers trip naar de kosmos maakt zeer aanschouwelijk wat een oneindige beperking het is dat we niet buiten ons menselijke denken kunnen denken. Maar de kwantumfysica als metafoor kan ons wel aansporen om toch een poging te doen. Om die verschrompelde appel van de boom van de kennis te begraven, en in de plaats een hele boomgaard te planten. Als we daar dan niet in slagen, hebben we op zijn minst toch ons perspectief verbreed en een mooi verhaal verteld.

De Buysser zelf verwerkt in deze fabel wel heel veel wetenschap en fictie, maar raakte zo toch in een fraaie baan rond de aarde, waar de muziek der sferen even goed te horen was.

> The Tip of the Tongue, van Pieter De Buysser is nog te zien zondag 7 mei om 18u en maandag 8 mei om 20u30, Planetarium, Brussel