15 jaar SchoolpodiumNoord: ‘Theater kijken moet je leren’

Als je de jongeren niet naar theater krijgt, breng het theater naar de jongeren. Het is wat Schoolpodium­Noord nu vijftien jaar doet. Maar de middelen staan onder druk, een deel van het aanbod zal worden afgebouwd. Jammer, vinden programmator en theatergezelschap. “Theater leert dat niet alles wit of zwart is.”

­Zet enkele klassen van het Nederlandstalige beroepsonderwijs in een theaterzaal en laat hen genieten van een spetterend stukje theater. Vandaag staat Laika met Het schaap in de Kriekelaar. Over de coming of age van een moslimjongen. Over een autoritaire vader. Over het feest van het schaap en vegetarisme.

Het stuk gaat hier in première nadat het twee keer door corona moest worden uitgesteld. Klassen van de Victor Hortaschool (Evere) en Emmanuel Hiel (Schaarbeek) schuiven aan. De verwachtingen bij Shanon (“Ik wil 'verzorgster' worden”), Amira (“Ik wil 'leerkracht' worden”), en Curtys (“Wat ik wil worden, chômeur misschien?”) zijn niet al te hoog gespannen.
Ze zijn ergens wel nieuwsgierig, want velen hebben een theaterzaal nog nooit van binnen gezien. Ze weten dat het gaat over een schaap en het offerfeest, maar verder lijken ze vooral blij dat het niet de zoveelste klassieke lesdag is.

Het is geen al te eenvoudig stuk. Er zijn rolwissels. Mannelijke acteurs spelen vrouwelijke rollen. Er zijn flashbacks en flashforwards. Maar het stuk wordt goed onthaald bij de jongeren van het tweede jaar secundair. Er wordt gelachen, en ook bewogen bij het horen van rapsongs. Interessant, plezant, grappig, dat krijgen we na het stuk van Shanon, Amira en Curtys te horen. “En ik heb bijgeleerd, over hoe belangrijk het feest van het schaap is voor de moslims,” zegt Curtys.

Vijftien jaar geleden werd SchoolpodiumNoord opgericht, een samenwerking tussen vier gemeenschapscentra van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) in het noorden van Brussel. Precies om de Brusselse kinderen en jongeren in contact te brengen met cultuur. Een formule die haar vruchten heeft afgeworpen. Jaarlijks bereikt SchoolpodiumNoord een 15.000-tal leerlingen uit Evere, Schaarbeek, Haren en Sint-Joost. En de vraag is groter dan wat SchoolpodiumNoord aan kan (zie 'Schooltheater voor secundair onder druk').

Niet alles is eenduidig

Programmator Hilde De Pessemier ziet het bijna als een democratische plicht om de Brusselse jongeren in contact te brengen met cultuur en theater: “Ik ben ervan overtuigd dat als jongeren voor hun achttiende nooit een theaterzaal gezien hebben, ze als volwassene ook zelden de stap zullen zetten. De meeste jongeren gaan nooit met hun ouders naar theater of een museum,” zegt ze in de tuin van De Kriekelaar waar we na de voorstelling nog wat napraten.

“Theater kijken moet je leren. Het gaat om waarnemen, om verbeelden, interpreteren. Dat komt niet vanzelf. Theater leert ook dat niet alles eenduidig is. Elke leerling ervaart een theaterstuk op een andere manier dan zijn klasgenoten. En dan is het ook goed om te weten dat die verschillende percepties naast elkaar kunnen bestaan.”

“Kijk, in de klas is het altijd zus of zo. Het antwoord is fout of juist. Bij theater kan het vele richtingen uitgaan, en door in dialoog te gaan met elkaar, leer je een mening te vormen. En ook respect te krijgen voor andermans mening. En dat is precies waar we in deze maatschappij zoveel nood aan hebben. We zullen de komende tijd inzetten om net meer kinderen te bereiken. Momenteel bereiken we elke school, maar nog niet elke klas, elk kind. Dat is onze doelstelling voor de toekomst.”

Bij SchoolpodiumNoord gaan ze daarom ook de controverse niet uit de weg. In Het schaap, dat vandaag wordt opgevoerd zitten enkele gewelddadige scenes, een vader slaat de zoon met de riem. Eerder dit jaar was er nog een figurentheatervoorstelling voor kinderen van vijf-zes jaar, waarbij een oma naakt uit bad kwam. Geen echte actrice, wel een marionet. Zo expliciet was het dus niet, en toch waren er leerkrachten die vonden dat dit te ver ging. “Terwijl we jonge kinderen zo net leren dat een naakt lichaam heel normaal is. Dit moeten we juist tonen,” zegt De Pessemier.

Idealiseren wil De Pessemier zeker niet. Ze ziet ook hoe zwak sommige leerlingen zijn op het vlak van taal en intellectuele bagage, maar dat is juist een reden te meer om de leerlingen met cultuur in contact te laten komen, vindt ze. Soms loopt het mis. Er worden weleens grove woorden naar de acteurs geroepen. Of er vliegen voorwerpen door de lucht. En het gebeurt ook dat de leerlingen niet begrepen hebben dat het om theater gaat, en dat niet alles wat geponeerd is ook door de acteurs wordt gemeend.

Het is natuurlijk niet allemaal kommer en wel. De Pessemier: “Een leerling met Turkse roots kwam hier ooit met haar klas naar Othello kijken. De voorstelling maakte zo'n indruk op haar dat ze meteen aan haar leerkracht vertelde dat ze dat ook wou doen. We hebben haar in contact gebracht met kunstenwerkplaats TransfoCollect en later volgde ze zelf nog hogere artistieke studies. Zoiets doet natuurlijk deugd.”

Jo Roets, regisseur en artistiek directeur van Laika, komt erbij zitten. Hij is best tevreden over de voorstelling. Het publiek was rustig en aandachtig. Maar school- en jeugdtheater maken vandaag is ook een zoektocht. Roets wil nog meer voorstellingen die aansluiting vinden bij de leefwereld van de stedelijke jongeren, bij de superdiversiteit die daarbij hoort. Waarbij de referenties kloppen, en waar ook thematiek en de acteurs de superdiverse samenleving weerspiegelen.

Roets bezoekt regelmatig klassen in het Antwerpse of Brusselse. “Als je die gekleurde schoolpopulatie ziet, moeten we als theatermaker durven te zeggen dat we het in het verleden niet altijd even goed hebben gedaan. Het is zo preten­tieus als witte theatermaker om ons jongerenthema's eigen te maken en te zeggen: zo zit het in elkaar. We hebben hier nog een flinke weg in te gaan.”
“Want wanneer is een voorstelling geslaagd?” vraagt Roets. “Je moet met het publiek hebben kunnen spreken. Via de voorstelling. En daarvoor moet je publiek raken, moet je in hun leefwereld zijn binnengedrongen. Dan pas ben je in je opdracht geslaagd.”

Gevoelige onderwerpen

Met de voorstelling Het schaap maakt Laika daarom een resolute keuze. De tekst is van Fikry El Azzouzi, de acteurs hebben Marokkaanse, Albanese en Turkse roots. Adnane Lamarti bijvoorbeeld, is een Brusselse ket, die via Circus Zonder Handen en TransfoCollect in het professionele jeugdtheater is terechtgekomen. Deniz Polatoglu studeerde theater in Istanbul en kwam in 2006 naar België om haar droom waar te maken.

Het schaap toont de moslimcultuur niet altijd van haar mooiste kant. De wreedheid van het slachten van het schaap, de lijfstraffen. Er zijn ook de stereotypen: de rap­muziek, de joints, maar altijd met een kwinkslag. En omdat het gespeeld wordt door acteurs met buitenlandse roots is er geen gebrek aan geloofwaardigheid. “Ik weet niet of ik het zou hebben aangedurfd met een volledig witte cast,” zegt regisseur Roets.

Acteur Arber Aliaj: “Je voelt dat het publiek ons test. Is dat wel ene van ons? Zodra ze voelen dat het echt is, aanvaarden ze dat we in die rol gaan van de boze vader, of de moslima met hoofddoek. Let op: we drijven niet de spot. Maar we gaan de gevoelige onderwerpen niet uit de weg.”

En er is voor Aliaj niet alleen de thematiek die aansluiting moet vinden bij de jongeren van vandaag. “Als we voor de klassen staan, zeggen jongeren ons dat ze theater saai vinden. Ze kijken liever een hapklaar filmpje. Maar dan zeg ik: neen, we kunnen ook snel en spannend theater maken. Al zijn we er nog niet. De vraag van vandaag is nog altijd hoe we theater kunnen maken voor het volk – en dat is niet denigrerend bedoeld - en niet alleen voor intellectuele linkse denkers.”