'De barbaren' trapt tegen de schenen van Koning Voetbal: 'Draait het om liefde, of geld?'

In De barbaren gebruiken coach Haider Al Timimi en zijn spelers de vibes van het voetbal om de vipbehandeling van Koning Voetbal – die racisme, machismo, homofobie, miljardentransfers en globale corruptie onder zijn onderdanen lijkt te gedogen – luidruchtig in vraag te stellen.

In deze coproductie van Kloppend Hert en Theater Antigone, de twee theatergezelschappen waarvan hij de artistieke leider is, zet theatermaker Haider Al Timimi met een fijne groep acteurs zijn onderzoek verder naar wat humanisme 2.0 zou kunnen zijn. Terwijl het in vorige voorstellingen als Utopera, Zero for conduct en Studio Shehrazade respectievelijk over kunst en wetenschap, onderwijs en homoliefde ging, zoomt De barbaren in op de pilaar economie, door te focussen op de voetbalwereld.

Ben je zelf een voetbalfan?
Haider Al Timimi: Ik volg het voetbal niet dag in dag uit, maar ik ben wel een liefhebber die een expert wordt tijdens de WK's en EK's. Ik ben een enorme supporter van de Rode Duivels, omdat ik dat wel een prachtige ploeg vind, die de hybride samenleving weerspiegelt waar we naar streven. Als jongeling heb ik ook zelf gevoetbald, ik zat in een technische opleiding waar voetbal heel erg aanwezig was. Sommige jongens zetten daar ook alles op alles om in het voetbal te slagen. Gelukkig kan je in Europa dan nog wel een andere kant uit als dat niet lukt. Maar je hebt ook veel landen waar er wordt geshopt met voetbalspelers, die naar Europa worden gebracht en worden gedumpt als ze niet slagen.

We horen het al. Dit wordt geen hoeraverhaal over voetbal met gejuich en applaus op alle banken.
Al Timimi: We zien dat de voetbalwereld zich vandaag heel veel kan permitteren: corruptie, gokschandalen, racisme, homofobie, seksisme, geweld in de stadions, miljoenentransfers die niet van deze wereld zijn, nazigroeten, zwarte voetballers die bananen naar hun hoofd gegooid krijgen, mannelijke voetballers die letterlijk honderd keer meer verdienen dan vrouwen enzovoort. Ondanks dat alles moest voetbal tijdens corona zo snel mogelijk weer kunnen doorgaan. Alsof het gaat om een onmisbare vorm van brood en spelen die nodig is om onze emoties, waaronder onze woede, te kunnen uiten.
Tegelijkertijd is voetbal ook een sport die mensen samenbrengt op een manier waar theater alleen maar van kan dromen. Als Lukaku scoort voor de Rode Duivels, dan vallen de mensen die elkaar in de multiculturele Brugse Poort in Gent anders niet kunnen verdragen elkaar in de armen.
Voetbal heeft een grote weerslag op een samenleving, die heel positief maar ook heel negatief kan zijn. We wilden dat onderzoeken en bekijken hoe we daarmee omgaan. Zijn we blind geworden voor de wantoestanden omdat de show echt moet voortgaan om ons te entertainen? Is zo'n kolkend stadion vol agressie echt een soort vulkaan waaruit de lava zijn weg moet vinden, omdat dat elders in de samenleving niet meer kan? Dat cliché van brood en spelen lijkt ergens te kloppen. Of heeft het te maken met de enorme economische belangen en externe krachten voor wie voetbal een money machine is die moet blijven draaien?

Krijgen we die ontwrichtende rol van het grote geld ooit nog uit het voetbal?
Al Timimi: We hebben ons een beetje laten inspireren op het boek Homo ludens van historicus Johan Huizinga, dat het belang van het spelen als component van de samenleving benadrukt. Voor mensen is het belangrijk dat we elkaar op spelniveau kunnen blijven ontmoeten en ontdekken. En als ik kijk naar het niet-professionele niveau in het voetbal, dan geloof ik oprecht dat de liefde voor de sport daar even groot is als bij de profs. Het is dus niet zo dat de sport niet zonder dat geld kan.
Erger is het wanneer het spel fake wordt. En dan gaat het niet alleen om de fouten en de schwalbes op het veld, maar vooral om de wantoestanden in de lagen daarboven. Dat soort ontwrichtingen moet dus worden aangepakt. Er moet nultolerantie komen tegen racisme, een plafond op de geldstromen. We moeten ons afvragen of het normaal is dat Kevin De Bruyne bijna een half miljoen euro per week verdient. Want we hebben wel een VAR om buitenspel tot op de centimeter juist te beoordelen, maar met alles wat naast het veld gebeurt nemen we het niet zo nauw.

Soms beweegt er wel iets positiefs, en dient voetbal als een mondiaal platform om verandering na te streven, zoals met het knielen voor Black Lives Matter, het tonen van de regenboogvlag op het recente EK, en nu de boycot van Russische teams vanwege de oorlog in Oekraïne.
Al Timimi: Men is lang blijven zeggen dat politiek niet thuishoort op het veld. Het is dan ook een beetje dubbel dat nu met de oorlog in Oekraïne wel kan wat voor andere kwesties niet kon, maar ik vind natuurlijk ook dat mensen ook in stadions hun politieke overtuigingen moeten kunnen uiten. Anderzijds wordt 'Say no to racism' dan weer bijna een holle slogan van een sportmerk.

Hoe raken we uit dat kluwen, waarin een supporter van Newcastle die vandaag een ticket koopt onrechtstreeks het moorddadige Saoedische regime steunt, en de Rode Duivels straks in de bloedstadions van Qatar gaan voetballen?
Al Timimi: De barbaren biedt natuurlijk ook niet de oplossing. Maar soms is het niet slecht in het theater een aantal zaken uit te lichten waar we misschien blind voor zijn geworden of nog niet voldoende inzicht in hebben.
Op zoek naar een vorm zijn we uitgekomen bij een eerder fragmentarische vorm, in die zin dat we de verschillende problematieken aaneensluitend schetsen in sketches. De rode draad is het personage dat Jos Verbist speelt, en dat geïnspireerd is op de vroegere menselijke mascotte van AA Gent, een man die in het stadion rondliep verkleed als 'indiaan', in overeenstemming met het logo van AA Gent, tot hij gecanceld werd na een vernietigend artikel in The New York Times dat het gebruik van een pluimentooi bestempelde als culturele appropriatie.
Bij ons wordt dat personage op een dag wakker midden op het veld met een bal in zijn handen, en hij merkt meteen dat de wereld om hem heen zo hard aan het veranderen is, omdat hij wordt omringd door een groep mannen en vrouwen van alle nationaliteiten die zo gekleurd, zo woke, zo kwaad zijn, dat ze hem meesleuren in een reeks sketches die hem een wereld tonen waar hij niets meer van herkent. Kaat Arnaert, Berthe Kilozo met roots in Congo, Giovanni Baudonck met roots in Mauritius, Arber Aliaj van Albanese origine, en Atta Nasser uit Palestina brengen de hyperdiversiteit van het voetbal en van de wereld op de scène. En de man, die op zich niet racistisch is, bevindt zich midden in dat krachtenveld. Daarbij gebruiken we beeld, muziek, dans en beweging. Voetbal is voor iedereen een zo herkenbaar gegeven dat we het realisme van de voetbalwereld goed kunnen laten schuren met theatrale vondsten.

De titel verwijst ook naar het bekende boek Wachten op de barbaren van J.M. Coetzee, waarin een vastgeroeste ambtenaar de grens bewaakt tegen vermeende onruststokers.
Al Timimi: Niet dat we dat helemaal uitspitten, maar de wereld van de barbaren associeer je in eerste instantie natuurlijk met de hooligans. Voor het personage dat Jos Verbist speelt dus die anderen die hem omringen op dat podium. Maar oorspronkelijk zijn barbaren eigenlijk niet meer dan de vreemdelingen die buiten een bepaalde samenleving worden gehouden, maar die eenmaal binnen soms net voor verrijking en nieuwe impulsen zorgen in een beschaving die de grip op zichzelf aan het verliezen is.