Apothekers in de rats: besparingen, internet en Medi-Market zijn bittere pil

Ook vandaag is ze nog heel graag apotheker. “Het wetenschappelijke, de bereidingen maken, mensen helpen, dat geeft me allemaal veel voldoening,” zegt ze.
Met de toenemende onveiligheid heeft ze – met veel moeite – leren leven. Net als zovele andere Brusselse apothekers is Willekens al een paar keer overvallen. De deur van de zaak gaat nu dan ook dicht wanneer het buiten donker wordt. Als de bel gaat, kijkt ze eerst op de camera wie er voor de deur staat. “Beslissen of je open doet of niet, blijft lastig. Het geeft me telkens een adrenalinestoot.”

Maar wat Willekens het meest heeft onderschat, is de zakelijke kant. Een zelfstandige apotheek is immers ook een soort kleine onderneming. “Ik ben geen zakenvrouw, terwijl dat juist steeds belangrijker lijkt te worden,” zegt ze.

De concurrentie in de buurt is groot. “Ik heb wel een trouw publiek, maar toch, als je één keer iets doet wat niet bevalt, zijn de mensen weg.” Voeg daarbij de concurrentie van het internet, van de supermarkt, van de Medi-­Market aan Docks. “Mensen komen hier soms vragen hoe een product gebruikt moet worden en bestellen het dan via het internet.”

Willekens wijst op de gezondheidsrisico’s. “Online krijg je geen advies, je kan in één keer tien neussprays bestellen. Of tien dozen paracetamol. Bij ons krijg je dat niet zomaar mee. Een overmatig gebruik van paracetamol kan de lever immers beschadigen.”

Voorts voelt Willekens al jaren de besparingen van de overheid. “Het systeem van terugbetaling verandert voortdurend. Altijd is er weer iets nieuws, altijd levert het minder op voor ons.” Haar middelgrote apotheek houdt stand doordat ze de personeelskosten laag houdt. Met slechts één andere apotheker – ook een jonge vrouw – runt ze de zaak. “Wij overleven omdat we alle twee jong zijn en heel hard werken.”

Of ze het nog opnieuw zou doen, een apotheek overnemen? Willekens twijfelt. “Misschien niet, hoe mooi ik dit beroep ook vind. We krijgen te weinig erkenning, terwijl we toch vijf jaar universitaire studies achter de rug hebben.

Sommige patiënten hebben daar geen respect voor. Het gebeurt dat mensen elkaar onderling advies geven over een geneesmiddel, gewoon waar ik bijsta. Ook worden we voortdurend geviseerd door de overheid, door consumentenorganisaties, door de pers. Ze zien ons nog altijd als een goudmijn, terwijl dat al lang niet meer het geval is.”

De toekomst baart haar zorgen. “Wat gaat de meerwaarde nog zijn van de apotheker? Ik lig daar soms ’s nachts wakker van.”
Ook Ingrid Haelvoet, die een apotheek heeft op het Vredeplein in Evere, ziet veel collega’s van haar leeftijd, eind vijftig, vroeger dan gepland stoppen en een overnemer zoeken. “Ze kiezen eieren voor hun geld omdat ze niet weten wat hun apotheek in de toekomst waard zal zijn. Om diezelfde reden durven jongeren niet meer te springen.”

Multicultureel publiek

Zelf is ze nog niet van plan om te stoppen met de familieapotheek die haar grootvader in 1934 opende en die zij zelf zeven jaar geleden verhuisde naar een nieuwbouwpand aan de overkant van het plein.

Haelvoet zag in de loop der jaren het cliënteel evolueren van uitgesproken Vlaams naar zeer multicultureel. “Het is een explosie van talen.” Ook de gevolgen van de toegenomen armoede in de grootstad zijn merkbaar in de apotheek. “Steeds vaker gebeurt de betaling door het OCMW.”

Met de lokale concurrentie valt het in Evere nog mee. “Ik heb geluk, Evere telt een tiental apotheken, een pak minder dan bijvoorbeeld in Schaarbeek.” Maar de gevolgen van de webverkoop, de komst van Medi-Market naar Evere en de lagere marges voelt ze wel. “In de tijd van mijn grootvader en vader ging het zakencijfer steeds omhoog. Nu stagneert het, wat dus een achteruitgang is.”

Volgens Lieven Zwaenepoel van de Belgische vereniging van zelfstandige apothekers APB is de dalende rendabiliteit van de gemiddelde zelfstandige apotheek een feit. “Er zijn zelfs faillissementen,” zegt hij.

Die tendens heeft met een reeks van factoren te maken. Om te beginnen: de overheidsbesparingen op de gezondheidszorg. “Lange tijd was de overname van een apotheek duur, maar lucratief, onder meer als gevolg van de vestigingswet. Bij de overheid creëerde het de perceptie dat er veel vet op de soep zat. Toen in 2008 de financiële crisis uitbrak en er ook op de gezondheidszorg bespaard moest worden, besloot de regering om te beknibbelen op de vergoedingen aan de zelfstandige apothekers. Er werd geschrapt in de honoraria voor de afgifte van terugbetaalde medicijnen.”

Voorts zet de overheid de farmaceutische industrie voortdurend onder druk om de prijzen van de geneesmiddelen te laten zakken. Zwaenepoel: “Hierdoor daalt ook de kleine economische marge die de apothekers nog hebben per verkocht geneesmiddel.”

De terugbetaalde geneesmiddelen vormen ongeveer de helft van het inkomen van een doorsneeapotheek. De andere helft komt van de verkoop van voorschriftvrije medicijnen als pijnstillers, neussprays en hoestsiropen, en van de parafarmacie.

Parafarmacie

Voor apothekers was de parafarmacie – zonnecrèmes, babyvoeding, voedingssupplementen, verzorgingsproducten – altijd een mooie aanvulling op het inkomen. Op die producten hadden ze de grootste marges, maar er kwamen kapers op de kust. Eerst dook het fenomeen van de internetapotheken op. Daarna deed parafarmaciesupermarkt Medi-­Market haar intrede. Brussel telt al zes van die supermarkten waarvan de meeste een apotheekhoek hebben. Binnenkort zijn ze ook te vinden in bepaalde Carrefours. De nieuwe spelers goochelen met verblindende kortingen, tot dertig procent. “Daar kunnen de zelfstandige apothekers, die nu ook allemaal met een of ander kortingsysteem werken, moeilijk tegenop,” zegt Zwaenepoel.

De webwinkels, zoals Newpharma, die gerund worden door een erkende apotheek, en de Medi-­Markets met apotheek mogen de traditionele apotheken overigens ook beconcurreren op het terrein van de voorschriftvrije medicijnen, de Dafalgan of de oogzalf. Ook daar hanteren ze scherpe prijzen.

Voorlopig is de verkoop van die geneesmiddelen nog het monopolie van de apotheker, maar in sommige andere landen, Nederland bijvoorbeeld, liggen lichte pijnstillers al jaren gewoon in de supermarkt, waardoor ze goedkoper zijn.

Ook de Belgische overheid neigt naar meer liberalisering. Zo besloot minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) onlangs om het monopolie van apotheken op bepaalde medische hulpmiddelen op te heffen. Warmtezalven en steriele kompressen kunnen nu door de supermarkt verkocht worden. De apothekers gruwen nu al bij de gedachte aan opengescheurde steriele verpakkingen in de winkelrekken.

De besparingen, de liberalisering, de toegenomen concurrentie, het maakt allemaal dat het apotheeklandschap er in de toekomst anders zal uitzien, voorspelt Zwaenepoel. Minder apotheken, maar grotere en sterkere, met een omzet van een paar miljoen euro.

Voor heel kleine apotheken zal er geen plaats meer zijn en dat is geen goed nieuws voor Brussel, waar apotheken soms maar een zakencijfer van 300.000 euro halen. Zwaenepoel: “In vergelijking met Vlaanderen heb je in Brussel veel meer kleine apotheken die economisch nauwelijks leefbaar zijn.”

Lage overnameprijzen

Verschillende van die kleine officina’s staan vandaag te koop, maar er is amper interesse, ook al zijn de overnameprijzen historisch laag. Dat is een probleem met name voor oudere apothekers die willen stoppen. “Vroeger kon je aan het einde van je carrière je zaak gegarandeerd tegen een goede prijs overlaten. Die tijd is voorbij,” zegt Zwaenepoel. Sommigen sluiten uiteindelijk zonder overnemer. Andere apotheken worden voor een appel en een ei overgekocht en vervolgens gesloten of verplaatst.

Het gevolg is dat de daling van het aantal apotheken, die zich overal in het land voordoet, in Brussel sneller gaat. “Tien jaar geleden waren er nog 620 apotheken in het gewest, vandaag 550,” zegt Anne Herzeel, apotheker in de Maritiemwijk en covoorzitter van de Brusselse apothekersvereniging AVB. “Dat is eigenlijk nog te veel.”

Zij ziet de toekomst van het beroep in de heel typische rol die de apotheek in Brussel heeft. “De gezondheidszorg in Brussel heeft eigen kenmerken. Er is een tekort aan huisartsen, mensen gaan veel vlugger naar de spoed. Voor velen, nieuwkomers bijvoorbeeld, is de apotheek de eerste toegangspoort tot de gezondheidszorg. Wij zijn van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat open. Mensen komen hier binnen met hoofdpijn of een flinke snee. Wij geven raad en verwijzen indien nodig door. Men onderschat hoeveel mensen bij ons langskomen voor gratis advies.”

Advies en begeleiding, dat is waarop apothekers moeten inzetten, zegt ook Lieven Zwaenepoel (ABP). “Wie zichzelf vooral ziet als verkoper, graaft zijn eigen graf. Want dan erodeert de apotheek tot een simpele distributieplek.”