Malaise bij Vivaqua: IT-problemen, 1,2 miljard euro schulden en peperdure riolen

Nu de factuurproblemen stilaan opgelost raken, moet watermaatschappij Vivaqua de schuldenberg te lijf gaan, een col buiten categorie. Bezuinigingen dringen zich op, maar met renovatiekosten van 4.000 euro per meter riool, is dat makkelijker gezegd dan gedaan.

Het waren vreemde taferelen, vorige week in de commissie leefmilieu van het Brussels parlement. Cieltje Van Achter (N-VA) wilde graag weten of het waar was wat in L’Echo stond. Daar had Vivaqua-directrice Laurence Bovy gezegd dat Vivaqua per jaar 50 miljoen euro winst moet maken om de nodige investeringen in het waterleiding- en rioolnetwerk te kunnen doen, zonder dat de schulden verder oplopen. Omdat Vivaqua daar nooit aan komt – vorig jaar maakte het 400.000 euro verlies – vroeg Bovy om een bijkomende gewestelijke dotatie.

Die investeringen moéten worden gedaan, zei ze. “We gaan de watervoorziening van de bevolking toch niet in gevaar brengen, en het risico op wegverzakkingen en zinkgaten fors laten toenemen?”

De reactie van minister van Leefmilieu Alain Maron (Ecolo) op de vraag van Van Achter? “Vivaqua is een intercommunale. Ik ben niet bevoegd.” En hij heeft gelijk. Het zijn de negentien Brusselse en vier Waalse gemeenten die Vivaqua aansturen. Omdat hij als minister verantwoordelijk is voor het waterbeleid, de intercommunale onder Gewestelijk toezicht staat en dat Gewest borg staat bij eventuele wanbetalingen, formuleerde hij woensdag toch het begin van een antwoord. Al ging dat niet verder dan wat iedereen al wist: “Vivaqua heeft inderdaad een grote schuld, die voor een aanzienlijk deel historisch is. Die schuld is nog opgelopen door de hoge inflatie van de laatste maanden en de nodige investeringen in de renovatie van het rioolstelsel, dat in een zeer slechte staat is.”

Tegen de rots

Dat die investeringen niet via extra schulden kunnen, is zonneklaar als je de boekhouding van het bedrijf erbij neemt. Volgens het laatste jaarverslag, dat vorige week goedgekeurd werd, bedroeg die schuld eind 2022 maar liefst 1,15 miljard euro: alweer 122 miljoen euro meer dan het jaar ervoor en bijna vier keer de omzet van Vivaqua. De Brusselse watermaatschappij heeft nu dubbel zoveel schulden dan eigen vermogen: een financieel zeer ongezonde situatie. Die schulden kunnen niet verder oplopen zonder het bedrijf en het Gewest dat voor 300 miljoen euro aan leningen borg staat, in gevaar te brengen.

Dat het oude rioolstelsel in zo’n slechte staat is, komt dan weer doordat de gemeenten, die daar vroeger voor verantwoordelijk waren, hebben nagelaten om fors te investeren in zaken die de kiezer toch niet ziet. Toen ze samen de intercommunale Hydrobru oprichtten, een soort voorloper van Vivaqua, moest die meteen fors lenen om de dringende werken aan te kunnen vatten. Het resultaat? Een schuld van 600 miljoen euro. Toen drinkwaterproducent Vivaqua in 2017 fuseerde met Hydrobru, moest het die schulden overnemen. De vijftien Vlaamse gemeenten die nog in Vivaqua zaten, repten zich naar de uitgang, maar mochten pas na een ingeroepen belangenconflict definitief vertrekken. “Toen al zagen we dat Vivaqua gedoemd was om tegen een rots te slaan,” zegt Bart Nevens (N-VA), voormalig eerste schepen van Kortenberg en nu gedeputeerde in Vlaams-Brabant. Dat was niet alleen het gevolg van het oude rioleringsnetwerk, maar ook van de structuur van de organisatie, die niet meteen als lean of slank te boek staat. “Bij de boedelscheiding werd goed duidelijk dat Vivaqua per waterteller een veel hogere kostenstructuur had dan de Vlaamse watermaatschappijen zoals Farys of De Watergroep. Er is een pak meer volk in dienst om hetzelfde werk te doen.”

Die hoge kostenstructuur is ook Brugel opgevallen, de Brusselse regulator voor elektriciteit, gas en de waterprijs. “De payroll is er groter dan bij andere watermaatschappijen,” zegt coördinator Pascal Misselyn. Of dat aan het aantal personeelsleden of aan het loon ligt, kan ik niet zeggen, maar het product van die twee is in elk geval hoger dan elders.”

In de commissie zei Maron dat Vivaqua intern al plannen maakt voor bezuinigingen. “Vanuit de regering hebben we daarbovenop een studie besteld naar de rationalisering van de watersector. Daarvan wordt het resultaat begin 2024 verwacht.”

Dat kan de parlementsleden niet bekoren. Aurélie Czekalski (MR) zei dat ze daar al twaalf jaar op wacht. Ook voor Van Achter is het onvoldoende. Ze wil een grondige doorlichting. “En zoiets kan alleen door het Rekenhof,” stelt ze. N-VA diende daar in 2017 al eens een resolutie toe in, tevergeefs. Nu hoopt ze op meer draagvlak.

De perfecte storm

Of het ervan komt, moet nog blijken. Maar het staat vast dat zowat iedereen zich grote zorgen maakt om Vivaqua. Behalve met de dure renovatie van de riolen en de hoge kostenstructuur werd de maatschappij ook geconfronteerd met sterk gestegen prijzen voor energie en bouwmaterialen, met IT-problemen, waardoor heel wat gezinnen geen of een foute factuur kregen, én met een daaruit voortvloeiende negatieve cashflow, waardoor Vivaqua moest lenen bij haar eigen pensioenfonds Hydralis, om de rekeningen aan te zuiveren.

Daarbovenop maakte dat eigen pensioenfonds vorig jaar maar liefst 104 miljoen euro verlies. Daardoor slinkt de pensioenpot, maar dat mag niet van financiële waakhond FSMA. Voor het verschil wordt alweer gekeken naar ... Vivaqua. “Een slecht presterend Hydralis is dan ook een groot risico voor Vivaqua,” zei Emmanuel De Bock (Défi). Dat geven ze bij Hydralis en Vivaqua ook toe.

De toestand is dus zeer ernstig, en ook een beetje hopeloos. De organisatie kan dan wel proberen om te besparen op personeel, maar ook los daarvan blijft de opdracht enorm. Het moet per jaar 20 tot 25 kilometer versleten riool renoveren en dat kost 4.000 euro per meter. Dat komt boven op de productie en verdeling van water, het onderhoud van waterleiding en stormbekkens enzovoort.

Om al die kosten te betalen, heeft Vivaqua enkel de waterfactuur, maar het kan de tarieven op die factuur niet zomaar (laten) verhogen. “Een op de drie Brusselaars heeft nu al een sociaal tarief, veel rek zit daar niet meer op,” zegt een bestuurslid dat liever off the record spreekt. Daardoor is Vivaqua aan handen en voeten gebonden.

Net daarom vraagt Bovy een volautomatische indexering van de waterprijs en een dotatie aan het Gewest, om zo elk jaar 50 miljoen euro aan de kant te kunnen zetten voor investeringen.

Bij Brugel zijn ze alvast verrast door die vraag. “De tarieven voor leidingwater zijn dit jaar al met 14,5 procent gestegen, op voorstel van Bovy zelf,” zegt coördinator Misselyn. De inflatie en de gestegen onderhoudskosten werden ook toen als redenen genoemd voor de gevraagde prijsstijging. “Dan is het een beetje vreemd dat ze vier maanden nadien nog eens om een jaarlijkse dotatie komt vragen.”

Volgens Bovy volstaat die prijsstijging echter simpelweg niet. “We kunnen er niet de noodzakelijke investeringen mee betalen.” Concreet: de prijsstijging van 2023 brengt 22 miljoen euro extra op. Terwijl de jaarlijkse afbetaling van interesten alleen al zo’n 25 miljoen euro bedraagt. En de rentevoeten stijgen nog.

In elk geval is het met schulden beladen Gewest weinig happig om bij te passen. “Ik geloof niet dat een terugkeer naar massieve, gewestelijke dotaties een duurzame oplossing is,” zei Maron. “Dat zou te veel wegen op de begroting.” Om dezelfde reden is hij niet enthousiast over het idee om van Vivaqua een gewestelijke organisatie te maken. “Ik wil dat debat hier voeren,” zei hij. “Maar ik merk dat niemand daar echt voor pleit.” Dat is begrijpelijk: Vivaqua is nu een probleem van de gemeenten. Niemand in het Gewest staat te springen om die problemen op zich te nemen.

Maar volgens specialist overheidsfinanciën Herman Matthijs (U Gent) is die inkanteling in het Gewest wél nodig. “Nu zit Vivaqua bij de gemeenten, maar houdt het Gewest wel toezicht, betaalt het een sociale tegemoetkoming, staat het borg, enzovoort. Als je er een gewestelijk bedrijf van maakt, heb je tenminste duidelijkheid en kan je er één minister op aanspreken.”

Maar het ware probleem zit volgens Matthijs in het feit dat een op de drie Brusselse gezinnen z’n waterfactuur niet kan betalen. “Als een op de drie de marktprijs niet kan betalen, is er een groot probleem. Zo kun je een maatschappij niet rendabel houden. Dat gaat natuurlijk terug op het feit dat vooral de arme bevolking in Brussel blijft hangen, en de meer bemiddelde klassen naar de Rand trekken.”

Verhardingstaks

Een probleem dat niet eenvoudig op te lossen valt. Gelukkig zijn er nog enkele opties, al zijn die al bij al beperkt. Zo klinkt her en der de roep naar een verhardingstaks voor particulieren en bedrijven die waterdoorlaatbare grond bebouwen. In Gent was vorig jaar sprake van zo’n taks, maar die werd in extremis afgelast, tot grote ontgoocheling van Natuurpunt. “Het was praktisch en organisatorisch niet haalbaar om dat nu in te voeren,” zei schepen voor Openbare Werken Filip Watteeuw (Groen) daarover. Dat die optie in Brussel snel soelaas zal bieden, lijkt dus ijdele hoop.

Een ander voorstel dat zowel Bovy als Maron opperde, is de bouw en het onderhoud van dure stormbekkens afstoten. De vraag is of daar nog zoveel winst mee te behalen valt. Het stormbekkenprogramma is immers zo goed als afgerond. Vivaqua beheert nu 33 stormbekkens, maar de grote kosten voor het graven ervan zijn al gemaakt, de afbetalingen lopen. Twee extra stormbekkens waren nog in de running, maar één staat nu on hold. Het andere is al afgevoerd. Daarop nog tientallen miljoenen euro besparen, lijkt heel moeilijk.

Een derde optie is de investeringen in de tijd spreiden, iets wat Vivaqua nu al doet. In 2023 renoveert het niet de vooropgestelde 20 à 25 kilometer riolering, maar slechts 14 kilometer. Maar daarvan zei zowel Maron als Brugel dat het op lange termijn geen oplossing is, net door dat risico op verzakkingen en nog duurdere noodgrepen nadien. In totaal moet nog 500 kilometer riool gerenoveerd worden.

Op de website deliberalewereld.be wordt dan weer geopperd om het kasteel van Modave nabij Hoei te verkopen. Daar bevindt zich een belangrijke waterbron, maar volgens enkele jonge liberale Brusselaars kan die waterwinning losstaan van de dure exploitatie van het kasteel. “Dit in afwachting van een drastische kostenreductie,” klinkt het.

Duidelijkheid

Maar vooraleer over te gaan naar oplossingen, wil het parlement in eerste instantie duidelijkheid. “De hele structuur is ondoorzichtig,” zegt Emmanuel De Bock (Défi). “Om het financieel verslag te ontvangen, moet je een mail sturen. Hoe het komt dat de kosten zo hoog zijn, is onduidelijk.”

Daarom wil Défi samen met MR en N-VA een hoorzitting in het parlement met directrice Laurence Bovy. “We willen eindelijk weten wat Vivaqua nu serieus zal doen om efficiënter te werken,” zegt Van Achter.

Het is al de vierde keer dat MR samen met andere oppositiepartijen zo’n hoorzitting vraagt, voorlopig zonder gevolg. Vivaqua laat alvast weten dat Bovy daar zeker toe bereid is.

Correctie: in eerdere versie stond dat Vivaqua dit jaar maar 16 à 17 kilometer riool renoveert. Dat werd aangepast naar 14.