Het Brussels leiding- en soms ook flessenwater blijkt TFA te bevatten, een hardnekkige forever chemical die waterbedrijven er amper uit kunnen filteren. BRUZZ trok naar de oorsprong van ons drinkwater en onderzocht de risico's die op de loer liggen. “Verbied die pesticiden toch gewoon.”
Vivaqua
| De site van Tailfer aan de Maas is de belangrijkste bron van Brussels drinkwater. Vivaqua haalt er water uit de rivier en maakt er ter plekke drinkwater van.
In de majestueuze Maasvallei tussen Dinant en Namen maakt de rivier een plotse kronkel ter hoogte van het stadje Profondeville. Hier, op de zacht glooiende oever van de binnenbocht, bevindt zich al een halve eeuw de Vivaqua-vestiging van Tailfer. Dertig tot veertig procent van het drinkwater in de hoofdstad wordt er uit Walloniës grootste rivier gehaald. Het maakt van de plek meteen de belangrijkste bron van Brussels drinkwater.
Voor u zich verslikt in uw glaasje leidingwater: het water vertrekt niet zomaar naar Brussel, maar doorloopt een lange weg om het drinkbaar te maken in het behandelingsstation net naast de rivier. Het gaat onder meer door verschillende filters, er worden chemische stoffen toegevoegd om vervuiling te verwijderen en een ozon- en chloorbehandeling zorgen voor desinfectie. Vervolgens begint de lange weg naar de hoofdstad.
Tailfer is lang niet de enige bron van drinkwater voor watermaatschappij Vivaqua. In totaal zijn er 26 plaatsen waar het blauwe goud wordt gewonnen. Die gaan van de voormalige mijn van Vedrin bij Namen over het idyllische kasteeldomein van Modave nabij Hoei tot het Zoniënwoud en het Ter Kamerenbos. Allemaal zijn het sites waar grondwater wordt gewonnen, dat veel minder behandeling nodig heeft dan het oppervlaktewater uit de Maas. Maar geen enkele van die sites is zo belangrijk als Tailfer. Geen enkele andere waterwinning kan haar productie ook zo snel verhogen indien nodig.
De voorbije jaren en maanden haalde ons drinkwater geregeld het nieuws, zelden op een opbeurende manier. Doorgaans ging het dan over de aanwezigheid van pfas, een groep van chemische stoffen die ook wel eens forever chemicals worden genoemd, omdat ze niet zomaar afbreken en zich dus opstapelen in de natuur en in het menselijke lichaam. Pfas kunnen onder meer leverschade, vruchtbaarheidsproblemen en kanker veroorzaken.
Schadelijk voor de vruchtbaarheid
Eind oktober haalde een nieuwe vorm van pfas de spotlights: ons leidingwater blijkt ook TFA te bevatten, een erg korte pfas-molecule, die vooral afkomstig is uit pesticiden.
Trifluorazijnzuur, zoals de stof voluit heet, baart verschillende overheidsinstanties zorgen. Een studie van chemiereus Bayer toonde bijvoorbeeld hoe hoge dosissen van TFA foetussen van konijnen vervormen. Het Duitse Agentschap voor chemische stoffen stelt dan ook voor om de stof als 'vermoedelijk schadelijk voor de voortplanting' te bestempelen.
Maar wat is schadelijk? Hoeveel TFA mag er in drinkwater zitten om veilig te blijven? Dat hangt er maar vanaf aan wie je het vraagt. De waarden in het Brusselse drinkwater schommelen vandaag vaak tussen 1.100 en 1.500 nanogram per liter. Een echte Brusselse norm is er nog niet, maar die concentraties lijken daarmee onder de huidige Nederlandse norm van 2.200 nanogram te liggen. Brussel overweegt om diezelfde norm in te voeren, liet minister van Milieu Alain Maron (Ecolo) weten in het parlement.
Het kan nog veel erger dan de Brusselse TFA-concentraties. In Vlaanderen werden dit jaar waarden gemeten tot 8.000 nanogram. Minister van Landbouw en Omgeving Jo Brouns (CD&V) stelt voor om de lat voor TFA op 15.600 nanogram te leggen, zeven keer de Nederlandse bovengrens.
Geen vuiltje aan de lucht dus? Niet helemaal. De Nederlandse norm geldt immers enkel als er geen andere pfas in het water zitten, en dat is zelden het geval, ook in Brussel niet. De Europese Commissie legde bovendien een nieuwe norm vast vanaf 2026. Alle pfas samen zullen dan maximaal 500 nanogram mogen bedragen. Als TFA, dat vandaag nog niet officieel wordt gemeten, daarin wordt meegerekend, voldoet het Brusselse water vrijwel nergens aan die norm. Wellicht zal de nieuwe Europese norm TFA in een aparte categorie onderbrengen.
Het kan trouwens nog veel erger dan de Brusselse TFA-concentraties. In Vlaanderen werden dit jaar waarden gemeten tot 8.000 nanogram, met vooral uitschieters in West-Vlaanderen. In de Vlaamse regering gaan daardoor vooralsnog geen alarmbellen af. Minister van Landbouw en Omgeving Jo Brouns (CD&V) stelt integendeel voor om de lat voor TFA dan maar op 15.600 nanogram te leggen.
Ook in mineraalwater
TFA zit ondertussen al op veel plekken in de grond én in het water. “Je zou kunnen denken dat je het meer aantreft in het rivierwater van de Maas, maar we vinden de stof even goed op de plekken waar we grondwater winnen,” zegt woordvoerster Saar Vanderplaetsen van Vivaqua.
Zelfs mineraalwater in flessen ontsnapt trouwens niet aan TFA-vervuiling. Uit een vergelijking van verschillende Europese bronnen voor mineraalwater door Pesticide Action Network Europe (PAN Europe), bleek dat de bron van Villers in het Waalse Philippeville 3.200 nanogram TFA bevat, een veelvoud van alle andere bronnen in de studie.
Dat de TFA-waarden uitgerekend in West-Vlaanderen en Philippeville zo hoog uitvallen, is geen toeval. In de twee regio's wordt aan intensieve landbouw gedaan en de TFA-molecule is vooral afkomstig van pesticiden.
Terug naar het Brusselse drinkwater. Als het TFA-gehalte in het leidingwater onder de Nederlandse norm zit, is er dan wel een probleem? “Ik zeg niet dat we op grote schaal vergiftigd worden met TFA, maar de stof heeft wel een impact,” zegt milieuonderzoeker Thomas Goorden, auteur van een paper over TFA. “Mogelijk tast TFA bijvoorbeeld de vruchtbaarheid aan.”
Als we de oorzaak niet wegnemen, zal het TFA-gehalte in de natuur en in ons water zal gewoon blijven stijgen. Watermaatschappijen beseffen dat ze op een tijdbom zitten"
Directeur Pesticide Action Network Europe
Het grootste probleem bij TFA is echter dat de forever chemicals hun naam bepaald niet gestolen hebben. “De moleculen hebben een enorm lange levensduur,” legt directeur Martin Dermine van PAN Europe uit. “Dat betekent dat het TFA-gehalte in de natuur en in ons water gewoon zal blijven stijgen als we de oorzaak niet wegnemen. Bij watermaatschappijen is het dan ook een beetje paniek. Ze beseffen dat ze op een tijdbom zitten.” Zelfs als we morgen stoppen met TFA aan het milieu toe te voegen, blijven we ermee zitten, voegt Thomas Goorden toe. “Dan duurt het wellicht nog honderden jaren voor die waarden opnieuw zakken.”
PAN Europe wijst erop dat de aanwezigheid van TFA ook op andere problemen met het water kan wijzen. “De stof is een goede indicator voor andere vervuiling door pesticiden, maar je vindt natuurlijk, maar wat je meet en we meten lang niet alles.”
Pesticiden verbieden
Wat te doen met de tijdbom in ons drinkwater? De bal in het kamp van de drinkwaterbedrijven leggen is alvast geen oplossing. In tegenstelling tot de klassieke veel grotere pfas-moleculen, is het praktisch ondoenbaar om ook TFA uit het water te filteren. Er bestaat wel een technisch procedé (de omgekeerde osmose), maar dat is zo omslachtig, duur en waterverspillend, dat het niet haalbaar lijkt op grote schaal. “We moeten daar duidelijk over zijn. Dit probleem kan je niet aan het einde van de keten oplossen,” zei Oliver Loebel, secretaris-generaal van EurEau, de Europese koepel van waterbedrijven daarover het afgelopen jaar.
Het enige zinvolle antwoord is voor de Europese koepel om alle chemicaliën die tot TFA kunnen degraderen, te bannen. Ook Brussels milieuminister Alain Maron vraagt in die context om “de productie en het gebruik van vervuilende stoffen drastisch te verminderen”. “Dat vereist echter diepgaande veranderingen, grote investeringen en moedige politieke beslissingen,” zei hij in het parlement.
Pesticide Action Network (PAN) Europe is nog concreter en pleit ervoor om alvast pesticiden die TFA aan de grond afgeven te verbieden. “Uiteindelijk gaat dat maar over een dertigtal pesticiden op een lijst van zeshonderd, je kan die echt wel vervangen,” zegt Dermine van de non-profitorganisatie. “Alleen is dat nog steeds niet de boodschap die de Vlaamse en Waalse ministers verspreiden. Je voelt dat de macht van de landbouwlobby hier erg groot blijft.” Goorden noemt het in dat verband problematisch dat Jo Brouns (CD&V) zowel de portefeuilles Landbouw als Omgeving kreeg in de Vlaamse regering.
'Norm volgt vervuiling'
Vlaanderen heeft dan ook zijn eigen manier om de TFA-kwestie aan te pakken. De norm blijft er met 15.600 nanogram immers zeven keer zo hoog als die in Nederland en Wallonië. “Eigenlijk past Vlaanderen gewoon zijn norm aan de vervuilde realiteit aan in plaats van omgekeerd,” ziet Martin Dermine. Thomas Goorden beschouwt de Vlaamse normering dan ook als onbetrouwbaar. “In Nederland heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) tenminste wel een onafhankelijke positie.”
Gevraagd om een reactie ontkent het kabinet van Brouns dat de norm gewoon de vervuiling volgt. “We redeneren absoluut uit gezondheidsoogpunt en er is geen enkele reden om zich zorgen te maken over het Vlaamse leidingwater,” zegt woordvoerder Bram Bombeek. “Ook onderzoeken we wel degelijk of we sommige pesticiden kunnen vervangen door alternatieven.”
Een uitbreiding van de eigen Brusselse productie is ook geen oplossing. “Het meeste drinkwater komt uit Wallonië,” zegt Dermine. “De eigen winning in het Zoniënwoud en het Ter Kamerenbos is maar goed enkele procenten van het totaal. Dat kan je niet zomaar opschalen en dat is ook niet wenselijk. De zandbodem laat er immers snel vervuiling door.” Vivaqua bevestigt dat een grote schaalvergroting een utopie is. “We nemen daar wat de natuur ons geeft, daar zit niet veel groeimarge op,” zegt woordvoerster Vanderplaetsen. “En in droogteperiodes zagen we de productie daar teruglopen.”
Hoop voor de Maas
We keren nog even terug naar Tailfer en de Maas. RIWA-Maas, een koepel van drinkwaterbedrijven die water uit de rivier halen, pleit alvast voor een overzicht van alle lozingen in het hele stroomgebied. “Op dit moment heeft geen enkele autoriteit volledig inzicht in welke schadelijke stoffen er waar in het water terechtkomen. Op deze wijze kan de waterkwaliteit van de Maas onmogelijk gegarandeerd worden (…).”
Thomas Goorden wanhoopt alvast niet. “Het kan vreemd klinken, maar voor TFA-vervuiling in het rivierwater mogen we optimistischer zijn dan voor grondwater. Als dat laatste vervuilt raakt, kan je dat niet meer ongedaan maken, terwijl een rivier zichzelf de hele tijd ververst.”
Er is nog een reden waarom Goorden positief blijft. “De weerstand van de industrielobby tegen verboden op pfas is erg groot. Maar nu die stoffen in iedereens drinkwater komen, raakt het ons allemaal en is het geen ver-van-ons-bedshow meer. Dat zou weleens tot een stroomversnelling kunnen leiden.”
Lees meer over: Brussel , Milieu , TFA , pfas , vivaqua , Tailfer , PAN Europe , pesticiden , drinkwater
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.