Geluidsoverlast: ‘Waarom moet een hele wagon het gesprek van één persoon horen?'

Een openbaar videogesprek, een luidruchtig TikTok-filmpje, een snelle beat: je kan ze dikwijls zomaar mee volgen op het openbaar vervoer. De ergernis bij sommige passagiers is nu zo groot dat de partij MR een verbod vraagt op luid smartphonegebruik. “Wat voor de ene onbeleefd is, is dat voor de ander niet.”

Woensdagochtend. Er komt een gezoem van achterin de tram, waar iemand een gsm bovenhaalt om filmpjes te kijken. In het midden van het voertuig heeft een vrouw oortjes in. “Ik luister naar muziek uit mijn thuisland om te kalmeren,” zegt ze. Ze heet Christianna en komt uit Griekenland. Tram 51 neemt zo ze goed als dagelijks, en deze woensdagvoormiddag geniet ze van de stilte die er nog hangt. “Ik draag mijn oortjes sowieso om de andere mensen niet te horen. Soms wordt hier zo luid geroepen of gebeld dat ik echt onrustig word.” Zou ze daar ook iemand op aanspreken? Ze schudt fel van niet. “Ik wil geen problemen.”

De irritaties van Christianna vallen wel meer Brusselaars op de laatste maanden. Op metro's, bussen en trams worden luidop YouTube-filmpjes bekeken, videogesprekken gevoerd die je zomaar mag mee beluisteren, en wordt er door reels en TikToks gescrold. Die gaan van trillende beats tot make-up­tutorials, slaapliedjes, sportwedstrijden, gebedsmuziek en natuurdocumentaires. En dat stoort allemaal, vindt de liberale partij MR. Die vraagt nu om het geluid van smartphones te verbieden op het hele Brusselse vervoersnet. “De oplossing is eenvoudig: doe gewoon een hoofdtelefoon aan,” zegt MR-parlementslid Anne-Charlotte d'Ursel, die het voorstel mee schreef en indiende. “Wij krijgen de laatste tijd enorm veel signalen van reizigers die het niet meer uithouden. Waarom moet een hele wagon het privégesprek van één persoon kunnen mee volgen? Of de muziek van enkele groepjes mee beluisteren? Het is al een tijdje zo, maar ik denk dat veel mensen hadden gehoopt dat het probleem zichzelf zou oplossen. Helaas is het alleen maar vergroot.”

Het is moeilijk te meten of dat echt zo is, want de MIVB kreeg de voorbije twee jaar telkens maar tien klachten over het onderwerp. Ook bij Leefmilieu Brussel is het aantal klachten over lawaai niet enorm toegenomen, maar de aandacht ervoor is sinds de coronajaren wel gegroeid. “Mensen hebben toen hun eigen geluidsomgeving beter leren kennen en hebben gezien dat de stad kalm kán zijn. En dat dat best aangenaam is,” zegt Marie Poupé, bij de milieuadministratie verantwoordelijk voor het stilteplan quiet.brussels.

Intussen draait het pendelverkeer weer op volle toeren en lijkt die gemoedelijkheid verder af dan ooit. En dat kan ergernissen in de hand werken, zegt Poupé. “Bewust of niet, achtergrondlawaai is een stressfactor die gezondheidsrisico's met zich meebrengt. We weten dat mensen nood hebben aan momenten van stilte tijdens de dag. Als jij op een bepaald moment je limiet qua geluid hebt bereikt, maar je moet nog met de metro naar huis, dan kan het zijn dat je erg geïrriteerd raakt, zelfs agressief, als het niet stil is. Alleen is dat effect moeilijk te bewijzen omdat het voor iedereen anders is.”

Normen van fatsoen

“Wat is er mis met wat muziek?” vraagt Abdellah Abbessemani in metrostation Beekkant. Hij heeft een AirPod in zijn ene oor en springt op lijn 2 in vest en pak. “Ik luister naar blues en jazz, génial voor op de metro. Het doet me glimlachen. Ik gebruik zelf oortjes, maar eigenlijk heb ik geen probleem met wie dat niet doet. Muziek zorgt altijd voor plezier. En eerlijk, ik denk dat de meeste mensen grotere zorgen hebben dan wat lawaai.”

“Op de metro kom je natuurlijk mensen tegen met een andere taal of achtergrond dan jezelf. Die heterogeniteit heeft de voorbije decennia onze normen van fatsoen wat verschoven,” zegt cultuursocioloog Walter Weyns van de Universiteit Antwerpen. “Wat voor de ene onbeleefd is, is dat voor de ander niet. Denk maar aan spuwen op straat. Fatsoen zit redelijk diep en is dikwijls cultureel bepaald.” Verder ziet Weyns een toename van de individualisering. “Wij zijn het meer en meer gewend om ons leven in te richten zoals we het zelf willen. Ook dat speelt al langer: in de jaren 1960 werd al geklaagd over de transistorradio, waarmee mensen op het strand naar de Rolling Stones kwamen luisteren. Alleen is de technologie nu nog veel individueler geworden. Een smartphone is een speaker in je broekzak, iedereen kan eigen lawaai maken,” zegt Weyns. “Je vermogen om anderen te storen, is dus ook veel groter.”

Hetzelfde individualisme speelt in zekere mate bij de tegenpartij, zegt Weyns. “Als jij zin hebt om een filmpje te kijken, wil jij daar niet op aangesproken worden. Alleen, en dat is de paradox, wie zelf rustig wil zijn, stoort zich ook sneller aan lawaai. De oorzaak is dezelfde: je wil niet gehinderd worden in je eigen integriteit.”

Toch is de irritatie oprecht en soms erg hoog, blijkt uit de vele reacties via sociale media. Met naam getuigen, willen veel stiltezoekers dan weer liever niet. “Ik heb al genoeg gehoord dat ik een zaag ben,” zegt Laura (*), een jonge mama die in het centrum woont. “Het lijkt alsof we met twee groepen zitten: de ene die onverschillig is geworden voor geluid en de andere die er overgevoelig voor is. Helaas val ik in die tweede groep.” Laura zag en hoorde deze zomer dikwijls groepjes mannen op de zitbankjes in haar straat, die muziek afspeelden met hun smartphone. “Als ik ze erop aansprak, reageerden ze soms goed, maar vaker erg bruut. 'Je woont toch in de stad,' hoor je dan. Moet daarom alles kunnen?” vraagt ze zich af. “Ik vind het goed dat het nu op de politieke agenda komt, maar het is jammer dat het enkel over openbaar vervoer gaat. Ik zie tegenwoordig ook mensen gewoon wandelen met muziek van hun smartphone, zelfs fietsen. Dat valt me nu een jaar op. Oortjes, die worden precies niet meer gebruikt.”

Weerbaarheid verzwakt

Intussen pieken de verkoopcijfers van (duurdere) oordoppen en ruisonderdrukkende hoofdtelefoons. De aandacht voor geluidshinder groeit, en dat ook in politieke kringen. Dit jaar kwam in het Brussels parlement nog een burgercommissie samen over het onderwerp. De grootste bronnen van hinder blijven wel het wegverkeer, vliegtuigen, sirenes en bouwwerven. “Sinds corona is ook buurtlawaai een grotere bron van overlast,” zo weet Marie Poupé. “Lawaai op metro's en trams is niet zodanig luid dat je er gehoorschade van zal oplopen. Maar de niet-auditieve gezondheids­effecten zijn wel echt, zoals stress. Dat kan hart- en vaatziektes in de hand werken en je prikkelbaar maken.”

De verhouding tussen stress en geluid is complex, zegt professor en oorarts Vedat Topsakal van het UZ Brussel. “We weten uit experimenten dat zelfs een klein beetje achtergrondgeluid je weerbaarheid kan doen verzwakken. Het is dus logisch dat mensen zich storen aan geluiden op de metro,” zegt hij. “Omgekeerd zal jouw weerbaarheid, samen met je karakter, bepalen hoe gevoelig jij bent voor die geluiden. Heb je slecht geslapen? Sta je onder grote druk op het werk of voor een examen? Voor heel geprikkelde mensen bieden wij vaak eerst counseling aan om zulke onderliggende bronnen van stress aan te pakken. Want wie weet vind jij dezelfde tram plots helemaal oké wanneer je van job verandert.”

Topsakal heeft het ook over een dubbele ergernis: die aan het geluid enerzijds, maar aan de inhoud anderzijds. “Dat ligt gevoelig, want geluid is net als geur en smaak subjectief. Een lied of filmpje dat jij storend vindt, is voor de ander genieten,” legt hij uit. Andere geluiden opzoeken, of zelfs visuele prikkels, kan helpen om de aandacht te verleggen. “Omgevingsgeluid is een mind game. Vergelijk het met oorsuizen: je weet dat je er niet op moet letten, maar zodra je het opmerkt, wordt dat extra lastig. Al vind ik niet dat iedereen dan maar een hoofdtelefoon moet dragen,” zegt de oorarts. “Zouden we niet beginnen met elkaar beleefd te vragen om stiller te zijn? Verbieden gaat voor mij ver. Dan zullen al die geprikkelde mensen zich snel aan iets nieuws beginnen te storen.”

Een steekproef leert dat zo'n vraag inderdaad kan werken. “Sorry, ik heb nieuwe oortjes en wist nog niet goed hoe ze werkten,” zegt een man die bus 14 laat meeluisteren met zijn telefoontje. “Excuseer,” zegt een jongeman met capuchon die op de ochtendtram een actiefilmpje bekijkt. Al kan het ook anders. “Nee, ik heb geen oortjes,” reageert een vrouw kortaf op tram 9. Ze bekijkt een reeks reels op Instagram over hoe je best concealer aanbrengt op je gezicht. Het volume zet ze nog wat hoger. “Ik spreek geen Frans,” zegt een andere vrouw op metro 2, die net nog in het Frans reageerde.

Stiltezones

MR-parlementslid D'Ursel benadrukt dat ze niet zozeer om boetes vraagt voor wie te luid is. “Wij willen gewoon dat smartphones mee in het nieuwe vervoersreglement worden opgenomen als bron van muziek. En dat daar duidelijke informatie over komt in de voertuigen, bijvoorbeeld via pictogrammen,” zegt ze. Vandaag is zelf muziek verspreiden al verboden op het MIVB-net. “Maar zoals dat gaat, is dat moeilijk op heterdaad vast te stellen. Mensen gedragen zich beter als ze een controleur zien,” geeft MIVB-woordvoerder Guy Sablon toe. Mobiliteitsminister Elke Van den Brandt (Groen) zegt dat het vervoersreglement inderdaad herbekeken wordt. Ze spreekt zich nog niet uit over het MR-voorstel.

Een veelgenoemde oplossing zijn stille wagons, zoals spoorwegmaatschappij NMBS er dit jaar al invoerde als proefproject. Je mag er niet bellen of praten en geen muziek beluisteren zonder hoofdtelefoon. “Die piste hebben wij niet omdat onze capaciteit verschilt,” zegt Sablon van de MIVB. “In bussen en trams heb je geen aparte compartimenten en in de metro zitten we met zoveel volk dat wij niet zomaar één wagon kunnen vrijhouden.”

Leefmilieu Brussel kijkt liever naar stiltezones in de rest van de stad. “Voor ons is het belangrijk dat mensen rustpunten in hun dag vinden. Vaak kan dat thuis zijn, maar wie langs een drukke weg woont, dikwijls vliegtuigen hoort of veel buren heeft, moet die kalmte ook elders kunnen vinden,” zegt Marie Poupé. Ter illustratie, volgens Leefmilieu Brussel is 87 procent van de Brusselaars gedwongen om thuis de vensters te sluiten door lawaaihinder. Zowat de helft van de inwoners slaapt er slechter door. En die problemen zijn ongelijk verdeeld, leert de stiltekaart van het gewest. Vooral in het oosten en zuiden van Brussel is het rustig, terwijl het centrum en westen van de stad meer lawaai kennen. “Als het niet op het openbaar vervoer lukt, moeten we die kalmtezones dus beter verspreiden in heel Brussel.”

Kalm is hier het woord in plaats van stil, zegt Poupé duidelijk, want zo'n zone gaat niet alleen over geluid. “Mensen ervaren een plek al rustiger zodra ze de straat niet zien liggen, of wanneer een ruimte groener is.” De grootte ervan is ook belangrijk: in het Zoniënwoud kan je een hele tijd doorbrengen, terwijl de Beeldentuin in de Regentschapstraat wel kalm, maar klein is om lang te blijven. “Bij de MIVB zie ik niet veel andere opties dan sensibilisering,” zegt Poupé nog. “Dat mag wel verder gaan dan wat affiches. Waarom niet met humor afroepen dat het stil moet zijn?”

(*) Laura wilde anoniem reageren. Echte naam bekend bij de redactie.