Heikel thema van vaccinprivileges dringt zich op: vrijheid of solidariteit?

Een stuk sneller dan in de andere twee regio's – waar nog altijd voornamelijk zestigplussers aanschuiven voor hun eerste prik – is Brussel aanbeland bij de veertigers. En naarmate de groep gevaccineerden groeit, dringt de vraag zich op of zij zich nog aan alle coronamaatregelen moeten houden.

De discussie laat niemand koud. Wie al ingeënt is, vindt vaker dat meer vrijheid terecht is, wie nog lang niet aan de beurt is, is vaker verontwaardigd over dergelijke 'vaccinprivileges'. Iemand de toegang weigeren tot goederen of diensten omdat hij niet gevaccineerd is tegen Covid-19, kan discriminerend zijn, liet gelijkekansencentrum Unia alvast vorige week weten.

Duitse Brusselaars Matthias* (56) en zijn vrouw Eva* (57) hebben er hun eerste prik met AstraZeneca op zitten. Matthias net, Eva al een paar weken. “We hebben luchtigheid gewonnen,” zegt zij. “Ik weet dat het irrationeel is, maar ik voel me een stuk meer op mijn gemak.”

In hun thuisland is afgelopen zondag een deel van de coronabeperkingen opgeheven voor wie beschermd is tegen corona door antistoffen of een inenting. Die groep hoeft zich bijvoorbeeld niet meer te houden aan de avondklok, en mag een onbeperkt aantal mensen ontmoeten.

“In theorie kan een feestje zelfs weer, zolang iedere aanwezige gevaccineerd is,” beschrijft Matthias. “De redenering van de Duitse regering is dat je mensen die de ziekte niet meer kunnen oplopen, hun basisrechten niet kan ontzeggen.”

Een principe dat het koppel onderschrijft. “Maar ik zie waarom dat problematisch kan zijn voor anderen, en daarom blijven we liever anoniem,” zegt Matthias.

In België schrijven de corona-­expertengroep GEMS rond infectiologe Erika Vlieghe (UAntwerpen) en het raadgevend comité voor bio-ethiek momenteel nog aan adviezen over de introductie van zulke 'vaccinprivileges'.

Deens systeem

Maar de politici hebben daar niet op gewacht. Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) toonde zich al voorstander van het Deense systeem, waar je met een app kunt aantonen over antistoffen of een recente negatieve PCR-test te beschikken. Die moet je laten zien voor je horeca, sportzalen, of pretparken in mag.

“Van het moment dat elke Belg de kans heeft gehad om zich te laten vaccineren, lijkt zo'n systeem me legitiem,” zei hij. Dat net Vervoort meer vrijheid aan een vaccin koppelt, is niet toevallig: Brussel telt naar verhouding meer weifelaars, die op die manier misschien overtuigd kunnen worden van een vaccin.

Vlaams minister van Volksgezondheid Wouter Beke (CD&V) sloot snel aan. Diens federale collega Frank Vandenbroucke (Vooruit) wacht het advies van de specialisten af. “Het debat is bezig,” zegt zijn woordvoerder. “Bijvoorbeeld: mogen stervensbegeleiders hun masker afzetten? Mogen gevaccineerde grootouders hun kleinkinderen thuis ontvangen? Enzovoort.”

Viroloog Steven Van Gucht waarschuwde vorige week nog dat het opletten is met versoepelingen voor gevaccineerden. “Vaccinatie neemt de kans op overdracht van het virus niet volledig weg,” zei hij. “Zeker niet na een eerste prik. Het merendeel van de bevolking is nog niet beschermd, dus zij lopen nog kans op een ernstige ziekte.”

Een andere parameter is de hoeveelheid virus in omloop. “Als die verbetert, samen met de vaccinatiegraad, kun je sowieso voor iedereen de regels versoepelen, en misschien iets extra doen voor gevaccineerden.”

Aan de krant De Tijd zei Van Gucht dat vooral thuis voor hen meer toegelaten kan worden. “Denk aan meer bezoek, ook zonder mondmasker en afstandsregel.”

Ieder zijn cocktail

Tot nu toe, blijkt uit bevragingen die motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent) en zijn collega's hielden, maakt iedereen een onderscheid tussen ingeënte en niet-ingeënte anderen. “Dat valt wel te rechtvaardigen", zegt Vansteenkiste. "In de omgang met andere gevaccineerden hebben de maatregelen minder zin.”

“Door hen in hun privéleven vrijheid terug te geven, kan je hen motiveren om zich aan de maatregelen te houden in de publieke ruimte. Want de spelregels daar en in hun omgang met niet-gevaccineerden moeten wel scherpgesteld worden in België. Nu brouwt elke gevaccineerde zijn eigen cocktail.”

Het kwartier dat je na je vaccinaties moet wachten voor je naar huis mag, noemt Vansteenkiste het ideale moment om mensen via videoboodschappen te informeren over wat er vanaf nu van hen verwacht wordt. “Het is cruciaal om helder uit te leggen wat de blijvende risico's zijn, zodat mensen zich meer vrijwillig aan de maatregelen houden.”

Leeftijdsladder

In februari hadden Eva en Matthias al eens een bevriend stel over de vloer dat hersteld was van Covid, waardoor ze het veilig achtten. En begin mei kusten ze een bezoekende vriendin die al twee maanden volledig gevaccineerd is op de wang. “We wonen al twintig jaar in Brussel en hebben 'la bise' geadopteerd. We doen het nu al een jaar niet meer, maar dit gebeurde spontaan.”

“Ja, het is onrechtvaardig dat gevaccineerden meer mogen,” zegt Eva, “Maar is het ook niet onrechtvaardig dat restaurants, bars en theaters in slechte papieren niet mogen openen, terwijl er al genoeg klanten zijn? En de niet-gevaccineerden die niet binnen zouden mogen, krijgen binnenkort ook de gelegenheid.”

Maar meer publieke vrijheid noemt Vansteenkiste problematisch. “Dat zou bij diegenen die nog staan te trappelen om hun vaccin te krijgen, als onrechtvaardig overkomen. We moeten ook de solidariteitsgedachte koesteren, anders groeit de kans dat niet-gevaccineerden zich niet meer aan de regels zullen houden.”

Daarom heeft Vansteenkiste met de rest van de werkgroep Psychologie en corona er de voorbije weken voor gepleit om iedereen jonger dan veertig op toevallige basis uit te nodigen voor een prik. "Voor die groep is de kans op ernstige complicaties grosso modo dezelfde. Zo kunnen we ook wie laatst aan bod komt gemotiveerd houden.”

“Een andere mogelijkheid is om iedereen volgens plan zijn eerste prik te geven, maar de tweede prik van wie akkoord gaat uit te stellen. Uit onze peilingen blijkt dat de helft van de mensen die gevaccineerd willen worden, daartoe bereid zou zijn.”

Maar een antwoord van de politiek is er nog niet, en in Brussel worden mensen rond de veertig al bijna gevaccineerd. Vansteenkiste is daarom sceptisch dat de vaccinatie­strategie nog wijzigt. “Ik vermoed dat we gewoon de leeftijdsladder zullen afdalen. Dan is het wel belangrijk dat de campagne zo snel mogelijk verloopt. Als sommigen hun vakantie moeten uitstellen, terwijl anderen gewoon weg kunnen, zal dat heel moeilijk liggen.”

Voor buitenlandse reizen zal sowieso een negatieve PCR-test of een Europees vaccinatiecertificaat nodig zijn. In België worden de eerste certificaten normaal midden juni afgeleverd, liet het kabinet-Vandenbroucke recent weten.

Iedereen neemt risico's

Na een sperperiode van twee weken volgend op Matthias' eerste prik willen Eva en Matthias meer vrienden uitnodigen bij hen thuis. “Veel van onze vrienden krijgen dezer dagen hun eerste prik.”

Het koppel heeft een zoon van negentien. “Technisch gezien bestaat inderdaad de kans dat wij hem besmetten als we vrienden zien binnenshuis,” erkent Matthias. “Maar we aanvaarden dat risico, eerlijk gezegd.” Eva: “Hij gaat een week op de twee naar school. Daar heeft hij veel meer kans het virus op te lopen.” Haar man: “Hij heeft soms vriendinnetjes die hij thuis ziet, ook daar hebben we discussies over. We nemen allemaal soms risico's. We weten dat we dat niet zouden moeten doen, maar we moeten ook onze levens leiden.”

*Matthias en Eva zijn schuilnamen