Detentiehuis Vorst is half jaar open: ‘Zeven bewoners teruggestuurd naar gevangenis'

Het detentiehuis in Vorst is zes maanden open. Hoewel het nog niet op volle capaciteit draait, verloopt het project positief. “Veel gedetineerden zitten niet op hun plaats in een reguliere gevangenis”, zegt directeur Liselot Janssens.

Een detentiehuis is een kleinschalige inrichting waar veroordeelden met een korte straf hun termijn uitzitten. Bewoners leven er in kleine groepen (van 20 tot 60) en worden er intensief en op maat begeleid. Elke dag actief werken aan re-integratie staat centraal, om zo ook recidive tegen te gaan.

Er zijn heel wat verschillen met een klassieke gevangenis. Zo wordt er niet gesproken van gevangenen en cipiers, maar van bewoners en begeleiders. De cellen heten voortaan ‘kamers’ en die blijven open van 6 uur ’s ochtends tot 21 uur ’s avonds.

Het detentiehuis in Vorst opende officieel in juli 2023 en ligt in de Berkendaalstraat in Vorst op de site van de voormalige vrouwenafdeling van de oude gevangenis. Het heeft een capaciteit van 57 personen, maar momenteel wonen er nog maar 27.

“Het is goed dat we klein zijn begonnen, want het is allemaal nieuw voor ons”, zegt directeur Liselot Janssens. “De aanmeldingen lopen nu al sneller, dus ik denk dat we tegen volgende maand wel 40 bewoners zullen hebben. De bedoeling is natuurlijk om de volledige capaciteit te benutten. Maar ik wil er geen termijn op plakken, want de screening moet nog altijd kwaliteitsvol verlopen.”

Solliciteren of werken

Niet iedereen kan een plaats in een detentiehuis krijgen. De bewoners hebben in de eerste plaats een straf van minder dan drie jaar. Zedendelinquenten of veroordeelden voor terrorismefeiten zijn uitgesloten. In een screeningsgesprek met de kandidaten wordt nagegaan of ze geschikt zijn. Enkel wie bereid is om zijn leven te beteren en aan de toekomst te werken, komt in aanmerking.

Dat is belangrijk, want een detentiehuis biedt veel meer vrijheden. “Maar de bewoners moeten daar ook mee kunnen omgaan en hun verantwoordelijkheden nemen”, verduidelijkt Janssens. Zo kunnen bewoners bijvoorbeeld de gevangenis verlaten om te gaan solliciteren of werken. Daar hebben ze wel toelating voor nodig. Ook mogen bewoners hun gsm bijhouden.

De bedoeling is om door die vrijheden de re-integratie in de maatschappij te bevorderen. “Doordat ze hun gsm hebben, kunnen ze contacten leggen om werk te vinden”, legt Janssens uit. Ondertussen zijn er al zes bewoners aan het werk. Binnenkort gaan er nog een aantal opstarten. Daarnaast zijn er begeleide buitenactiviteiten. “Zo gaan ze naar musea, of kunnen ze in de supermarkt inkopen doen, allemaal onder begeleiding.”

Er worden snel maatregelen genomen als een bewoner zich moeilijk kan aanpassen. Als iemand zich misdraagt, wordt die teruggestuurd naar een klassieke gevangenis.

Zo zijn er twee bewoners teruggestuurd naar een reguliere gevangenis, omdat ze na hun uitgaansvergunning niet meer terugkeerden naar het detentiehuis. Vijf andere bewoners werden naar een reguliere gevangenis gebracht vanwege hun gedrag. Dat gaat vaak om drugs- en alcoholgebruik, of omdat ze niet respectvol omgaan met de andere bewoners en detentiebegeleiders.

Tegenover die vrijheden staan ook verantwoordelijkheden. Zo moeten de bewoners werken aan een betere toekomst, maar ook leren samenleven en helpen in het huishouden. Dat laatste blijft vaak een werkpunt, zegt detentiebegeleider Carine Declerq. “We moeten er soms echt achter zitten. Ze kunnen hier zelf koken als ze willen, maar sommigen laten dan hun afwas staan.”

Nauwer contact

Declercq is al detentiebegeleider in Vorst sinds het begin. Ondertussen werkt ze al 23 jaar in het gevangeniswezen, waar ze verschillende functies heeft gehad. Zelf kon ze heel snel wennen aan de nieuwe manier van werken, omdat ze de laatste vijf jaar een atelier begeleidde voor vrouwelijke gevangenen.

“Ik stond toen dus al in dicht contact met de gedetineerden. Maar voor sommige collega’s was het aanpassen iets moeilijker. Reguliere gevangenissen zijn meer gericht op regels en straffen. Hier is dat minder geval”, zegt Declercq.

Het nauwere contact tussen bewoners is volgens Declercq een meerwaarde. “Het zorgt ervoor dat er minder problemen zijn, omdat we elkaar kennen. Ze zitten ook minder op cel, waardoor ze minder gefrustreerd zijn, wat dan weer leidt tot minder conflicten.”

Door de termen bewoners en detentiebegeleiders in plaats van gevangenen en cipiers valt er een barrière weg. “We dragen ook geen uniform, waardoor er ergens een vorm van gelijkheid ontstaat. Toch behouden we onze autoriteit, maar dan door dialoog eerder dan door straffen”, zegt Declercq.

Janssens beaamt de voordelen van nauwer contact. “Ik ken elke bewoner. Als ik een advies schrijf kan ik het ook baseren op mijn ervaring. Die mogelijkheid heb je niet in gevangenissen. In Haren zijn er meer dan duizend bewoners, waardoor het onmogelijk is om iedereen te kennen. Ik weet niet of ik terug in het systeem van een klassieke gevangenis zou kunnen aarden.”

Een echte evaluatie kunnen ze in Vorst nog niet maken, omdat het over een te korte periode gaat. Al zijn er wel veel overleg- en reflectiemomenten. “We proberen zoveel mogelijk bij te schaven waar nodig. Het zal nog even duren voor we als een geoliede machine zullen werken, maar voorlopig verloopt alles wel vlot”, zegt Janssens.

Het detentiehuis in Vorst is het tweede detentiehuis van het land. De eerste opende in september 2022 in Kortrijk. De bedoeling is om de komende jaren er in elke provincie minstens een te openen.

“Een groot deel van de gevangenispopulatie kan daar de vruchten van plukken”, zegt Janssens. “Het idee van een gevangenis is om iemand volledig van zijn of haar vrijheid te beroven, maar niet veel mensen worden daar beter van. In een detentiehuis blijft de schade beperkt omdat de contacten met de maatschappij makkelijker worden gelegd en aangehouden.”