Eén jaar gevangenis Haren: ‘Menselijker? Gevangenen zijn geïsoleerd’

Te duur, te weinig personeel en te veel gebreken: dat is hoe vijf experten- en activistengroepen de gevangenis van Haren een jaar na opening evalueren. Maandag organiseren zij een studiedag over de gevangenis. “Gevangenen moeten zelf aan de cipiers uitleggen hoe ze hun celdeur moeten openen.”

In oktober 2022 opende de nieuwe gevangenis in Haren haar deuren. Met plaats voor 1.190 gedetineerden was het de bedoeling van de federale overheid om de overbevolking in de Belgische gevangenissen te verminderen, gekoppeld aan betere detentieomstandigheden. De gevangenis kwam er om de sterk verouderde gevangenissen van Vorst, Sint-Gillis en Berkendaal te vervangen.

Naar aanleiding van de eerste verjaardag van de gevangenis van Haren, organiseren de Ligue des Droits Humains, de Observatoire International des Prisons (OIP), de Université Saint-Louis Brussel, ULB en UCL een studiedag over de gevangenis. “De gevangenis van Haren kost de Belgische Staat 25 miljoen euro per jaar. Dat geld was beter in welzijn of cultuur geïnvesteerd,” vindt advocate Juliette Moreau van OIP, de organisatie die voor de afschaffing van het gevangeniswezen pleit.

Is de gevangenis dan niet in haar opzet geslaagd, bijvoorbeeld om een menselijkere omgeving te zijn?
Juliette Moreau: “Nee, integendeel. Het gebouw is nieuw en werd met allerlei beloftes verkocht: iedere gevangene heeft een eigen badkamer en een laptop in hun cel, ze zijn vrijer om te bepalen wat ze met hun tijd doen, enzovoort. In werkelijkheid raken gevangenen juist geïsoleerd omdat ze minder menselijk contact hebben. In een gevangenis met gemeenschappelijke douches, kwamen gedetineerden elkaar nog tegen. Nu is dat veel minder. Bovendien zijn de levensmiddelen die de gevangenis verkoopt, zoals bijvoorbeeld douchegel of snacks, twee keer zo duur als in een supermarkt.”

Het doel van de gevangenis van Haren is om de overbevolking van de Belgische gevangenissen tegen te gaan. Hoe evalueert u dat?
Moreau: “Meer gevangenissen creëren helpt niet om de overbevolking tegen te gaan. Als er meer plaats is om gevangenen in op te sluiten, komen er alleen maar meer gevangenen bij. Daarnaast is er niet voldoende personeel. In Haren nemen cipiers, medisch personeel en directieleden aan de lopende band ontslag.”

Hoe komt dat?
Moreau: “Haren ligt aan de rand van Brussel en is niet vlot bereikbaar. Los daarvan wordt het personeel niet voldoende begeleid en moeten ze vaak al aan de slag voordat ze hun opleiding in de gevangenis hebben gekregen. Het gebouw is bijvoorbeeld elektronisch uitgerust, maar het personeel weet niet hoe alles werkt. Gevangenen moeten soms zelf aan het personeel uitleggen hoe zij de deur van hun cel moeten openen. Dat is frustrerend.”

Critici zeggen dat de gevangenis te snel is geopend. Bent u het er daarmee eens?
Moreau: “Ja, er is niet voldoende tijd geweest om alles uit te testen. Haren is een publiek-private samenwerking (waarbij privépartners instaan voor het gebouw, de financiering en het onderhoud, red.). De Belgische Staat moet jaarlijks 25 miljoen euro aan die privépartners betalen voor de gevangenis. Wellicht zal de regering Haren snel hebben willen openen omdat een lege gevangenis geen geld opbrengt. Bovendien moeten die privépartners telkens hun goedkeuring geven over de minste wijziging of renovatie in het gebouw.”

Hoe ziet u de toekomst voor Haren?
Moreau: “Volgens ons mocht die gevangenis nooit gebouwd zijn, maar daar is het te laat voor. De regering heeft nog een 25-jarig contract lopen met privépartners. OIP pleit voor een afschaffing van het gevangenissysteem en een ander soort rechtvaardigheid, die meer op herstel gericht is. Een gevangenisstraf leidt niet altijd tot schuldbesef. Volgens ons kan het anders: bijvoorbeeld met bemiddeling of therapie, waardoor een dader verantwoordelijkheid leert te nemen.”

Wat dan met gevaarlijke mensen zoals serieverkrachters of -moordenaars?
Moreau: “De behandeling die pakweg verkrachters nu krijgen, helpt het slachtoffer niet. Veel zaken worden geseponeerd omdat er niet voldoende bewijs is of daders bieden onoprechte excuses aan om een gevangenisstraf te ontlopen. Bovendien vertegenwoordigen de gevaarlijkste mensen maar twee procent van de gevangenisbevolking. Dat is miniem en we kunnen het strafsysteem niet baseren op dat kleine percentage.”