Verdediging twijfelt aan onpartijdigheid psychiater

De zitting is woensdag zoals verwacht gestart met het debat over een psychiater die psychologische en psychiatrische expertises uitvoerde voor zowel het hof van assisen als voor de FOD Justitie. Intussen heeft de verdediging van beschuldigde Bilal El Makhoukhi toestemming gekregen om te onderzoeken of er sprake is van partijdigheid. Verder staan woensdag de moraliteitsgetuigenissen voor Mohamed Abrini en Ali El Haddad Asufi op de agenda.

17:45 uur: Entourage Asufi begrijpt niet wat hij in beklaagdenbox doet

"Dat verhaal houdt helemaal geen steek voor ons." Dat heeft de zus van Ali El Haddad Asufi woensdag gezegd over het feit dat haar broer in de beschuldigdenbox zit op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016. "We kunnen er kop noch staart aan krijgen."

De moeder, zus en twee broers van El Haddad Asufi zijn op het proces over de aanslagen in Zaventem en Maalbeek opgeroepen als moraliteitsgetuigen. Zijn moeder was woensdag niet in staat om naar het Justitia-gebouw in Haren te komen, omdat ze kampt met een zwak hart en vergevorderde vorm van de ziekte van Parkinson, gaf zijn zus aan. De situatie waarin haar "chouchou" verwikkeld is, heeft de vrouw sterk aangegrepen, klonk het.

Toen hij opgesloten zat in Frankrijk, in de aanloop naar het proces over de aanslagen van 13 november 2015 in Parijs, was ze evenmin in staat hem te bezoeken.

Nadat de voorzitster van het hof, Laurence Massart, enkele vragen had gesteld over de jeugd van El Haddad Asufi, ging ze over tot de periode rond de aanslagen van 22 maart 2016. "Dat verhaal houdt helemaal geen steek voor ons", zei zijn zus meteen. "Ik was zelf op het openbaar vervoer die dag. Ik neem al twintig jaar het openbaar vervoer, 's ochtends, 's middags en 's avonds", zei ze. "Het is niks voor hem. Hij is iemand die van het leven houdt, die van mensen houdt, die wil lachen", vervolgde ze. "Ik zeg dat niet omdat het mijn broer is. Ik zag dat omdat ik hem ken, omdat ik met hem samenleefde."

Op de vragen of hun broer geradicaliseerd was en in wapens geïnteresseerd was, antwoordden de zus en de broers dan ook ontkennend. "Het is iemand die sociaal is, die houdt van mensen, die discussieert met de mensen, die mensen opzoekt", aldus zijn zus. "Hij is altijd bereid om te helpen, om een handje toe te steken, om mensen links en rechts te vergezellen, om een dienst te verlenen, om met de kinderen van de familie te spelen. Hij vergeet nooit een verjaardag", zei zijn oudste broer. Thuis hadden de El Haddad Asufi's het nooit over politiek. "Dat interesseert ons niet", aldus zijn zus.

In de dagen voor de aanslagen was in het gedrag van El Haddad Asufi niks abnormaals op te merken, vertelden de familieleden nog. Na de ontploffing in de luchthaven van Zaventem, maar nog voor die in het metrostation van Maalbeek, nam zijn zus contact op met El Haddad Asufi: ze maakte zich zorgen omdat hij op de luchthaven werkte. "Ik vroeg hoe het met hem ging, of hij op de luchthaven moest werken, of hij niet getroffen was. Hij vertelde dat het goed met hem ging, dat hij veilig was", vertelde zijn zus. In de dagen na de aanslagen was hij echter gechoqueerd en getraumatiseerd, "zoals iedereen", omdat hij naar eigen zeggen mensen ter plaatse kende. De daaropvolgende periode woog zwaar op het gezin. "We werden opgepakt, we werden uit ons huis gehaald als criminelen", vertelde zijn zus.

"De hele wijk was gechoqueerd", zei zijn oudste broer. "We begrepen er niks van. Het was een schok. Het was een nachtmerrie waarin we nog steeds leven", vertelde zijn oudere broer.

Bij het horen van deze antwoorden verborg El Haddad Asufi zijn hoofd achter zijn handen. Na de moraliteitsgetuigenissen verliet hij een korte tijd de beschuldigdenbox. Na zijn terugkeer antwoordde hij op een vraag van de eerste bijzitter dat hij op de avond van 22 maart 2016 zijn familie had ingelicht dat hij op het nieuws had gezien dat zijn vriend Ibrahim El Bakraoui een van de kamikazes van Zaventem was. Ook een jeugdvriend van El Haddad Asufi kwam woensdag getuigen. Hij noemde de beschuldigde eveneens lief en kalm. "Hij heeft nooit met iemand problemen gehad."

Ook de vriend begrijpt niet wat El Haddad Asufi in de beschuldigdenbox doet. "Hij zit daar niet op zijn plaats, hij zou nooit een vlieg kwaad doen. Ik geloof in zijn onschuld, anders had ik nooit met hem omgegaan."

14.19 uur: Voorzitster vraagt aan FOD Justitie om expertenrapporten over te maken aan verdediging

Voorzitster Laurence Massart heeft aan de onderzoekers de opdracht gegeven om bij de FOD Justitie de expertiserapporten op te vragen die werden opgesteld in het kader van het behouden of het opheffen van het strenge gevangenisregime van verschillende beschuldigden. Ze gaat zo in op de vraag van de advocaten van Bilal El Makhoukhi.

De beslissing van de voorzitster komt er na een lang debat woensdagochtend over expertiserapporten van psychiater Samuel Leistedt. Hij kreeg van de FOD Justitie de opdracht om adviezen op te stellen in verband met het al dan niet verlengen van het strenge gevangenisregime van beschuldigden Mohamed Abrini, Salah Abdeslam, Ali El Haddad Asufi en Bilal El Makhoukhi. Hij werd door het hof van assisen echter ook gevraagd om mee psychiatrische en psychologe expertises uit te voeren van Abrini, El Haddad Asufi, El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa.

Tijdens de voorstelling van de expertiserapporten dinsdag raakte bekend dat de man een dubbele pet draagt. Nicolas Cohen, de advocaat van El Makhoukhi, vroeg de voorzitster daarop om het rapport van zijn cliënt op te vragen bij de FOD Justitie, zodat hij samen met El Makhoukhi kon nagaan of de psychiater wel onpartijdig was.

Dat leidde tot een lange discussie over procedures, waarbij Cohen conclusies neerlegde. Daardoor legde hij de beslissing in de handen van het hof, dat zich in een arrest onbevoegd verklaarde. De voorzitster kondigde daarna aan dat ze een onderzoeksdaad oplegde aan de onderzoekers.

Ze vraagt aan het directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen van de FOD Justitie om te bevestigen of Leidstedt wel degelijk een of meerdere rapporten opstelde in het kader van het gevangenisregime voor El Makhoukhi, El Haddad Asufi, Abrini en Abdeslam. Als dat inderdaad het geval is, wil ze weten wanneer die rapporten werden ingediend en welke opdracht de psychiater kreeg van de FOD. Tot slot vraagt Massart om, binnen de wettelijke limieten, een kopie van de adviezen over te maken aan de beschuldigden of hun advocaten.

13.16 uur: Abrini stelt vragen bij psychiatrische expertise: "Ik was er op dat moment slecht aan toe"

Op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016 heeft beschuldigde Mohamed Abrini woensdag het woord gevraagd om vraagtekens te plaatsen bij de expertise die psychiater Samuel Leistedt in 2022 uitgevoerd had. "Iemand die mij vijf minuten ziet en zegt: 'hij is zo en zo en zo', dat heeft voor mij geen enkele waarde. Ik zeg dat zelfs niet om mij te verdedigen. Ik ben schuldig, dat verstop ik niet."

Dinsdagnamiddag zetten een psycholoog en twee psychiaters hun expertise uiteen over de beschuldigden Mohamed Abrini, Ali El Haddad Asufi, Bilal El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa. Ze onderzochten de vier beschuldigden een eerste keer in 2016 en een tweede keer in 2022, op vraag van het hof, onder meer om te bepalen of de beschuldigden in staat zijn om hun proces bij te wonen.

Bij Mohamed Abrini merkten ze een persoonlijkheidsstoornis van het type cluster B op, zoals die beschreven wordt in het gehanteerde classificatiesysteem voor psychische aandoeningen, de DSM-5. Cluster B wordt gekenmerkt door theatraal, emotioneel of grillig gedrag.

Meer specifiek stelden de experts narcistische elementen vast. Abrini vertoont volgens de expertise een verhoogd risico op radicalisme en geweld en op recidive. Tussen 2016 en 2022 zijn zijn radicale gedrag en woede bovendien toegenomen, aldus Leistedt dinsdag.

Abrini vroeg dinsdagavond al het woord om een commentaar te geven op de expertise, maar door het late uur kwam hij daar toch op terug. Woensdag deed hij dan toch zijn zegje doen.

"Vijf jaar lang heb ik psychiaters en psychologen gesproken en dat waren steeds dezelfde personen. Ik had graag gehad dat de mensen die ik regelmatig heb gezien, en niet iemand die ik maar vijf minuten heb gezien, hier uitleg kwam geven. Het brein is toch iets complex", verzuchtte hij.

Abrini trekt dan ook de conclusie van de expertise in twijfel. "Hij zegt dat ik antisociaal ben, een psychopaat, weet ik het", zei hij wegwuivend. "Ik heb hem in totaal één uur gezien, denk ik, en het is waar dat er op dat moment slecht aan toe was", vervolgde hij.

"Ik kwam toen net terug van Parijs (waar hij opgesloten zat in afwachting van het proces over de aanslagen van 13 november 2015, red.). Ik heb vijf jaar lang gewerkt om bepaalde rechten te verkrijgen en toen ik terugkwam, verloor ik die allemaal", gaf hij als verklaring voor de woede waarover Leistedt sprak.

"Ik heb mijn advocaten twee weken niet kunnen spreken. Men plaatste me in extreem strenge omstandigheden."

12.52 uur: Lange discussie over mysterieus rapport van expert met dubbele pet

De kwestie kwam dinsdag/gisteren aan het licht, tijdens de voorstelling van de psychiatrische en psychologische expertises van beschuldigden Mohamed Abrini, Bilal El Makhoukhi, Ali El Haddad Asufi en Hervé Bayingana Muhirwa.

Psychiater Samuel Leistedt bleek een opdracht van het directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen te hebben geaccepteerd rond de bevestiging van het strenge gevangenisregime van Abrini, Salah Abdeslam, El Haddad Asufi en El Makhoukhi.

Voor Abrini, El Haddad Asufi en El Makhoukhi voerde de expert op vraag van het hof van assisen ook nog een psychiatrische en psychologische expertise uit. De advocaten stelden dinsdag dat de psychiater een dubbele pet droeg en wilden vragen stellen over de expertise voor de FOD Justitie. Dat liet de voorzitster van het hof, Laurence Massart, echter niet toe, omdat er dan gesproken zou worden over documenten die niet in het dossier zitten.

Terwijl Delphine Paci, advocate van Abdeslam, wel beschikt over het rapport over het gevangenisregime van haar cliënt, hebben de advocaten van El Makhoukhi het rapport over zijn gevangenisregime nooit gezien. Zij vragen nu om dat rapport toe te voegen aan het dossier, zodat ze kunnen onderzoeken of er sprake is van partijdigheid bij het opstellen van de twee rapporten.

Zo wil de verdediging beslissen of ze de expert al dan niet wraakt. Wordt de expert gewraakt, dan mag de jury zich niet op de expertises beroepen voor de bepaling van de strafmaat.

De kwestie leidde woensdagochtend tot een lange discussie over procedures en over de vraag of het verzoek om het document neer te leggen nu wel of niet gericht was aan de voorzitster of aan het hof. Nicolas Cohen, advocaat van Bilal El Makhoukhi, diende daarop conclusies in met zijn vraag om het document te verkrijgen, waarna het hof rond 11.30 uur in beraad ging. Massart benadrukte tijdens de debatten al verschillende keren dat zij als voorzitster niet bevoegd is om administratieve documenten op te vragen.

Het openbaar ministerie zei in zijn commentaren niet te begrijpen hoe het kan dat de verdediging van El Makhoukhi niet over het rapport over zijn gevangenisregime beschikt. "De verdediging was op de hoogte van het rapport in kwestie. Op 18 augustus 2022 werd een beslissing gecommuniceerd op basis van een medisch rapport.

De advocaten hebben het recht om in beroep te gaan. Ik weet niet of dat is gebeurd", zei federaal procureur Paule Somers. "De voorzitster heeft het college van experts op 13 april 2022 aangesteld, het voorlopige rapport waarop de verdediging nog commentaar heeft gegeven werd ingediend op 18 november. De verdediging wist van het probleem van de dubbele pet van de expert en heeft het probleem nooit vermeld."

Ook de burgerlijke partijen stelden zich vragen en haalden de wet van openbaarheid van bestuur aan. "Elk document waarop een beslissing werd gebaseerd, geeft recht op een beroep. Als men de beslissing heeft en men in beroep kan gaan, kan men ook het dossier verifiëren en consulteren. Als de verdediging dat niet heeft gedaan, heeft ze geen argument", stelde advocate Ornella Ciccarone.

Cohen reageerde door te herhalen dat hij het rapport niet gekregen had. Het advies van psychiater Leistedt werd voor zijn cliënt namelijk niet gevolgd, waardoor er nooit een onderhoud is geweest over het dossier.

Paci beschikt daarentegen wel over het rapport over Abdeslam, omdat zijn regime werd verlengd na zijn verblijf in een Franse gevangenis. "We moeten pleiten op basis van het expertenrapport, dus daarom heb ik een kopie gekregen", legde ze uit.

6 uur: Eerste dag met enkel moraliteitsgetuigen, maar zonder familie Abrini

De familie van Abrini schreef in een mail dat ze zich niet wil onttrekken aan de situatie, maar dat getuigen op haar zwaar zou vallen. Een ex-vriendin van Abrini diende een medisch attest in en liet via een brief van haar advocaat weten dat ze getraumatiseerd is en dat haar mentale toestand het niet toelaat om te komen getuigen.

Wel nog op de getuigenlijst staat de ex-verloofde van Abrini op het moment van de aanslagen, net als vrienden van Abrini. Of zij wel komen getuigen, is niet duidelijk. Mohamed Abrini schreef volgens het openbaar ministerie aan zijn ex-verloofde een brief, die kon doorgaan als testament. Abrini ontkent dat hij de brief schreef.

In de namiddag staan er moraliteitsgetuigenissen voor Ali El Haddad Asufi op de agenda, van zijn familie en een goede jeugdvriend. Volgende week maandag komen ook nog onder meer ex-collega's van de beschuldigde getuigen, op 25 mei getuigt de ex-vriendin van El Haddad Asufi.

Nog maandag staan de moraliteitsgetuigenissen over Bilal El Makhoukhi op de agenda. El Makhoukhi had, net als Abrini, eerder verklaard dat hij niet wil dat zijn familieleden komen getuigen voor het hof.

Ook Sofien Ayari, van wie de moraliteitsgetuigenissen volgende week donderdag gepland staan, had dat laten weten. Waarschijnlijk begint de dag woensdag met een debat over de expertises door psychiater Samuel Leistedt.

Hij voerde psychiatrische expertises uit van vier van de tien beschuldigden, en evalueerde, binnen een andere missie, ook hun mentale toestand bij de bevestiging van hun strenge gevangenisregime. Volgens de verdediging zijn de twee rollen onverenigbaar.