Mysterie Noorse IJsdalvrouw leidt naar Brussel

De identiteit van de dode vrouw is altijd een mysterie gebleven, dat de Noren al bijna een halve eeuw in de ban houdt. Daarom besloot de nationale omroep NRK in 2016 om de cold case weer van onder het stof te halen. “Het blijft een spectaculaire zaak, waarin de raadsels zich blijven opstapelen,” zegt Higraff.

De NRK schakelde forensische methoden in die er in 1970 nog niet waren. Via vertaalsoftware lazen buitenlandse lezers al snel mee, en ook de BBC World Service toonde al snel interesse.

Samen met de Britse omroep zette Higraff de podcastserie Death in Ice Valley op. De tien oorspronkelijke afleveringen kwamen in de zomer van 2018 online, en zijn inmiddels 4,5 miljoen keer beluisterd – meteen goed voor de succesvolste nieuwe BBC-podcast ooit. De Facebookgroep rond de serie telt 20.700 leden, die enthousiast mee speuren naar de identiteit van de IJsdalvrouw. Afgelopen maandag bracht de BBC daarom een elfde aflevering uit. Live opgenomen voor een publiek in Bergen, de Noorse stad waar het allemaal begon.

Pruiken en brillen

Een paar dagen na de ontdekking van het lichaam in 1970 werden in het bagagedepot van het station van Bergen twee achtergelaten koffers ontdekt. Een doorbraak, hoopt de politie. In een van de koffers zitten een paar brillen (zonder sterkte), en op een ervan blijkt een vingerafdruk van de vrouw te zitten.

De koffers bevatten kleren en cosmetica, maar ook geheimzinnigere items: verschillende pruiken, Duitse en Noorse bankbiljetten, en Belgische, Zwitserse en Britse muntstukken. Al gauw blijkt dat alle labels die hadden kunnen helpen om de vrouw te identificeren, opnieuw verwijderd zijn. Zelfs het doktersvoorschrift op een tube eczeemcrème is eraf gekrabd. Ook een mysterieus briefje met codes maakt deel uit van de bagage, waarvan de politie pas later de code kraakt.

Eén item helpt het onderzoek wel verder: een plastic zak van een schoenenwinkel in de stad Stavanger. De laarzen die de IJsdalvrouw daar kocht, lijkt ze ook aangehad te hebben toen ze stierf. Dankzij een persoonsbeschrijving van de verkoper ontdekken de speurders al snel dat de vrouw in een nabijgelegen hotel verbleef onder de naam Fenella Lorck. Enig probleem: dat blijkt een valse naam.

De vrouw blijkt op verschillende plekken in Noorwegen te hebben verbleven – telkens onder een ander vals paspoort (zie onderstaande FAQ voor de Brusselse valse adressen die ze opgaf, druk op het kruisje). Uit de hotelregistratieformulieren blijkt dat de vrouw bijna altijd claimt een Belgisch staatsburger te zijn, en in de meeste gevallen een thuisadres in Brussel opgeeft. Helaas: de Belgische politie laat destijds al snel weten dat alle namen en paspoortnummers vals zijn.

Als de politie hotelpersoneel over de vrouw ondervraagt, blijkt dat ze vaak vroeg om van kamer te mogen veranderen – in één geval zelfs drie keer. De vrouw staat in hun geheugen gegrift, want een buitenlandse, gesofisticeerde vrouw die alleen rondreist in het Noorwegen van 1970 is bepaald geen alledaags verschijnsel.

Uit de autopsie blijkt dat ze een pijnlijke dood is gestorven: er zitten rookpartikels in haar longen, die aantonen dat ze nog leefde toen ze verbrandde. Ze had een hoog gehalte CO in het bloed. Op haar nek zit een stevige bloeduitstorting die zowel door een slag als een valpartij kan zijn veroorzaakt. In haar maag ontdekt de lijkschouwer 50 à 70 pijnstillers van een buitenlands merk, die maar half opgenomen waren in haar bloed voor ze stierf. De doodsoorzaak is de koolstofmonoxidevergifting, de overdosis pijnstillers, of een combinatie van beide.

Spionne

Drie weken na de vondst van het lichaam concludeert de Bergense politie abrupt dat het om een zelfmoord gaat. Het onderzoek wordt afgesloten, de vrouw wordt in een anoniem graf begraven. Maar de raadselachtige zaak laat vele Noren niet los.

“Ze had vele valse identiteiten, midden in de Koude Oorlog,” zegt Higraff. “Ze reisde als vrouw alleen rond, met koffers vol pruiken en brillen zonder sterkte. Dat maakt haar heel mysterieus. Spionnen waren overal, ook in Noorwegen, dat als NAVO-land een buurland is van Rusland. Uit al die ingrediënten zie je het beeld verrijzen van een vrouw die mogelijk op een missie was. Wat voor missie weten we niet, maar zouden we heel graag uitvinden. Waarom stierf ze in die desolate vallei in Noorwegen, was het een moord, en waarom sloot de politie het onderzoek zo snel af?”

Link met België

Wanneer de NRK in 2016 opnieuw op onderzoek uitgaat, vinden de journalisten het kaakbeen van de Isdalvrouw terug in een archief. Dat geeft de politie de gelegenheid om de zaak te heropenen, met hulp van de nieuwste forensische technieken.

Wetenschappers voeren een isotopenanalyse uit op haar tanden, waarmee ze kunnen bepalen welke chemische stoffen sporen achterlieten toen haar tanden werden gevormd. “Uit de analyses blijkt dat de vrouw waarschijnlijk in de streek rond het Duitse Neurenberg is geboren, en tussen haar 12de en 20ste in westelijke richting is gemigreerd. Naar België, Luxemburg of het Frans-Duitse grensgebied is het meest waarschijnlijk,” zegt Higraff.

“Haar handschrift suggereert dan weer dat ze in het Frans naar school is geweest. Dat maakt België mogelijk, maar ook bijvoorbeeld Zwitserland.” Ook het DNA van de vrouw wordt geanalyseerd – iets wat in 1970 nog niet kon. Het wijst op een West-Europese afkomst.

“België is voor ons een zeer interessant land. Deze vrouw gebruikte minstens tien valse identiteiten, maar ze zei bijna altijd dat ze ofwel geboren was in Brussel, of in Brussel woonde. Volgens mij was ze ofwel een Belgische, ofwel heeft ze er minstens een tijd gewoond." Via de Noorse politie vroeg de NRK onlangs de Belgische politie nog om vermiste personen die aan de beschrijving van de vrouw voldoen, maar daar heeft Higraff nog niets over gehoord.

“Ergens in Europa moet iemand zich toch afvragen wat er met die vermiste tante of buurvrouw is gebeurd,” zegt Higraff, die nu al twee jaar dagelijks anderhalf à twee uur besteedt aan het antwoorden van mails van lezers. “Als iemand iets weet, een tip of vermoeden heeft, hoor ik dat heel graag. Ik wil deze vrouw haar identiteit teruggeven, en zo een antwoord vinden op alle vragen rondom haar dood. ”

Lezers met tips over wie de IJsdalvrouw zou kunnen zijn, kunnen mailen naar Marit.Higraff@nrk.no, en ook naar redactie@bruzz.be.

De podcastserie van de BBC en de NRK, inclusief de nieuwe aflevering, heet ‘Death in Ice Valley’.