Oussama Atar was ontbrekende schakel tussen Molenbekenaars en Lakenaars

Oussama Atar, het vermoedelijke brein van de aanslagen in Brussel en Zaventem, is waarschijnlijk de ontbrekende schakel geweest tussen de Molenbekenaars en de Lakenaars van de Belgische terreurcel. Dat heeft onderzoeksrechter Olivier Leroux toegelicht op het proces over de aanslagen. Na zijn profielschets kunnen de advocaten vragen beginnen te stellen aan de hulpverleners. Daarna kunnen de onderzoekers die de voorbije weken het onderzoek presenteerden, zelf ondervraagd worden.

17.04 uur : DOVO-expert: 'Zou zelf niet met rugzak met vijftien kilo TATP dat traject afleggen'

Beschuldigde Osama Krayem had één keer minder het risicovolle traject kunnen afleggen met een rugzak vol explosieven tussen de Max Roosstraat in Schaarbeek en de Kazernenlaan in Etterbeek. Maar dan had hij de hulp moeten inroepen van Smail Farisi, om de twee rugzakken vol explosieven samen te dragen. Dat voerde de advocaat van Farisi, Sébastien Courtoy, donderdagnamiddag aan op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016, met een reeks vragen die hij omzette in een betoog.

Courtoy probeerde te ontkrachten dat "Smail Farisi de grote terroristenvriend" is, zoals het parket zijn cliënt zou bestempelen. Courtoy wou weten hoeveel kilogram van de explosieve stof TATP in de rugzakken zat waarmee kamikaze Khalid El Bakraoui en beschuldigde Osama Krayem op de dag van de aanslagen vertrokken vanuit Smail Farisi's studio in de Kazernenlaan. Ook wou hij weten wat de afstand was tussen de Kazernenlaan en de Max Roosstraat in Schaarbeek, vanwaar Osama Krayem de avond ervoor de rugzakken met explosieven had overgebracht. Het antwoord bleek twee keer 13 à 15 kilogram, en 7 kilometer.

Daarna wou Courtoy van een expert van ontmijningsdienst DOVO weten of die zelf het traject zou afleggen. "Persoonlijk zou ik het niet doen", riposteerde de DOVO-expert. Courtoy ging erop door en vroeg "of het niet interessanter zou geweest zijn om maar één keer het traject af te leggen in plaats van twee keer", met de hulp van Smail Farisi dus.

De expert zei dat ze dan het risico liepen op een dubbele explosie. Maar hij ging niet in op de vraag of hij liever één dan wel twee keer met een rugzak vol explosieven Brussel had doorkruist. "Ik persoonlijk zou het nooit doen", zei hij.

Daarna wees Courtoy erop dat "de grote terrorist" Smail Farisi ontstopper had gegoten in het toilet, waarin Krayem zijn lading TATP had weggegoten. Courtoy wou weten wat DOVO de Brusselse bevolking zou aanraden als er vijftien kilo TATP in haar leidingen zat. "De politie verwittigen", antwoordde de DOVO-expert, wat niet meteen was wat Smail Farisi had gedaan. Vervolgens stelde Courtoy nog enkele gerichte vragen om aan te tonen welke risico's zijn cliënt wel genomen had, omdat hij niet zou geweten hebben dat er TATP in zijn toiletpot zat. Ook het gebruik van een zuignap om het toilet te ontstoppen, was niet de beste reactie, bevestigde de DOVO-expert.

16.33 uur: Abrini had zijn bom op Brussels Airport relatief risicoloos onschadelijk kunnen maken

Na het federaal parket, de burgerlijke partijen en de verdediging, was het donderdagmiddag op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016 aan de juryleden om vragen te stellen aan de eerste hulpverleners ter plaatse. Een jurylid stelde vragen over het onklaar maken van de bom die achtergebleven was in Brussels Airport en de risico's die daarbij kwamen kijken. Een verantwoordelijke van DOVO, de ontmijningsdienst van het leger, was stellig: de batterij loskoppelen kon eenvoudig en zou het gevaar aanzienlijk verminderd hebben.

Uit het antwoord op een eerdere vraag bleek al dat beschuldigde Mohamed Abrini de valies met de derde bom die bewuste ochtend had achtergelaten op een plaats waar veel voorbijgangers erop konden botsen. Er was op die plek namelijk veel passage. Tussen alle achtergelaten reistassen sprong de valies in eerste instantie niet in het oog, bevestigde een legerkapitein die op dag van de aanslagen als pelotonschef met andere militairen de luchthaven bewaakte.

Later richtte een jurylid zich tot een majoor van DOVO. Zou het eenvoudig geweest zijn om de batterij van de laatste bommenvalies los te koppelen? Zou dat risicovol geweest zijn? En zou het loskoppelen het gevaar op een ontploffing aanzienlijk verminderen? Met die vraagstelling leek het jurylid te peilen naar het risico dat Abrini zou gelopen hebben, indien hij de bom onklaar had gemaakt voor hij de benen nam.

De legermajoor antwoordde resoluut dat het loskoppelen van de batterij een eenvoudige en relatief risicoloze klus zou geweest zijn, tenminste als de drukknop daarbij niet aangeraakt zou worden. De batterij en de drukknop bevonden zich echter in hetzelfde vakje van de valies. Met een losgekoppelde bom zou het ontploffingsgevaar herleid zijn tot de stabiliteit van de TATP zelf.

15.17 uur: Verdediging stelt vragen over risico's indien Krayem rugzak in metro had achtergelaten

Gisèle Stuyck, de advocate van beschuldigde Osama Krayem, heeft verantwoordelijken van DOVO, de ontmijningsdienst van het leger, donderdagmiddag twee hypothetische vragen gesteld over het ontploffingsgevaar van Krayems rugzak, indien hij die in de metro of in het safehouse in de Kazernenlaan in Etterbeek had achtergelaten. DOVO-verantwoordelijke Maarten V. bevestigde dat er ook in die gevallen een risico op ontploffing zou geweest zijn.

Wat zou er gebeurd zijn indien Krayem zijn bom in de metro had achtergelaten toen Khalid El Bakraoui zijn eigen bom tot ontploffing bracht? Was er dan een groot ontploffingsgevaar, ook al had Krayem de batterij van zijn bom niet aangesloten? Daarop antwoordde Maarten V. dat er, zelfs al was de bom niet klaargemaakt, wel degelijk een risico op ontploffing zou zijn geweest gezien de "instabiliteit en schokgevoeligheid van TATP".

Vervolgens vroeg Stuyck wat er gebeurd zou zijn indien Krayem zijn bommenrugzak gewoon in het safehouse in de Kazernenlaan had achtergelaten, zonder de TATP door het toilet en de douche te spoelen. "Elke slechte manipulatie zou de bom tot ontploffing hebben kunnen brengen", stelde de DOVO-verantwoordelijke. Zelfs zonder manipulatie was er een risico, "omdat de aceton verdampt en kristallen vormt", klonk het. "Op dat moment zou de minste beweging een risico op explosie hebben gevormd", besloot de DOVO-verantwoordelijke.

14.20 uur: Voorstelling onderzoek afgerond, tijd voor vragen OM, burgerlijke partijen en verdediging

Op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 hebben de speurders en onderzoeksrechters donderdagochtend de voorstelling van de eerste vaststellingen na de aanslagen en het onderzoek afgerond. Die is geëindigd met de profielschets van Oussama Atar, het vermoedelijke brein van de aanslagen in Brussel en Zaventem. Daarna hebben de procureurs en de burgerlijke partijen hun vragen gesteld aan de eerste hulpverleners ter plaatse. Donderdagnamiddag zijn de advocaten van de verdediging aan de beurt.

Donderdagochtend hebben de speurders en onderzoekers hun voorstelling van de profielschets van Atar afgerond, waarmee een dag eerder aangevangen werd. In het laatste deel van de voorstelling lieten ze hun licht schijnen op de banden die Atar onderhield met andere beschuldigden. Zo was hij de neef van de kamikazebroers-El Bakraoui, moet hij kamikaze Najim Laachraoui gekend hebben in Syrië en is het mogelijk dat hij ook beschuldigden Sofien Ayari en Osama Krayem gekruist heeft in Syrië. Mohamed Abrini liet in een audioboodschap zijn groeten overmaken aan 'Abu Ahmed', de strijdnaam van Atar. Salah Abdeslam schreef hem een brief na de aanslagen in Parijs.

Atar was de emir, referentiepersoon, opdrachtgever en beslisser van de Belgische terreurcel, besloten de onderzoekers. Bovendien was hij waarschijnlijk de ontbrekende schakel tussen de Molenbekenaars en de Lakenaars van de cel, lichtte onderzoeksrechter Olivier Leroux toe. Voor Atar in beeld kwam, bestond er immers geen verband tussen Abdelhamid Abaaoud, Abrini en Abdeslam enerzijds en de broers-Bakraoui, Laachraoui en El Makhoukhi anderzijds. Volgens Osama Krayem werd de cel in Syrië gevormd door Atar. Daar stond hij aan het hoofd van Liwa As Saddiq, de elitebrigade van Islamitische Staat. Hij rapporteerde op zijn beurt aan kopstuk Abu Muhammad al-Adnani.

Van Atar is geweten dat hij zich in november en december 2017 in een gevechtszone bevond. Het wordt aangenomen dat hij daar om het leven gekomen is. Zo vermeldde Abu Bakr al-Baghdadi, de leider van de Islamitische Staat die in oktober 2019 overleed, de dood van Atar in een toespraak in april 2019. "Abu Yasir al-Belgiki (een andere strijdnaam van Atar, red.) mag niet vergeten worden voor wat hij gedaan heeft en genade moet hem verleend worden", zei hij. In een ondervraging door de Amerikaanse veiligheidsdienst FBI verklaarde El Shafee Elsheikh, een van de zogenaamde 'Beatles' van de Islamitische Staat, bovendien dat Atar gedood werd door een Amerikaanse drone-aanval in 2017. In datzelfde verhoor vertelde hij dat Atar, die hij aanwees op foto's, zijn rechtstreekse verantwoordelijke was in Raqqa. In februari 2018 raakte bekend dat Franse en andere buitenlandse veiligheidsdiensten redenen hadden om aan te nemen dat Atar in de voorgaande weken omgekomen was in Syrië of Irak.

Verder kwam donderdagochtend nog aan bod dat de oom van Atar, tijdens een ondervraging in het kader van het assisenproces over de aanslagen in Parijs, verklaard had dat zijn neef na zijn vervroegde vrijlating in 2012 wel degelijk tekenen van radicalisering vertoonde. Dat bleek uit zijn kledij, zijn voorkomen en zijn houding ten opzichte van vrouwen. Zo plaatste hij op een gegeven moment een paravent voor het televisietoestel om te vermijden het ontblote hoofd van een vrouw te zien.

Vlak voor het middagreces kon het federaal parket als eerste vragen stellen aan de eerste hulpverleners die op de dag van de aanslagen ter plaatse kwamen. Zo vroeg federaal procureur Paule Somers of de slinger kerstverlichting die aangetroffen werd in de Driesstraat in Vorst, kon gebruikt worden om een bom tot ontploffing te brengen, wat een verantwoordelijke van DOVO bevestigde. Daarna ging het over de deegrol die gevonden werd in de Max Roosstraat in Schaarbeek en waarop sporen zaten van de explosieve stof TATP. Een vergelijkbaar exemplaar werd ook in de Driesstraat gevonden. En volgens procureur Somers was dat niet omdat Mohamed Belkaid, die omkwam bij de schietpartij met de politie op 15 maart 2016, een verleden had als patissier. "De deegrol kan gebruikt worden om het TATP te helpen drogen", bevestigde een verantwoordelijke van DOVO. Somers bedankte de hulpverleners nog voor hun "heroïsche" tussenkomst op de dag van de aanslagen. Verschillende burgerlijke partijen volgden in de minuten erna haar voorbeeld.

13.37 uur: Eerste vragen gesteld aan eerste hulpverleners ter plaatse

Het was het federaal parket dat als eerste vragen kon stellen aan de eerste hulpverleners die op de dag van de aanslagen ter plaatse kwamen. Federaal procureur Paule Somers vroeg aan ontmijningsdienst DOVO om te bevestigen of kerstverlichting gebruikt kan worden om geïmproviseerde explosieven tot ontploffing te brengen.

Of dat de lampjes die aangetroffen werden in de Driesstraat in Vorst konden dienen om een bom tot ontploffing te brengen. Het antwoord was twee keer 'ja'. Als het glas van de lampjes gebroken wordt, kunnen ze een bom ontsteken, klonk het.

Daarna ging het over de deegrol die werd gevonden in de Max Roosstraat in Schaarbeek en waarop sporen zaten van de explosieve stof TATP. Een vergelijkbaar exemplaar werd ook in de Driesstraat gevonden. En volgens procureur Somers was dat niet omdat Mohamed Belkaid, die omkwam bij de schietpartij met de politie op 15 maart 2016, een verleden had als patissier. Op welke manier kan zo'n deegrol bruikbaar zijn voor de productie van TATP, vroeg Somers. "De deegrol kan gebruikt worden om het TATP te helpen drogen", antwoordde een verantwoordelijke van DOVO.

Somers bedankte de hulpverleners nog voor hun "heroïsche" tussenkomst op de dag van de aanslagen. Verschillende burgerlijke partijen volgden in de minuten erna haar voorbeeld. Een burgelijke partij wou nog weten of het klopt dat brandweerlui die in Zaventem gewerkt hadden in de kazerne waren teruggekeerd zonder broeksriem. Dirk Keymolen, majoor van Vlaams-Brabant West, antwoordde dat er inderdaad broeksriemen zijn gebruikt om slachtoffers te evacueren en als knelverband.

De onderzoekers en onderzoeksrechters rondden dondervoormiddag de presentatie af van de eerste vaststellingen na de aanslagen van 22 maart 2016 en het onderzoek. Nu is het aan het parket, de burgerlijke partijen en de advocaten van de verdediging om vragen te stellen aan de eerste hulpverleners en later ook de onderzoekers.

11.25 uur: Waarom de onderzoekers menen dat beschuldigde Oussama Atar vermoedelijk overleden is

Twee kopstukken van de Islamitische Staat hebben het overlijden van Oussama Atar bevestigd. Ook de buitenlandse inlichtingendiensten hebben redenen om aan te nemen dat Atar omgekomen is. Dat hebben de onderzoeksrechters en speurders uitgelegd. Atar is het vermoedelijke brein van de aanslagen in Brussel en Zaventem.

Oussama Atar, die aan het hoofd stond van Liwa As Saddiq, de elitebrigade van IS zou de Belgische terreurcel vanuit Syrië aangestuurd hebben. Binnen de Islamitische Staat was hij ook gekend onder zijn strijdersnamen Abu Ahmed en Abu Yasir al-Belgiki. Abu Bakr al-Baghdadi, de leider van de Islamitische Staat die in oktober 2019 overleed, vermeldde de dood van Atar in een toespraak in april 2019. "Abu Yasir al-Belgiki mag niet vergeten worden voor wat hij gedaan heeft en genade moet hem verleend worden. Hij maakt deel uit van de helden die hun geloof nooit hebben laten vallen", zei Abu Bakr al-Baghdadi.

11.57 uur: Abrini en Abdeslam ontvangen spontane donaties om verblijf in cel te bekostigen

Beschuldigden Mohamed Abrini en Salah Abdeslam kunnen voor hun onderhoud in de gevangenis een beroep doen op "spontane donaties". Dat blijkt onder meer uit onderschepte gesprekken uit de gevangenis, zo hebben de onderzoeksrechters verklaard.

Zowel Abrini als Abdeslam hadden in de aanloop naar de aanslagen van Brussel herhaaldelijk laten uitschijnen in geldnood te verkeren. Abrini beklaagde zich daar ook over in de gevangenis, zo blijkt uit een onderschept gesprek tussen Abrini en medegedetineerden Mohamed Bakkali en Mehdi Nemmouche van 28 april 2016. Daarin legt hij uit dat hij van een vriend 3.000 euro had gekregen, waarvan hij de helft aan Omar, alias van Osama Krayem, zou hebben gegeven.

In een andere onderschepte conversatie die dateert van 23 april 2016, opnieuw tussen dezelfde drie personen, schept Abrini ook op over het feit dat er veel mensen geld naar zijn familie zijn komen brengen om zijn onderhoud in de cel te bekostigen. De onderzoekers lieten weten dat dat ook het geval was voor Abdeslam, zonder echter in detail te treden.

In een ondervraging door de Amerikaanse veiligheidsdienst FBI heeft El Shafee Elsheikh verklaard dat Atar gedood werd door een Amerikaanse droneaanval in 2017. El Shafee Elsheikh, die ook wel Jihadi Ringo genoemd wordt, maakte deel uit van de zogenaamde 'Beatles' van de Islamitische Staat: vier jihadisten met een Brits accent die onder meer verantwoordelijk zijn voor de gijzeling en dood van journalist James Foley. In datzelfde verhoor vertelde hij dat Atar, die hij aanwees op foto's, zijn rechtstreekse verantwoordelijke was in het Syrische Raqqa.

Van Atar is geweten dat hij zich in november en december 2017 in een gevechtszone bevond. In februari 2018 raakte bekend dat Franse en andere buitenlandse veiligheidsdiensten redenen hadden om aan te nemen dat Atar in de voorgaande weken omgekomen was in Syrië of Irak.

11.22 uur: Oom Atar wees bij getuigenis op radicalisering bij neef na terugkeer uit Syrië

Beschuldigde Oussama Atar vertoonde na zijn vervroegde vrijlating wegens 'medische redenen' in 2012 wel degelijk tekenen van radicalisering, verklaarde zijn oom tijdens een ondervraging in het kader van het assisenproces over de aanslagen in Parijs. Dat heeft onderzoeksrechter Olivier Leroux donderdag toegelicht.

Atars oom verklaarde dat zijn neef zijn engagement en religieus fanatisme na zijn terugkeer naar België niet verborgen hield. Dat bleek onder meer uit zijn kledij en voorkomen, maar ook uit zijn houding ten opzichte van vrouwen en met name Atars tante. Opvallend was voorts dat zijn oom vertelde over een situatie waarbij Atar een paravent voor het televisietoestel zette om te vermijden dat hij het ontblote gezicht van een vrouw te zien zou krijgen.

Atar werd na zijn vervroegde vrijlating wegens 'medische redenen' uit Irak op 24 augustus 2012 meteen opgepakt toen hij voet zette op Belgisch grondgebied. Hij werd ondervraagd en later in verdenking gesteld van deelname aan activiteiten van een terroristische groep, maar wel vrijgelaten. Onderzoeksrechter Leroux verklaarde dat dat gebeurde omdat er het vermoeden was dat Atar tweemaal berecht zou worden voor dezelfde feiten.

Zowat een jaar later trok Atar definitief naar IS-gebied. Daar zou hij zich opwerken tot een sleutelpositie binnen de Islamitische Staat, van waaruit hij de aanslagen in Parijs in 2015 en Zaventem en Brussel in 2016 zou hebben aangestuurd.

10.55 uur: 'Oussama Atar was waarschijnlijk ontbrekende schakel tussen Molenbekenaars en Lakenaars'

Oussama Atar, het vermoedelijke brein van de aanslagen in Brussel en Zaventem, is waarschijnlijk de ontbrekende schakel geweest tussen de Molenbekenaars en de Lakenaars van de Belgische terreurcel. Dat heeft onderzoeksrechter Olivier Leroux donderdagochtend toegelicht op het proces. Atar is vermoedelijk in 2017 in Syrië omgekomen bij een droneaanval.

De onderzoekers, die donderdagochtend de profielschets van Atar zullen afronden, bespraken de banden die Atar had met de verschillende protagonisten van de aanslagen. Zo was hij de neef van de kamikazebroers-El Bakraoui, moet hij kamikaze Najim Laachraoui gekend hebben in Syrië en is het mogelijk dat hij ook beschuldigden Sofien Ayari en Osama Krayem gekend heeft in Syrië.

Naar beschuldigde Mohamed Abrini konden de onderzoekers geen fysieke link leggen, maar die laatste liet in een audioboodschap wel zijn groeten overmaken aan 'Abu Ahmed', de strijdnaam van Atar. Beschuldigde Salah Abdeslam schreef hem dan weer een brief na de aanslagen in Parijs.

Onderzoeksrechter Leroux voegde eraan toe dat de terreurcel bestond uit Molenbekenaars aan de ene kant en Lakenaars aan de andere. "Er bestond geen directe link tussen de twee groepen", zei Leroux.

Onder de Molenbekenaars bevonden zich Abdelhamid Abaaoud, die achter de filière van 13 november 2015 zat, Salah Abdeslam en Mohamed Abrini. De onderzoekers weten dat zij elkaar kenden, hetzij omdat ze samen veroordeeld waren, hetzij omdat ze zelf aangegeven hadden dat ze elkaar kenden. Zo zei Abrini dat hij naar het verlovingsfeest van Abdeslam ging. Abaaoud was zijn buur.

Najim Laacharoui was dan weer "een echte Lakenaar", net als beschuldigde Bilal El Makhoukhi. Ook de broers-El Bakraoui groeiden op in Laken, en waren er geworteld in het milieu van het banditisme.

Volgens de onderzoeksrechter wist Atar in Syrië met iedereen de link te leggen. Dat gebeurde overigens ook met een van de broers-Elouassaki uit Vilvoorde, van de radicale moslimorganisatie Sharia4Belgium.

Atar rapporteerde op zijn beurt aan Abu Muhammad al-Adnani, de zogenaamde woordvoerder van terreurgroep Islamitische Staat (IS). Islamoloog Mohamed Fahmi zei dat Al-Adnani binnen IS een zekere autonomie had.

6.00 uur: Nieuwe fase van proces gaat in nu advocaten vragen kunnen stellen

Vanaf vandaag kunnen de advocaten van de verdediging, de burgerlijke partijen en het openbaar ministerie vragen beginnen te stellen aan de hulpverleners die op 22 maart 2016 als eerste ter plekke waren.

Het proces gaat een nieuwe fase in, nadat de voorzitster van het hof, Laurence Massart, de voorbije weken de advocaten van de verdediging systematisch had geweigerd om vragen te stellen - tot hun grote ergernis.

De voorzitster waarschuwde de onderzoekers en onderzoeksrechters woensdag al dat de advocaten "staan te trappelen" om vragen te stellen. Er is al zeker één week uitgetrokken voor de vragen.

De voorzitster liet nog een week ruimte na de krokusvakantie voor als de vragen zouden uitlopen. Indien dit niet het geval zou zijn, dan zal de voorzitster de achtergrondgetuigen en bepaalde instanties, zoals de Staatsveiligheid en het OCAD, laten opdraven. De slachtoffers zullen dan wellicht vanaf 6 maart aan bod komen.

Woensdag werden kort al vier hulpverleners ondervraagd die als eerste ter plaatse waren in metrostation Maalbeek. Normaal zou dat pas gebeuren na de profielschetsen van alle beschuldigden. Maar omdat de zitting vertraging opliep, besliste de voorzitster om hun ondervraging toch tussen de profielschetsen door af te ronden.

Zo moesten de vier, voor wie het proces emotioneel moeilijk is, niet alsnog donderdag terugkomen. Het eerste deel van de dag zal echter nog gewijd worden aan het tweede luik van de voorstelling van de profielschets van de laatste beschuldigde Oussama Atar. Die presentatie werd woensdagavond onafgewerkt gelaten, omdat de procesdag anders te lang zou uitlopen.