Psychologe tijdens proces aanslagen: 'Volledig herstel na trauma lukt nooit'

"Als je zoiets als de aanslagen hebt meegemaakt, zie ik niet in hoe je een psychologisch trauma kunt veinzen." Dat heeft legerpsychologe en ontploffingsspecialist Magali Huret woensdagochtend verklaard tijdens haar getuigenis op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016.

18.53 uur: Voormalige vriendin Smail Farisi komt donderdag getuigen

Op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 wordt donderdag normaliter de laatste dag van de getuigenissen over de feiten aangesneden. Op het menu staat onder meer de voormalige vriendin van beschuldigde Smail Farisi.

Zij verklaarde tijdens een verhoor dat "de gehele familie" meteen na de aanslagen op de hoogte was dat de broers-El Bakraoui in de studio in de Kazernenlaan hadden gelogeerd.

Voorts staan op de getuigenlijst voor donderdag ook nog enkele personen die de Farisi's bijstonden bij het leeghalen van het appartement. Het gaat dan onder anderen om de twee taxichauffeurs die de spullen naar het ouderlijk huis van de Farisi's en naar hulporganisatie Islamic Relief brachten.

Als eerste komt echter nog een vriend van Bilal El Makhoukhi aan de beurt. Oorspronkelijk was het ook de bedoeling dat de vrouw die beschuldigde Mohamed Abrini na de aanslagen tegen betaling enkele dagen onderdak had verschaft, zou komen getuigen, maar zij diende een ziektebriefje in.

18.41 uur: Vrienden: 'Hervé de vriend was die iedereen wilde hebben'

Op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016 hebben woensdagnamiddag jeugdvrienden van beschuldigden Bilal El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa getuigd. Twee vrienden van Bayingana Muhirwa drukten hun ongeloof uit dat hij in de beschuldigdenbox zit.

De voormiddag was woensdag gewijd aan de getuigenis van een legerpsychologe, die uitleg gaf over de psychologische impact van ontploffingen. In de namiddag hoorde het hof verder getuigenissen over de feiten. De vrienden zeiden onder meer dat El Makhoukhi niet met hen gesproken heeft over zijn plannen om naar Syrië te vertrekken. Ze omschreven de beschuldigde als een rustige, gereserveerde persoon en konden niet zeggen of hij veranderd was na zijn terugkeer uit Syrië in 2013, nadat hij een kogel in zijn been kreeg. "Voor mij was hij nog dezelfde Bilal", zei een van hen.

Een andere zei wel dat het normaal was dat El Makhoukhi veranderd was door wat hij heeft meegemaakt, maar hij wilde niet zeggen hoe juist. "We begrijpen goed dat u niet wil antwoorden", zei voorzitster Laurence Massart tegen de man, die weinig ernstig op de vragen antwoordde.

Over Hervé Bayingana Muhirwa zeiden twee vrienden met wie hij samen met El Makhoukhi in klerenwinkel Jennyfer werkte, dat ze niet begrepen waarom hij in de beschuldigdenbox zit. Jeugdvriend Majid A. gaf aan dat hij nooit over zijn intenties om naar Syrië te trekken heeft gesproken met Bayingana Muhirwa "omdat ik wist dat hij er tegen geweest zou zijn".

De tweede vriend zei dat Hervé de vriend was die iedereen wilde hebben. Vincent Lurquin, de advocaat van Bayingana Muhirwa, benadrukte in zijn commentaren op de getuigenissen dat het duidelijk was dat zijn cliënt het gedachtengoed van de andere beschuldigden niet deelde. "Dit is niet het beeld van iemand die geradicaliseerd is", aldus Lurquin ook.

17.00 uur: Jeugdvriend: 'Nooit met Bayingana gesproken over Syrië, want hij zou er tegen geweest zijn

Op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 is woensdagnamiddag Majid A. komen getuigen. De jeugdvriend van beschuldigden Bilal El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa verklaarde dat hij nooit over zijn intenties om naar Syrië te trekken heeft gesproken met Bayingana Muhirwa "omdat ik wist dat hij er tegen geweest zou zijn". Vincent Lurquin, de advocaat van Bayingana Muhirwa, greep de getuigenis dan ook aan om te onderstrepen dat zijn cliënt het gedachtegoed van de andere beschuldigden niet deelde.

Majid A. leerde El Makhoukhi en Bayingana Muhirwa kennen op zijn zestiende, toen ze alle drie aan de slag waren in kledingwinkel Jennyfer. Net als El Makhoukhi speelde Majid A. met het idee om naar Syrië te trekken. Hij heeft daartoe ook een poging ondernomen, maar werd tegengehouden in Turkije en gearresteerd in België. Daarvoor werd hij in 2017 ook veroordeeld tot 5 jaar cel, deels met uitstel. In hetzelfde proces werd trouwens ook kamikaze Najim Laachraoui vervolgd. Die kende Majid A. van tijdens zijn schooltijd.

Majid A. verklaarde dat hij noch met Laachraoui, noch met El Makhoukhi, noch met Bayingana Muhirwa heeft gesproken over zijn intenties om te vertrekken. "Van El Makhoukhi heb ik pas achteraf vernomen dat hij in Syrië was. Voor zijn vertrek hebben we er niet over gesproken, want we waren elkaar wat uit het oog verloren. Met Hervé heb ik er helemaal niet over gesproken, omdat ik wist dat hij het niet zou accepteren."

Het feit dat Bayingana Muhirwa zich hier in de box bevindt, is voor Majid A. dan ook een schok. "We discussieerden vaak en veel. Ik zag hem als iemand heel wijs, die me veel heeft bijgebracht." Het was ook hierop dat Bayingana Muhirwa's advocaat hamerde in zijn commentaar.

Eerder had federaal procureur Paule Somers nog verklaard dat Laachraoui, El Makhoukhi en Bayingana Muhirwa dezelfde ideeën en denkbeelden deelden en dat ze misschien daarom elkaar kenden en elkaars vrienden waren geworden. Lurquin antwoordde dat het net het omgekeerde was. "Ze kenden elkaar toen Hervé nog niet bekeerd was. Bovendien verklaarde hij ook dat hij er niet met Hervé over heeft gesproken omdat hij niet akkoord zou gaan. Het lijkt me belangrijk dat de jury hiermee rekening houdt tijdens de beraadslaging."

13.42 uur: 'Als je aanslagen hebt meegemaakt, zie ik niet in hoe je trauma kunt veinzen'

"Als je zoiets als de aanslagen hebt meegemaakt, zie ik niet in hoe je een psychologisch trauma kunt veinzen." Dat heeft legerpsychologe en ontploffingsspecialist Magali Huret woensdagochtend verklaard tijdens haar getuigenis op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016.

Huret kwam op vraag van de burgerlijke partijen de psychologische gevolgen van een ontploffing toelichten. Op de vraag ten gronde of je een verschil kunt waarnemen tussen een 'gewoon' psychologisch trauma en een trauma als gevolg van een ontploffing, moest Huret het antwoord wel schuldig blijven: "Het is een beetje de vraag van de kip of het ei." Psychologen speuren namelijk al sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog naar een antwoord.

Oorspronkelijk werd ervan uitgegaan dat de soldaten hun trauma hadden opgelopen door blootstelling aan een explosie, maar later bleek dat ook andere soldaten, die geen explosies hadden meegemaakt, toch dezelfde klachten en symptomen vertoonden. Huret gaf ook aan dat ze niet met zekerheid kan stellen dat een ontploffing een trauma zou verergeren. "Er zijn psychische gevolgen van een ontploffing, maar zeggen dat dat het trauma erger maakt, dat kan ik niet", klonk het.

Wat ze wel duidelijk kon stellen, was dat het in haar ogen onmogelijk is dat slachtoffers van de aanslagen een psychologisch trauma zouden veinzen. Iedereen kan de symptomen opzoeken, maar het komt dan op de fijnbesnaardheid van de hulpverlener aan om vast te stellen of het al dan niet om geveinsde symptomen gaat, stelde de psycholoog. In het geval van de aanslagen was Huret echter stellig: "Als je zoiets als de aanslagen hebt meegemaakt, zie ik niet in hoe je een psychologisch trauma kunt veinzen." Op vraag van een burgerlijke partij borduurde Huret daarop voort. "Er is een 'voor' en een 'na'. Je kan niet niet veranderen na zo'n evenement."

13.37 uur: 'Slachtoffer kan jaren normaal leven en pas later weer symptomen ontwikkelen'

Iemand die een traumatisch, kritiek incident meemaakt, zal daar nooit 100 procent van recupereren. Dat zei Magali Huret, psychologe bij het leger, woensdag op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016. Zelfs al is een slachtoffer goed hersteld van het trauma, kan het later in het leven toch nog opnieuw getriggerd worden.

Huret getuigt op vraag van de burgerlijke partijen op het proces. Die wilden onder meer weten welke psychologische en neurologische impact een ontploffing kan hebben op de slachtoffers. De vrouw kreeg echter ook veel andere vragen over de psychologische impact van de aanslagen.

Huret legde onder meer uit hoe er vier stadia zijn in de psychische impact van een kritiek incident zoals een aanslag. Op het moment zelf voelt het slachtoffer onder meer angst, onmacht, fysieke klachten zoals spanningen in de spieren en een hoge bloeddruk en heeft het de instinctieve reactie om te willen vluchten, vechten of te blokkeren. Net na het incident wil de fysieke energie ontsnappen en kampt het slachtoffer onder meer met trillingen en hoofdpijn, en voelt het bijvoorbeeld woede of opluchting. Nadien kan een slachtoffer kampen met flashbacks, nachtmerries, hyperwaakzaamheid, slaapproblemen of concentratieproblemen. Als die symptomen na een maand nog duren worden ze beschouwd als chronisch.

Een slachtoffer kan ook een posttraumatische stresstoornis ontwikkelen. Die kan zich uiten in onder meer een verlies aan zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen, zich afzonderen, een constante hyperwaakzaamheid, de onmogelijkheid om voor anderen te zorgen en het gevoel hebben altijd te moeten vechten. En het trauma kan ook op andere manieren tot uiting komen, bijvoorbeeld als een depressie, zelfmoordgedachten, eetstoornissen of gedragsveranderingen.

Voorzitster Laurence Massart wilde weten of een slachtoffer kan recupereren met de hulp van psychologen, maar toch kan hervallen. "Dat kan zeker. Iemand kan tien jaar later bijvoorbeeld in de cinema een ontploffing zien in een metro of een luchthaven en weer getriggerd worden", aldus Huret. Ze vergeleek het proces met een radioactieve steen. "Die kan je in een schuif steken en in het beste geval kan je leven met die steen in je schuif, maar zolang je de steen niet volledig deactiveert, blijft die stralen." En zelfs wanneer het slachtoffer goed begeleid wordt, blijft de steen een beetje stralen. "Je kunt nooit 100 procent recupereren", aldus Huret. Bovendien kan een slachtoffer jarenlang "normaal" leven en pas later weer symptomen ontwikkelen.

Valérie Gérard, advocate van slachtoffercollectief Life4Brussels, verwees in een vraag nog naar de verzekeraars, die zouden stellen dat de situatie van de slachtoffers na een jaar niet meer verandert. Dat is volgens de psychologe onzin. "Mensen met een trauma reageren allemaal anders. Veel kan afhangen van welke ondersteuning een persoon krijgt en welke obstakels die al tegenkwam in zijn leven. Bovendien kan een trauma pas later getriggerd worden."

12.00 uur: 'Onze kernovertuigingen storten in als we kritiek incident meemaken'

Wanneer mensen een kritiek incident meemaken zoals een aanslag, storten hun kernovertuigingen in. Dat heeft Magali Huret, psychologe bij het leger, woensdag gezegd op het proces van de aanslagen. "We verliezen onder meer het geloof in de mensheid, zeker bij een opzettelijke daad.

"Huret getuigt op vraag van de burgerlijke partijen op het proces. Ze omschreef de aanslagen tijdens haar getuigenis als een kritiek incident, dat mogelijk traumatisch kan zijn. "Het is een totaal onverwacht en uniek gebeuren, dat vreselijk is en waarvoor geen woorden zijn om het te omschrijven", aldus Huret.

"De impact hangt ook af van de aard van het incident, er is bijvoorbeeld een verschil tussen natuurrampen en opzettelijke daden. Bij die laatste verliezen we het geloof in de mensheid. We hebben het gevoel dat we als mensheid verraden worden."

Die reacties hangen samen met het psychologische concept van de kernovertuigingen. "In principe kan er in ons leven op elk moment iets gebeuren. Maar als we heel de tijd met dat gevoel leven, zouden we niet kunnen functioneren. Daarom hebben we kernovertuigingen ontwikkeld", aldus de psychologe.

Het gaat dan onder meer om de overtuiging dat de wereld een betekenis heeft, een gevoel van onkwetsbaarheid, een gevoel van veiligheid, het gevoel dat we dingen in het leven kunnen voorspellen, een gevoel van gerechtigheid, een geloof in anderen en in de mensheid en een vertrouwen in onszelf. "Maar als men een kritiek evenement meemaakt, storten die overtuigen in. We verliezen het gevoel van veiligheid en van controle en voelen onmacht en angst, aldus Huret. "Daarnaast wordt ons dagelijks leven, ons sociaal, professioneel en familiaal leven overhoop gegooid."

5.00 uur: Legerpsychologe getuigt woensdag over psychologisch effect ontploffingen

Op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 komt woensdag majoor Magali Huret getuigen, psychologe bij het leger. Zij moet meer klaarheid scheppen over de neurologische effecten die explosies veroorzaken bij slachtoffers.

Eerder tijdens het proces had een slachtoffer gesuggereerd tijdens haar getuigenis dat het nuttig kon zijn om een expert te horen over de specifieke neurologische gevolgen van explosies. Verschillende slachtoffers hadden gewag gemaakt van dergelijke effecten. Voorzitster Laurence Massart ging op die suggestie in en liet daarom de legerpsychologe optrommelen. Op de agenda staan woensdag verder de getuigenissen gepland van verschillende vrienden van beschuldigden Bilal El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa. Het is maar de vraag of zij zullen opdagen. De voorbije zittingen gaven verschillende getuigen over de feiten verstek. Nog tot het einde van de week zijn er getuigenissen over de feiten gepland. Volgende week wordt gestart met de moraliteitsgetuigen.

Nog tot het einde van de week zijn er getuigenissen over de feiten gepland. Volgende week wordt gestart met de moraliteitsgetuigen.