Proces aanslagen: 'Vertrekhal was een oorlogszone'

Het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016 gaat woensdag voort met een volledig omgegooide agenda: de onderzoeksrechters en rechercheurs zullen de komende dagen en weken gehoord worden. De zitting is wel van start gegaan zonder beschuldigden Salah Abdeslam, Mohamed Abrini en Osama Krayem.

15.31 uur: 'Reizigers met oorlogswonden', aldus legerkapitein

De legerkapitein die de leiding had over de militairen die patrouilleerden in het luchthavengebouw in Zaventem heeft de situatie er na de aanslagen omschreven als een "oorlogszone". De slachtoffers hadden "oorlogswonden", zei de man woensdag ook op het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016.

Legerkapitein N.P. voerde het peloton van 28 militairen aan dat omwille van de Operatie Vigilant Guardian ten tijde van de aanslagen patrouilleerde in Brussels Airport. Hij had er als pelotonchef net een nachtshift op zitten toen hij kort voor 8 uur gewekt werd door een knal in het commandocentrum waar de militairen na hun shift sliepen. N.P., die er zich eerder over beklaagd had dat zijn commandocentrum ingericht was op een gevaarlijke plek op de benedenverdieping van de luchthaven, op de parking, dacht aanvankelijk dat een bus tegen de container was gereden. "Ik dacht dat ik gelijk had gekregen", zei N.P.

Maar bij de tweede knal realiseerde hij zich dat er meer aan de hand was en riep hij: "Te wapen!" Zijn manschappen kregen toestemming om hun wapens te laden en zo nodig te gebruiken. Op het moment van de feiten waren er drie teams militairen aan het patrouilleren op de verdieping van de vertrekhal, maar de explosies gebeurden niet in hun buurt. Het duurde wel even voor N.P. vanuit zijn commandopost een beter zicht kreeg op de situatie. Uiteindelijk stuurde N.P. al zijn manschappen ter plaatse, op vier na, die de benedenverdieping moesten beveiligen, met zijn roltrappen belangrijk omwille van de mobiliteit.

Eenmaal binnen was het voor de pelotonchef onmiddellijk duidelijk dat de explosies het werk waren van een kamikaze, van wie hij het lichaam zag liggen. Hij zei dat hij klaar was voor "oorlog". Stukje bij beetje breidden de miliairen hun veiligheidszone uit tot de hele hal onder controle was, en later ook de kiss-and-ride-zone. De soldaten gaven slachtoffers de eerste hulp en evacueerden hen. Volgens de legerkapitein sloop er nadien veel tijd in het motiveren van mensen ter plekke om de zone te verlaten.

De militair beschreef enkele "bizarre" situaties, zoals een man die weigerde om de slagbomen van de parking te openen, omdat mensen hun parkingticket niet betaald zouden hebben. Hij vertelde ook over een misverstand met de politie, die aangegeven zou hebben dat er een lader van een kalasjnikov was gevonden, wat zou betekenen dat er mogelijk nog een schutter rondliep met een dergelijk wapen. Uiteindelijk bleek het om een lader te gaan van een ander type, afkomstig van een van zijn soldaten. "Toen besefte ik dat we misschien moesten kalmeren", zei N.P.

Rond 10 uur kwam Dovo, de ontmijningsdienst van het leger, ter plaatse. Toen was iedereen geëvacueerd uit de hal. Op dat moment was N.P. niet langer de hoogste in rang van het leger.

De voorzitster van het hof van assisen, Laurence Massart, vroeg N.P. vervolgens of hij de luchthaven na de aanslagen daadwerkelijk als "oorlogszone" omschrijft? N.P. beaamde en zei dat er geen regels meer heersten. "Het was er chaos, alles was mogelijk en alles verdacht." Later antwoordde hij op vraag van de voorzitster ook dat de slachtoffers volgens hem "oorlogswonden" vertoonden, zoals afgescheurde benen. Dovo bracht rond de middag nog een derde bom gecontroleerd tot ontploffing.

De manschappen van N.P. voerden nog verschillende opdrachten uit, zoals het controleren van auto's en beveiligen van brandweer, om pas rond 18 uur een eerste moment van rust te kennen en te laten doordringen wat er was gebeurd. Volgens N.P. zag hij soldaten met een 'battle shock', die na het wegvallen van de adrenaline begonnen na te denken en blokkeerden. Toen soldaten wacht begonnen te lopen, en weer iets om handen hadden, keerde de sfeer ten goede, klonk het.

De soldaten keerden om 22 uur terug naar hun kazerne, waar ze nog psychologische hulp kregen. Na een vrije dag gingen de militairen, die omwille van de operatie telkens vijftien dagen van huis waren, op donderdag weer aan de slag. N.P. zei dat het samen zijn gedurende die periode hielp om de gebeurtenissen te verteren.

13.02 uur: Politieman getuigt over eerste momenten op Zaventem

Op het proces over de aanslagen is voor het eerst heel concreet over de feiten gesproken. Een politiecommissaris getuigde hoe hij de eerste momenten na de aanslag op de luchthaven beleefde. De commissaris van de luchtvaartpolitie was op de dag van de feiten wat vroeger naar de luchthaven gekomen, ironisch genoeg omdat er later op de dag een veiligheidsoefening was gepland over terrorisme.

Het politiekantoor lag vlakbij de vertrekhal, waar de bommen net voor 8 uur ontploften. Het eerste waarmee de politieman na de twee explosies geconfronteerd werd, waren ramptoeristen. "Mensen waren uit het gebouw gelopen, maar bleven staan en namen foto's. Mijn grootste vrees was dat er uit de wagens voor de hal nog een dader zou verschijnen."

De evacuatie kwam op gang en de commissaris ging de vertrekhal binnen. "Ik herinner me de geur van de explosieven", zei hij. "Slachtoffers vroegen hulp. Ik weet nog dat ik een dame zag liggen van wie de rok aan het smeulen was. Ik probeerde het vuur te doven. De eerste brandweermensen kwamen aan. Het was chaos op dat moment."

Rond de middag moest de ontruiming van de luchthaventerminal plots worden stilgelegd. Op videobeelden was ontdekt dat er nog een derde bom in de terminal lag. Kort voor 14 uur bracht de ontmijningsdienst uiteindelijk het derde explosief gecontroleerd tot ontploffing.

De getuigenis werd soms erg persoonlijk. "Om 22 uur ben ik naar huis vertrokken. Dat is 45 minuten rijden. Het was de langste rit van mijn leven. Toen ik thuiskwam, ben ik opgevangen door mijn echtgenote en dochters. Mijn 14-jarige dochter zei dat ze voor de deur van mijn slaapkamer zou slapen; ze wilde niet dat ik nog naar de luchthaven ging."

11.46 uur: 10.000 pv's en 6.000 voorwerpen in beslag genomen

Het onderzoek telt tienduizenden onderzoeksdaden, in totaal werden meer dan 10.000 processen-verbaal opgesteld en 6.000 voorwerpen in beslag genomen. Er werden ook 82 huiszoekingen uitgevoerd. Daarnaast werden 1.000 verhoren en talrijke bankonderzoeken uitgevoerd, en miljoenen gesprekken geanalyseerd in het telefonieonderzoek.

"Het gaat om een heel groot dossier dat complex is. Het gewoon lezen duurt al honderden uren", aldus de onderzoeksrechter. Hij benadrukte ook dat de onderzoeksrechters en speurders zich bij de voorstelling van het onderzoek enkel zullen beperken tot de echt pertinente elementen à charge en à décharge, om duidelijkheid te scheppen over wat er is gebeurd en welke rol de beschuldigden speelden.

Tijdens het onderzoek werden ook heel wat pistes onderzocht die niet tot resultaten leidden. Die worden niet vermeld indien ze niet pertinent zijn. "Wat hier wordt voorgesteld is dus niet de integraliteit van het dossier, enkel wat nodig is voor het goede begrip", concludeert de onderzoeksrechter.

11.39 uur: Onderzoeksrechters werkten twee jaar aan presentatie

Twee jaar lang is er gewerkt aan de presentatie van het onderzoek naar de aanslagen van 22 maart 2016. Dat zei onderzoeksrechter Berta Bernardo-Mendez woensdag bij de start van de voorstelling van het onderzoek voor het assisenhof in Haren. De onderzoeksrechter zei dat gezocht werd naar "de meest pedagogische manier" om het onderzoek te schetsen aan de jury.

Uiteindelijk is gekozen om de presentatie in drie delen op te splitsen. Een eerste deel over de feiten zelf, met de vaststellingen van de eerste interventieploegen ter plaatse, en over de slachtoffers, waarvoor hun families bevraagd werden. Een tweede fase gaat over het begin van het onderzoek. Een laatste fase tot slot behandelt specifieke thema's, zoals de kamikazes of de laptop die gevonden werd in Schaarbeek.

Volgens Bernardo-Mendez zal de presentatie 4 à 5 weken duren. Technische passages zouden afgewisseld worden met minder technische.

10.56 uur: Jury krijgt onderzoek in thema's uitgelegd

De juryleden op het proces over de aanslagen in Brussel en Zaventem van 22 maart 2016 zullen de komende weken uitleg krijgen over het uitgebreide onderzoek dat werd gevoerd na de feiten. Dat zal niet chronologisch gebeuren, maar in verschillende thema's.

De drie onderzoeksrechters die destijds bij het dossier betrokken waren, legden uit hoe zo'n onderzoek in grote lijnen in zijn werk gaat, en wie welke rol speelt. Na de aanslagen op de luchthaven in Zaventem en in het Brusselse metrostation Maalbeek werden aanvankelijk twee afzonderlijke onderzoeken gelanceerd, maar die werden uiteindelijk samengevoegd.

De onderzoeksrechters legden uit dat honderden mensen een bijdrage hebben geleverd aan het onderzoek. Dat waren niet alleen politieagenten maar ook militairen, allerlei specialisten en ook buitenlandse diensten.

Om praktische reden kunnen niet alle honderden betrokkenen komen getuigen. Daarom is bijvoorbeeld gevraagd dat de eenheden een verantwoordelijke naar het proces afvaardigen om te getuigen in naam van hun mensen.

9.53 uur: Zitting gestart, Abrini en Krayem verlaten zaal

Abdeslam was de voorbije dagen ziek en had daarvoor een medisch attest, maar woensdag luidde het dat hij weigert om overgebracht te worden en dat hij zich liever laat vertegenwoordigen door zijn advocaat. Het is niet duidelijk of Abdeslam later wel nog naar het proces zal komen. Zijn advocaten gaven geen commentaar.

Abrini en Krayem verlieten bij de start van de zitting de zaal. Ze gaven geen reden voor hun weigering om verder in de beschuldigdenbox te zetelen. Sinds het begin van het proces weigert Krayem alle medewerking. Abrini protesteerde dan weer eerder al uitdrukkelijk tegen de wijze waarop hij en de andere beschuldigden overgebracht worden vanuit de gevangenis in Haren.

Het aantal juryleden, effectief en plaatsvervangend, bleef woensdag ongewijzigd. Nog steeds zijn zij met in totaal 31. Er stelden zich nog twee personen burgerlijke partij woensdagochtend. Dat brengt het totale aantal burgerlijke partijen op 1.070 op dit moment.

De oorspronkelijke planning, waarbij op dit moment de beschuldigden ondervraagd zouden worden, werd omgegooid. De onderzoeksrechters en rechercheurs krijgen tot 9 februari de tijd om het onderzoek uit de doeken te doen. Vanaf 13 februari komen de slachtoffers getuigen. Normaal gezien waren zij midden januari aan de beurt. Bedoeling is dat na hen, op 13 maart, overgegaan wordt tot de ondervraging van de beschuldigden.