Overlevende Zaventem: 'Had mijn lot aanvaard om te sterven, maar toen kwam realitycheck'

Op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 begint deze week het kruisverhoor van de beschuldigden. Die zal waarschijnlijk woensdag starten in plaats van maandag, aangezien bij de start van de zitting een bijzitter afwezig bleek wegens ziekte.

16.43 uur: "Grootste nachtmerrie waren dokters"

In de laatste getuigenis maandag moest vooral de verzekeringssector het ontgelden. Mohamed stond oorspronkelijk vorige week ingepland, maar liet verstek gaan. Deze week vond hij toch de kracht om te getuigen. Dit om "een gewicht van zich af te werpen dat hij al zeven jaar met zich meetorst." De man voelde zich niet gehoord en niet begrepen door de verzekeringen en geraakte verloren in het kluwen aan administratie. "De grootste nachtmerrie waren de dokters", klonk het.

De 42-jarige man had er die dag een vroege shift opzitten. Normaal gesproken nam hij altijd dezelfde metrodeur - de vierde van het tweede metrostel, maar doordat het daar te druk was, nam de man plaats in het derde stel. "Ik bevond me op 3 à 4 meter van de bom. Het is een mirakel, want er zijn mensen zwaargewond geraakt die veel verder zaten." Hij verklaarde alle metrohaltes uit het hoofd te kennen, met uitzondering van die van Maalbeek. Via de muur wist de man toch de weg naar buiten te vinden. "Ik heb geprobeerd om sommigen te helpen, maar er waren er gewoon te veel", klonk het.

Maar toch is het vooral de mallemolen met de verzekeringen die de man op de korrel nam. "De aanslag was een exceptioneel drama, maar de grootste nachtmerrie waren de dokters. Ik voelde me alleen op de wereld. Ze lieten me medicatie nemen, maar daar betaal ik vandaag de gevolgen voor. Die zorgde er namelijk enkel voor dat mijn pijn en lijden werd gecamoufleerd."

Ook alle administratie die erbij kwam kijken, vormde nog een "extra nachtmerrie". "Elk woord werd uitgeplozen door de experts. Alle jaren die aan mijn werk en familie gewijd konden zijn, zijn verloren gegaan aan administratie."

De man verklaarde tot slot nog dat een deel van hem de daders wou vergeven. "Maar daarvoor moet ik me beter voelen. Ik besluit dan ook met dit: mijn religie is er een van vrede en respect. God is vergevingsgezind, dus ik ga ook vergeven. Maar ik vergeef de daad zelf niet."

16.30 uur: Overlevende Zaventem: "Veel verloren door aanslagen maar ook veel solidariteit gevoeld"

Fred Young, een overlevende van de aanslag op de luchthaven van Zaventem, heeft veel verloren door de aanslag maar heeft ook veel solidariteit gevoeld. Dat zei hij maandag tijdens zijn getuigenis op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016.

Young is de echtgenoot van Janet Winston, die op 8 maart kwam getuigen. Het koppel was in Brussels Airport omdat Fred naar de VS zou vliegen om er jongeren te helpen aan een beurs om naar de universiteit te gaan.

Terwijl Fred en Janet aan de incheckbalie van Delta Airlines stonden ging de eerste bom af. "Ik hoorde plots een klap, verloor het bewustzijn en toen ik weer wakker werd zag ik een blote voet zonder lichaam. Ik voelde verdriet, angst en besefte dat ik midden in een aanslag zat", vertelde de man. Hij ging daarop op zoek naar zijn vrouw en vroeg haar eerst en vooral of ze haar handen en voeten nog had. Gelukkig was dat het geval. Op beelden die de twee later te zien kregen bij de politie, bleek dat ze op vier meter stonden van Ibrahim El Bakraoui toen die zijn bom deed ontploffen.

Een buiten op het voetpad zag Fred een Afrikaanse meneer die riep om hulp. "Janet zei: 'Fred, we moeten hem helpen', en ik was akkoord. God heeft ons gered en nu moeten we onze naasten helpen", zei hij. Hij zag ook een man die hevig bloedde aan zijn rechtervoet, aan wie hij na een tijd zijn koffer gaf om zijn voet te ondersteunen. Een bagagist bracht bovendien een vrouw naar buiten met een karretje. "Haar heup was ontploft, haar been was zwaargewond, haar voet was helemaal verbrand", aldus Fred. "Janet heeft haar in haar armen gehouden." Nog een andere vrouw lag op het trottoir. Het bleek de moeder te zijn van een gezin dat voor Janet en Fred in de rij stond aan de check-in. "Het was heel triest, we zijn een week later te weten genomen dat ze dood was."

Janet en Fred werden naar het Sheraton-hotel gebracht voor de eerste verzorging. Fred was verbrand aan zijn hoofd, zijn vrouw bloedde aan haar hoofd. In het militair ziekenhuis van Neder-Over-Heembeek ontdekte Fred dat er ook in Maalbeek een aanslag was geweest.

Fred kampt net als zijn vrouw sinds de aanslag met zware gehoorproblemen. Hij onderging vijf operaties aan zijn trommelvlies op vijf jaar tijd. Hij heeft ook geheugenproblemen. "Het is moeilijk om uit te drukken wat we verloren zijn, zoals de vreugde en het gemak van spontane conversaties." Ook is het moeilijker voor Fred om zijn werk als basketbalcoach goed uit te voeren, omdat het ingewikkeld is om stemmen te onderscheiden als er veel lawaai is, of om belangrijke gesprekken te volgen. Door zijn tinnitus slaapt hij ook slecht.

Fred drukte tijdens zijn getuigenis ook zijn dankbaarheid uit voor de solidariteit die hij ondervond. "De terrorist die zelfmoord pleegde en me wilde doden, kan me niet beletten om te geloven en om hoop te hebben", zei hij. "Hij kan me niet beletten om van mijn naasten te houden. De liefde van Jezus is sterker dan de dood." Fred riep het hof nog op om "een sterke waarschuwing te sturen naar de maatschappij, zodat mensen er niet aan denken om terreurdaden te plegen, waardoor we een constructieve maatschappij kunnen bouwen waarin we van elkaar kunnen houden". Daarop antwoordde voorzitter Laurence Massart dat het hof zijn werk zal doen, maar dat het enkel bevoegd is om de tien mannen te berechten. "Wij leveren geen algemene boodschap, dat is de rol van de wetgevende macht."

14 uur: Angst voor tweede bom overheerste na aanslag in Maalbeek, getuigt slachtoffer

"Toen we met de metro het station Schumann passeerden, voelde ik me wat opgelucht, maar in Maalbeek ging de bom af", zo vertelde Marie maandag op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016. "Ik lag op de grond, maar had vooral schrik voor nog een tweede bom."

Marie, die in 2016 met haar partner in Luik woonde, bracht die dag haar dochtertje naar de crèche in Oudergem. Hierna nam ze opnieuw de metro naar haar werk.

Door het nieuws over de aanslagen in Zaventem, was ze niet op haar gemak. Kort voelde ze zich opgelucht wanneer de metro Schumann passeerde - volgens haar een station met een hoger risico op terreur - maar in Maalbeek begon de nachtmerrie.

"Na de explosie dacht ik dat ik niet wilde sterven en mijn dochtertje achterlaten", klinkt het. Ze hoorde knallen en dacht dat het geweerschoten waren. "Ik dacht dat schutters ons wilden afmaken."

Marie slaagde erin om via het raam de metro te verlaten en ging naar de uitgang van de metro. "Ook op straat voelde ik me nog altijd niet veilig", getuigde ze. Marie belde haar vriend in Luik om te vragen of hij haar kwam halen.

"Hierna ben ik blijven wandelen richting hem. Verschillende mensen onderweg probeerden me te helpen maar voor mij was het gevaar niet geweken, dus ik bleef wandelen."

Uiteindelijk wachtte ze toch bij mensen thuis, waar ze zich wel veilig voelde. Diezelfde dag ging ze naar het ziekenhuis in Luik omdat ze vooral kampte met ademhalingsproblemen.

Vanaf het einde van 2021 krijgt ze ook te maken met ernstige pijnen in haar rug en been, slapeloosheid, nachtmerries... Op de televisieschermen in het ziekenhuis zag Marie beelden van de aanslagen en besefte wat er was gebeurd.

"Ik bofte dat ik aan de dood was ontsnapt. Mijn reactie was dan aanvankelijk ook een beetje ontkennend en ik liet weinig ruimte voor mijn emoties", zo vertelt het slachtoffer. "Eerst was ik niet van plan om te getuigen, maar na verschillende gesprekken met andere slachtoffers, sta ik hier vandaag toch."

13.57 uur: Overlevende Zaventem: "Had mijn lot aanvaard om te sterven, maar toen kwam realitycheck"

Toen de tweede bom in de luchthaven ontplofte dacht Sofie, die op 22 maart 2016 aan het werk was aan de ticketbalie van Brussels Airlines, dat ze ging sterven.

"Ik had mijn lot aanvaard. Maar toen kwam de realitycheck: ik wilde niet sterven", zei de 46-jarige vrouw maandag tijdens haar getuigenis op het assisenproces over de aanslagen.

Sofie wilde net een klant helpen, een dertiger uit Zuid-Europa, wanneer de eerste bom ontplofte aan de andere kant van de inkomhal. Samen met haar collega's ging ze naar het kantoor van de supervisor en net op het moment dat Sofie de deur wilde sluiten, ontplofte de tweede bom, op drie meter van haar.

"We lagen met vijf collega's op elkaar op de grond, en ik dacht bij mezelf: 'dit is het moment dat ik ga sterven' en had mijn lot aanvaard. Het was het meest zen-moment van mijn leven. Maar dan kwam de reality check. Ik wilde niet doodgaan."

Sofie omschreef maandag de chaos op de luchthaven, de scherpe, chemische geur van de bom en grijze stofvlokken die van het plafond vielen. Eens buiten de luchthaven besliste ze om samen met een collega opnieuw naar binnen te gaan om hulp te bieden.

"Ik voelde me een beetje verdoofd en kon niet helder nadenken en redeneren, alsof ik er niet echt was." Ze probeerde onder meer een man recht te trekken die op de grond zat met bebloede benen en probeerde een vrouw te helpen die geblokkeerd was op een bank achter een bagagekarretje.

"Ik probeerde dat karretje weg te trekken maar het bleek geblokkeerd te zijn achter een enorme plaat die naar beneden was gekomen", zei ze. De plaat lag bovenop de echtgenoot van de vrouw, en onder de plaat lag nog een andere man, die Sofie met de hulp van een militair probeerde te bevrijden. Tot vandaag vraagt ze zich af hoe het gaat met al die mensen die ze die dag is tegengekomen.

Eens thuis hoopte Sofie dat alles gewoon een grote nachtmerrie was geweest. Ze beschreef haar leven voor de aanslagen als een autosnelweg waarover ze met 140 kilometer per uur raasde.

Op 22 maart 2016 is die autostrade door een bom vernield. "Ik kon niet meer verder, dus ik dacht: 'ik ga van de autostrade af en vind zo mijn weg wel', ik heb in dalen en ravijnen gezeten waarvan ik me afvroeg hoe ik er in 's hemelsnaam moest uitgeraken", legde ze uit.

ok vandaag draagt Sofie nog de gevolgen van de aanslag. "Als het sneeuwt denkt iedereen aan wandelen, skiën en sleeën, maar ik denk aan de grijze stofvlokken die vielen", zei ze.

Bovendien heeft ze gehoorschade, slaapt ze slecht en gaat haar lichaam in overlevingsmodus als ze luide geluiden hoort. Ze kan zich slecht concentreren en heeft nog steeds nachtmerries en geheugenproblemen.

Sofie heeft geen gevoelens van wraak of wrok tegenover de beschuldigden. "Ik vraag me wel eens af op welk punt in jullie leven jullie beslist hebben dat het het moment was om de weg van het terrorisme in te slaan", zegt ze.

Toch zijn er ook momenten geweest waarop Sofie het gevoel had dat de terroristen gewonnen hadden. "Ik was compleet de weg verloren. Ik had problemen met mijn gehoor, had een operatie ondergaan, was twee keer ontslagen door medische redenen, zat maanden thuis, was hervallen, bezocht psychiaters en psychologen en kreeg kalmeermiddelen en antidepressiva. Maar als je mij nu vraagt hoe het met me gaat, kan ik zeggen: 'het gaat goed'."

12.19 uur: "Aanslag heeft enkele jaren van mijn leven gestolen, maar niet mijn ziel, lach en warmte"

"De aanslagen hebben me recht in het hart geraakt en enkele jaren van mijn leven gestolen, maar niet mijn ziel, niet mijn lach en niet de warmte van mijn hart." Deze boodschap verkondigde een slachtoffer maandag tijdens het assisenproces over de aanslagen van 22 maart 2016.

De 51-jarige ambtenaar bevond zich op het moment van de feiten in het derde metrostel op weg naar zijn werk. Eens aangekomen in metrostation Delta was de man op de hoogte van de explosies in Zaventem en brak het angstzweet bij hem uit dat het wel eens om een aanslag zou kunnen gaan. Toch stapte hij de metro binnen, waar hij een man met een grote rugzak zag. "Ik dacht wat een gelukzak, die gaat waarschijnlijk ergens naartoe."

Nadat de metro in Maalbeek opnieuw was vertrokken, volgde er een intense explosie. "Die zit nog steeds in mijn hoofd alsof het gisteren was. Niets kan dat moment uitvegen, er is een voor en een na." De man had meteen door dat het om een aanslag ging en schuilde op de grond om zich te beschermen tegen de vlammen en rondvliegende projectielen. Eens de explosie gepasseerd was, begon "een race tegen de klok, een race voor het individueel overleven."

Iedereen in de wagon probeerde te ontsnappen, maar de deuren weigerden te openen. Dit terwijl "rook het metrostel vulde zoals een aquarium". Maar de man gaat op zoek naar een oplossing en probeert enkele ramen stuk te slaan. Uiteindelijk breekt het raam van een van de deuren, waarna hij enkele anderen helpt om te ontsnappen en hen ook probeert te kalmeren.

De man beslist om te vluchten richting de metrotunnel, waardoor hij langs de twee eerste metrostellen passeert. "Wat ik daar zag, was de hel. Het had niets met het leven te maken." Tijdens zijn tocht struikelt hij meerdere keren en valt hij ook op twee lichamen. "Die beelden blijven me bij, ze zijn gegraveerd als in marmer". De ambtenaar zegt zich te beklagen dat hij niets meer voor hen kon doen. "Ik wou dat ik de lichamen had aangekleed en voel me schuldig dat ik hen heb beschadigd." Maar, vervolgde hij, "ik ben hier ook voor hen. Ik heb lang geprobeerd om hun namen te achterhalen, maar nu besef ik dat dat niet uitmaakt."

Aangekomen bij het eerste metrostel helpt de man ook nog een koppel bejaarden naar buiten, vooraleer hij zich zelf richting roltrap en uitgang begeeft. Eens buiten houdt hij een auto staande om zich naar zijn werk te voeren. Daar brengen ze hem terug naar huis, waarna 's avonds de veer breekt. De man trekt naar het ziekenhuis, waar hij een kalmeermiddel krijgt. Daags nadien krijgt hij reeds de diagnose posttraumatische stressstoornis.

De man omschreef de aanslag als een "aanslag tegen de menselijkheid en vrijheid". "Op het moment zelf was ik niet bewust dat ik een slachtoffer was, maar erna kon ik er niets meer over lezen of zien. Na vier weken ben ik terug gaan werken en dat was mijn redding." "De aanslagen hebben me recht in het hart geraakt en enkele jaren van mijn leven gestolen, maar niet mijn ziel of mijn lach, noch de warmte van mijn hart. 22 maart 2016 was de slechtste dag van mijn leven. Mijn boek is vandaag gesloten, maar bevindt zich nog steeds in mijn bibliotheek en is nog steeds een deel van mijn leven", besloot de man zijn getuigenis.

11.38 uur: 'Metroabonnement kopen stond gelijk aan accepteren dat ik een slachtoffer ben'

"Een metroabonnement kopen stond voor mij gelijk aan accepteren dat ik een slachtoffer ben, dat wilde ik niet", zo getuigde de 35-jarige Ioana uit Boekarest op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016. "Dus ik kocht elke dag opnieuw een ticketje", aldus de Roemeense, die voor het hof van assisen een zak met een honderdtal kaartjes bovenhaalde.

Na haar master te behalen in Brussel, werkt Ioana als communicatiespecialiste voor de Europese Commissie. Op de ochtend van 22 maart belt haar vader om haar te waarschuwen voor de aanslagen op de luchthaven en vraagt haar uitdrukkelijk om de metro die dag niet te nemen.

Maar haar vriend kan haar niet meenemen met de auto, dus ze neemt wel de metro. "Ik haatte te laat zijn. Ik zei tegen mezelf dat ik me geen zorgen moest maken", klinkt het.

In de metro staat ze naast een man met een grote zwarte rugzak. Later blijkt dit kamikaze Khalid El Bakraoui zelf te zijn. Ioana vraagt hem zijn rugzak in zijn hand te houden, zodat er meer plek is in de metro.

Wanneer het voertuig station Maalbeek verlaat, klinkt plots oorverdovende stilte. "Ik wist niet wat er gebeurde", getuigt de Roemeense.

Met veel moeite slaagt ze erin om de metro te verlaten en probeert via een trap naar buiten te gaan. "Buiten zag ik andere mensen in shocktoestand, met een lege blik. Ik had het gevoel dat dit het einde van de wereld was." Ze belt haar verloofde maar omdat ze zoveel huilt, verstaat hij niet wat ze zegt.

In een kapsalon en een hotel vraagt ze of ze haar gsm mag opladen. Op het toilet van het hotel merkt ze dat ze helemaal zwart is en bedekt met bloed en probeert ze zich zo goed als mogelijk te wassen. Na twee uur komt haar zus haar halen, maar volledig geblokkeerd lukt het haar niet om iets te zeggen.

In de komende weken en maanden blijkt de impact van het geweld groot: slaapproblemen, angstgevoelens, oor- en spierpijnen, paniekaanvallen...

Ook de relatie met haar verloofde verslechtert en komt uiteindelijk tot een eind. "Hij dacht dat ik geen goede echtgenote en moeder zou zijn. Niemand wil een emotioneel gehandicapte partner", klinkt het.

Toch weigert Ioana lang te erkennen dat ze ook een slachtoffer is. "Ik had het idee dat ik dit niet was omdat ik niet dood ben." Zo weigerde de vrouw tot vorig jaar een metroabonnement te nemen, wat in haar ogen een acceptatie van haar slachtofferschap betekende.

Via slachtofferhulp van de politie kreeg ze uiteindelijk psychologische hulp. "Op mijn werk zei ik dat ik even naar de gym ging, dat was beter voor het beeld dat ze over me hadden."

Toch ging het nog lange tijd niet goed met haar. "Ik wou van mijn balkon op het achtste verdiep springen in Boekarest. Maar toen kreeg ik een droom dat ik zwanger was, dat was voor mij het licht aan het einde van de tunnel."

In 2021 krijgt Ioana een zoontje. "Voor hem probeer ik nu een goede moeder te zijn. Zo leer ik hem dat je respect moet hebben voor iedereen, dat we samen mooie dingen kunnen bereiken, en niet vernietigen, zoals op 22 maart 2016", zo zegt de jonge moeder. "Terreur heeft niet gewonnen."

10.20 uur: Dinsdag geen zitting, ondervraging beschuldigden begint woensdag

Door het afvallen van een van de bijzitters op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016 is er dinsdag/morgen geen zitting. Dat heeft voorzitter Laurence Massart maandag aangekondigd. De ondervraging van de beschuldigden start woensdagochtend.

De eerste bijzitter is maandag niet aanwezig, hij diende een medisch attest in. De eerste vervanger wordt dus deel van het hof. "We gaan ons wel moeten herorganiseren, dus is er morgen geen zitting", aldus Massart.

Daardoor wordt de ondervraging van de beschuldigden uitgesteld tot woensdagochtend. Maandag staan nog zes getuigenissen van slachtoffers op de planning. De getuigenis van een psychiatrisch expert die uitgesteld was tot maandag volgt uiteindelijk op een later moment, omdat hij niet beschikbaar is.

De advocate van beschuldigde Osama Krayem, Gisèle Stuyck, bevestigde maandag opnieuw dat haar cliënt niet zal deelnemen aan de ondervraging. Samen met Sofien Ayari ging hij maandag terug naar het cellencomplex.

Het is niet duidelijk of Ayari wel zal praten tijdens de ondervragingen. Hij beriep zich, net als Salah Abdeslam, tijdens de verhoren over de aanslagen grotendeels op zijn zwijgrecht. Abdeslam zei maandag dat hij nog niet weet of hij zal antwoorden. De andere beschuldigden bevestigden maandag wel te zullen deelnemen.

Massart legde nog kort uit hoe ze de verhoren van de beschuldigden ziet. "Er is een deel over de persoonlijkheid dat individueel zal zijn, en dan een ondervraging over de feiten. Dat heb ik graag dynamisch, als kruisverhoor."

Door het uitstel zal er deze week en volgende week hoogstwaarschijnlijk uitzonderlijk vrijdag zitting zijn. De voorzitter heeft de politie daarover al op de hoogte gebracht.

09.59 uur: Eerste bijzitter vervangen wegens ziekte

Bij de start van de zitting van het proces over de aanslagen in Brussel maandag bleek eerste bijzitter Marc Vanwelkenhuyzen afwezig wegens ziekte.

Omdat er twee bijzitters nodig zijn, werd Vanwelkenhuyzen vervangen door Catherine Ramaekers, die al sinds het begin van het proces aanwezig was als reserve.

Doordat het hof door de wissel gereorganiseerd moet worden, is er morgen/dinsdag geen zitting. Woensdag begint dan de ondervraging van de beschuldigden.

6 uur: Proces gaat nieuwe fase in, met kruisverhoor beschuldigden

De voorbije vier weken getuigden nabestaanden en overlevenden van de aanslagen. Ook maandagvoormiddag zijn eerst nog enkele getuigenissen gepland, onder meer van een man die samen met zijn vrouw gewond raakte in Zaventem.

Voorzitster Laurence Massart zei dat de voormiddag is uitgetrokken voor de getuigenissen, maar dat ze mogelijk kunnen uitlopen tot het begin van de namiddag.

In de namiddag komt ook nog een psychiater uitleg geven over radicalisering. Dat gebeurt op vraag van de verdediging van Mohamed Abrini, de man die zijn bom in Zaventem niet liet ontploffen maar op de vlucht sloeg. De expert moest normaal gezien donderdag al aan bod gekomen zijn, maar het werd te laat om daar nog mee te starten.

Daarna begint het kruisverhoor van de beschuldigden, mogelijk maandag nog. Dat was normaal gepland in januari, maar de voorzitster stelde de verhoren uit wegens de juridische procedure over de gevangenistransporten en naaktfouilles van de beschuldigden.

Het is nog afwachten in welke mate de negen beschuldigden zullen antwoorden op de vragen, die georganiseerd worden per thema. Tot nu toe heeft enkel de advocate van beschuldigde Osama Krayem aangegeven dat haar cliënt niet zal praten. Ze beloofde wel vooraf kort een verklaring te geven. Er zijn twee weken uitgetrokken voor de ondervragingen.