Advocaten minimaliseren de rol van hun cliënten in terreurproces

Het proces van de aanslagen van 22 maart 2016 gaat donderdag voort met de commentaren van de partijen op de voorstelling van het onderzoek. Die stonden maandag al op de planning, maar vanwege het plotse overlijden van advocaat Sébastien Courtoy werd de zitting geschorst. Volg alles live hier.

18. 11u: Nieuwe procesweek, nieuwe fase van het proces

Het proces over de aanslagen van 22 maart 2016 gaat maandag een nieuwe fase in, met de getuigenissen van slachtoffers. Volgende week komen de slachtoffers van Brussels Airport getuigen, vanaf de week erop woensdag staan de slachtoffers van metrostation Maalbeek op het programma.

Voor de getuigenissen van slachtoffers echt van start gaan, is er maandagvoormiddag nog een kort luik met medische experts. Zo komen een revalidatiearts en een psychiater getuigen over de gevolgen van de aanslagen voor slachtoffers.

Maandagnamiddag is het vervolgens aan de eerste drie slachtoffers van de aanslag in Zaventem. Deze week en begin volgende week staan er zo meer dan vijftig getuigenissen op het programma van slachtoffers in Brussels Airport. De voorbije tweeënhalf maanden stonden in het teken van de voorstelling van het onderzoek. Dat luik werd donderdag helemaal afgerond, met de commentaren van parket, burgerlijke partijen en verdediging op die voorstelling.

18. 07u: Laatste advocaten minimaliseren in hun commentaren de rol van hun cliënt in terreurcel

Op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016 hebben de advocaten van de verdediging donderdagnamiddag de commentaren op het onderzoek afgerond. Ze minimaliseerden de rol van hun cliënt binnen de terreurcel en bij de aanslagen.

Vanwege het plotse overlijden van advocaat Sébastien Courtoy, stonden deze week enkel de commentaren op het onderzoek op de planning. In de voormiddag beschuldigden het openbaar ministerie en de verdediging elkaar er al van te kort door de bocht te gaan bij de voorstelling van de feiten. De burgerlijke partijen riepen de beschuldigden dan weer op de getuigenissen van de slachtoffers bij te wonen.

Donderdagnamiddag waren de advocaten van Hervé Bayingana Muhirwa, Ali El Haddad Asufi, Mohamed Abrini en Ibrahim Farisi aan de beurt. Vincent Lurquin, de advocaat van Bayingana Muhirwa, hekelde dat door de manier waarop het onderzoek werd voorgesteld zijn cliënt de stempel kreeg van jihadist, terrorist en geradicaliseerde. De onderzoekers gaven nochtans aan dat er geen aanwijzingen zijn dat Bayingana Muhirwa geradicaliseerd is.

Ook Laura Pinilla, advocate van Mohamed Abrini, sprak de radicalisering van haar cliënt tegen en minimaliseerde zijn rol in de cel. Zo wordt hij voorgesteld als "een man die vastbesloten was, bijna blij over wat hij ging doen", terwijl op beelden te zien was hoe hij een "last" leek voor de kamikazes van Zaventem.

De verdediging van Ali El Haddad Asufi beklaagde zich dan weer dat alternatieve sporen naar de herkomst van de wapens onvoldoende onderzocht zijn. "Tot op het bot gaan, dat geldt voor beide partijen", zei Jean-Christophe De Block. Advocaat van Ibrahim Farisi, Xavier Carrette, vroeg tot slot aan de jury om de Farisi van 22 maart 2016 te berechten, niet de "half indommelende" man "met een turbulent karakter" van vandaag. Bovendien moet zijn cliënt "enkel voor assisen verschijnen omdat hij zijn broer hielp".

17. 46u: Ibrahim Farisi enkel voor assisen omdat hij zijn broer wilde helpen, zegt zijn advocaat

Ibrahim Farisi staat terecht voor het hof van assisen enkel en alleen omdat hij zijn broer Smail geholpen heeft met de verhuis van zijn studio. Dat zei zijn advocaat Xavier Carrette donderdag tijdens het proces van de aanslagen van 22 maart 2016. Ibrahim Farisi, die net als zijn broer als vrije man verschijnt, is de enige van de tien beschuldigden op het proces die niet vervolgd wordt voor moord en poging tot moord in een terroristische context, maar enkel voor deelname aan de activiteiten van een terroristische groep.

"Niet omdat hij een appartement waar terroristen zaten heeft leeggehaald, maar omdat hij geholpen heeft met de verhuis van de studio van zijn broer. Alleen daarom moet hij voor assisen verschijnen", aldus Carrette. Hij hamerde er ook op dat er geen "Farisi-clan" bestaat: Smail en Ibrahim Farisi zijn twee mannen, die elk voor verschillende feiten berecht worden.

De advocaat herinnerde aan de juridische kwalificaties waaraan voldaan moet worden om iemand te veroordelen voor deelname aan de activiteiten van een terroristische organisatie. Zo moet de persoon deelnemen aan de activiteiten van de groep, moet hij de intentie hebben om actie te ondernemen in het kader van een eventueel terroristisch project en moet hij weet hebben van de terroristische context. "Maakt de verhuis van een appartement op twee dagen deel uit van de activiteiten van een terroristische groep?", vroeg Carrette aan de jury.

15. 28u: Bayingana Muhirwa kreeg van onderzoekers stempel van jihadist, zegt zijn advocaat

Hervé Bayingana Muhirwa heeft door de manier waarop het onderzoek werd voorgesteld door de onderzoeksrechter de stempel gekregen van jihadist, terrorist, geradicaliseerde, terwijl de onderzoekers ook aangaven dat er geen aanwijzingen zijn dat de beschuldigde geradicaliseerd was. Dat heeft advocaat Vincent Lurquin donderdag op het proces van de aanslagen van 22 maart 2016 gezegd tijdens zijn commentaar op het onderzoek.

Lurquin kwam daarbij terug op de tijdlijn die de onderzoekers toonden aan het begin van de voorstelling van het profiel van Bayingana Muhirwa. Daarop stonden onder meer het vertrek van Belgische jongeren naar Syrië, de aanslag op Charlie Hebdo en de aanslagen in Parijs. "Ik vroeg aan de onderzoekers aan welk woord ze dachten als ze dat allemaal zagen. Ik kreeg geen antwoord, maar ik denk meteen aan jihadist, terrorist en geradicaliseerde."

Door die tijdlijn te gebruiken kreeg zijn cliënt een stempel opgedrukt en wordt het begin van een profiel geschetst, aldus Lurquin. "Iemand veroordelen doe je op basis van materiële bewijzen en de intentie van de persoon. Islamoloog Mohamed Fahmi zei echter dat er in het onderzoek geen elementen zijn die aantonen dat Bayingana Muhirwa trouw heeft gezworen aan IS. En de onderzoeksrechters voegden toe dat zijn familie hem omschreef als pacifistisch en dat hij op zijn werk vrouwen een kus gaf."

Lurquin kwam ook terug op de motiveringen rond de naaktfouilles, die elke dag worden overgemaakt aan het hof. "Op een gegeven moment stond daarin dat mijn cliënt veroordeeld was door het hof van assisen in Parijs, maar dat is nooit gebeurd. De motivering werd aangepast, maar er staat nog steeds in dat hij recidivist is. Daarvoor moet je echter eerst veroordeeld zijn", aldus Lurquin.

Tot slot wees de advocaat opnieuw op het gebrek aan bewijzen voor de bewering dat Bayingana Muhirwa wist dat de aanslagen van 22 maart 2016 zouden plaatsvinden. Hij was volgens de onderzoekers voor de aanslagen in het appartement van de Max Roosstraat omdat zijn gsm verbinding maakte met een telefoonmast in de buurt. Ook werd een oorstokje gevonden in een vuilzak met zijn DNA en dat van Mohamed Abrini. "Het DNA toont alleen aan dat ze samenwoonden", aldus Lurquin. "Bovendien geeft het telefonieonderzoek niet aan waar hij zich exact bevond."

14.13u: Verdediging hamert op feit dat Ayari pas twee jaar na aanslagen in verdenking werd gesteld

Sofien Ayari werd pas in 2018, twee jaar na de feiten, in verdenking gesteld voor de aanslagen van 22 maart 2016. Dat zei zijn advocate Laura Severin donderdag in haar commentaar op het onderzoek. Bovendien werd hij in eerste instantie enkel in verdenking gesteld van deelname aan een terroristische organisatie.

Ayari zat, net als Salah Abdeslam, in de gevangenis op het moment van de aanslagen in Zaventem en Brussel. Ze werden beiden op 18 maart 2016 opgepakt, nadat ze tijdens de dodelijke schietpartij in de Driesstraat in Vorst op 15 maart konden ontsnappen.

"De onderzoeksrechters waren bevoegd voor het dossier sinds 2016 en via het dossier van Parijs konden ze zijn DNA, dat gevonden werd op een sporttas in de Max Roosstraat, aan hem linken, maar toch werd hij in eerste instantie niet in verdenking gesteld", aldus Severin. Dat gebeurde pas op 25 mei 2018, nadat het parket vroeg om Abdeslam en Ayari te ondervragen, en "in eerste instantie enkel voor deelname aan een terroristische organisatie", aldus de advocate.

Uiteindelijk besliste het Brussselse hof van beroep in 2021 dat er voldoende aanwijzingen waren om Ayari ook voor moord en poging tot moord in een terroristische context door te verwijzen naar assisen. Ook haalde de advocate drie elementen aan die door het assisenhof van Parijs niet werden weerhouden, maar die nu wel in de akte van beschuldiging staan. Ze had het over informatie van de politie waaruit bleek dat Ayari als martelaar wilde sterven, zijn gerechtelijke antecedenten in Tunesië - de onderzoeksrechters bevestigden dat er nooit een internationaal aanhoudingsbevel was tegen hem en dat hij nooit veroordeeld werd in Tunesië - en het feit dat Ayari deel zou uitmaken van de jihadistische groep Liwa as Sadiq. "Die elementen werden in Parijs van tafel geveegd en niet opgenomen in het arrest", benadrukte Severin.

Tot slot hamerde Severin op het feit dat de schietpartij in de Driesstraat wel binnen de infractionele periode valt, maar dat Ayari daarvoor al werd berecht. En ze minimaliseerde ook de rol van haar cliënt binnen de cel. "Hij vluchtte weg, liet zijn gsm en wapen vallen en ging schuilen in een kelder, en niet in het appartement in de Max Roosstraar. Er is steeds sprake van één cel die in twee verschillende appartementen verbleef (de Driesstraat en de Max Roosstraat, red.), maar de bewoners van de twee appartementen konden elkaar zelfs niet contacteren", stelde ze. "De onderzoekers bevestigden ook dat er een sterk vermoeden was dat Ayari en Abdeslam het appartement in de Max Roosstraat niet kenden."

Bovendien schreef Ayari geen testament, zijn er geen foto's van hem met wapens in de Max Roosstraat en werd er geen jihadistische inhoud gevonden op zijn computer.

13.12u: Verdediging El Makhoukhi laakt dat onderzoekers en Openbaar Ministerie vaak te kort door de bocht gaan

De verdediging van beschuldigde Bilal El Makhoukhi heeft de jury opgeroepen om verder te kijken dan de samenvattingen die door de onderzoekers en de federale procureurs gegeven worden tijdens het proces van de aanslagen van 22 maart 2016. Volgens Virginie Taelman en Nicolas Cohen zijn de verklaringen van de burgerlijke partijen en van de onderzoeksrechters vaak kort door de bocht. "De groep Majlis Shura Mujahidin is barbaars, dat gaan we niet tegenspreken, dus zegt men dan mijn cliënt dat ook is. Maar we moeten onthouden dat de onderzoekers bevestigden dat er geen bewijzen waren dat El Makhoukhi barbaarse feiten pleegde in Syrië", zegt Taelman. Ook zijn er geen bewijzen dat El Makhoukhi 'Jihadi John' ontmoette in Syrië, terwijl het openbaar ministerie dat wel beweert, aldus de advocate.

"Ook werd verklaard dat de afwezigheid van DNA niet wil zeggen dat iemand ergens niet is geweest. Mogelijk heeft een persoon geluk gehad, of werd er goed gekuist, maar veel vaker betekent dat gewoon dat de persoon er niet is geweest. Dat had uitgelegd moeten worden", benadrukte Taelman. Ze hamerde ook op de werkwijze van islamoloog Mohamed Fahmi, die een profiel schetste van El Makhoukhi. "Hij zei dat hij zich baseert op pv's, die werden voorzien door zijn collega's van de politie. Maar welke pv's werden bekeken, op basis waarvan werden die geselecteerd?"

Nicolas Cohen kwam op zijn beurt terug op de context van het conflict in Syrië. Hij haalde onder meer aan dat Oussama Atar werd opgesloten in de gevangenis van Abu Ghraib, waar gevangenen gefolterd werden en op het feit dat de aanslagen in Europa begonnen nadat de interventie van de internationale coalitie begon, waartoe België ook behoort. "Er werd ons ook bevestigd dat terreurgroep IS in 2014 georganiseerd werd als een gewapende groep binnen een gewapend conflict, en dat was in 2016 nog steeds het geval."

Taelman benadrukte bij het begin van haar commentaar ook dat El Makhoukhi verzekerd heeft dat hij zal blijven komen naar zijn proces. "Hij zal er zijn, dat is het minste dat hij kan doen." De burgerlijke partijen hadden eerder op de dag aan de beschuldigden gevraagd om te komen opdagen tijdens de getuigenissen van de slachtoffers.

12.19u: Paci vraagt jury om Abdeslam vrij te spreken voor feiten in Brussel en Zaventem

Op het proces krijgen de advocaten van de verdediging donderdag de kans om commentaar te geven na de vragen die vorige maand gesteld werden aan onderzoekers en onderzoeksrechters. Delphine Paci, advocate van beschuldigde Salah Abdeslam, begon haar betoog door de jury erop te wijzen dat de beschuldigingen op het proces in twee delen op te splitsen zijn: deelname aan de activiteiten van een terroristische groep enerzijds, en moord en poging tot moord anderzijds.

Paci hekelde dat het parket een misgordijn zou ophangen en alles op een hoopje gooit. Zo wees het parket erop dat het speciale hof van assisen in Parijs de aanslagen van 13 november 2015 als één enkele plaatsdelict behandelde en het vroeg hetzelfde te doen voor de aanslagen in België. Paci wees erop dat het hof in Parijs een onderscheid maakte tussen lidmaatschap van een terroristische organisatie en de feiten van 13 november 2015. De enkele plaatsdelict ging over het Stade de France, de terrassen, de Bataclan. "Het gaat niet verder", zei ze. Het is een basisprincipe van een democratie dat iemand alleen veroordeeld wordt voor wat hem individueel verweten wordt, argumenteerde ze.

Paci overliep zeven punten die volgens het parket wijzen op de betrokkenheid van Abdeslam bij de aanslagen van 22 maart 2016, ook al zat hij toen in de cel. Zo ging het over Abdeslams lidmaatschap van de terreurcel, waarbij Paci aanvoerde dat het slechts de verschillende 'emirs' waren die de beslissingen namen. Aan het einde van haar betoog vroeg Paci om Abdeslam vrij te spreken voor de feiten in Brussel, dus voor moord en poging tot moord.

11.32u: Advocate slachtoffers aan beschuldigden: 'Laat hen niet voor lege stoel getuigen'

Advocate voor de burgerlijke partijen Maryse Alié heeft de beschuldigden opgeroepen de slachtoffers niet voor een lege stoel te laten getuigen. "Het zal voor de slachtoffers extreem moeilijk om volgende week en de week erna door de deur van de zittingszaal te stappen", zei Alié in haar commentaar op het onderzoek. "En zeker als ze dan voor lege stoelen moeten getuigen. Ik hoop dat de beschuldigden menselijkheid en respect tonen."

Donderdag zitten beschuldigden Osama Krayem, Salah Abdeslam en Mohamed Abrini opnieuw niet in de beschuldigdenbox. Abrini en Abdeslam blijven afwezig uit protest tegen de omstandigheden van de overbrenging van de gevangenis naar de rechtbank, waarbij ze een naaktfouille moeten ondergaan.

Guillaume Lys, advocaat van slachtoffercollectief V-Europe, waarschuwde in zijn commentaar voor twee mogelijke strategieën van de beschuldigden: het mutisme, waarbij ze weigeren te antwoorden op vragen, en het minimaliseren van hun rol. "Mogelijk zullen ze een mistgordijn opzetten rond daden die duidelijk zijn."

Hun collega Gabie-Ange Mindana wees in zijn commentaar op het lange onderzoek, dat verre van perfect was. "Maar dat is geen excuus voor de gruwel die de beschuldigden hebben aangericht bij de slachtoffers van Zaventem en Maalbeek. 22 maart blijft het summum van de gruwel." Mindana beklemtoonde dat ook bij de onderzoekers, die toch "misdaadprofessionals" zijn, "bepaalde zaken in hun geheugen gegrift blijven".

11.12u: 'Zeer kort door de bocht dat doelwit Euro 2016 was'

Het parket gaf een commentaar op de vragen die vorige maand gesteld werden aan onderzoekers en onderzoeksrechters over het onderzoek. Procureur Paule Somers verwees naar een verhoor van beschuldigde Mohamed Abrini, die zei dat het werkelijke doel Euro 2016 in Frankrijk was. "Dat is wel heel kort door de bocht tegenover het reële project", zei Somers. "In de audioboodschappen op de laptop in de Max Roosstraat leek de cel aan te geven dat ze niet in België wilden toeslaan. Maar als je goed luistert, hoor je Najim Laachraoui ook zeggen: 'In elk geval niet nu'. Op de verschillende computers van de cel werd gezocht naar doelwitten zowel in België als in het buitenland."

Somers verwees ook onder meer naar de grote hoeveelheid van de explosieve stof TATP die klaar was op het moment van de arrestatie van beschuldigden Salah Abdeslam en Sofien Ayari, en die aanvoerden dat ze niets te maken hebben met de aanslagen in België. "Ze waren klaar om te handelen als ze groen licht kregen", zei Somers, die aanvoerde dat de arrestatie van Abdeslam en Ayari en de nasleep ervan er enkel voor zorgden dat de cel zich ging haasten.

Procureur Bernard Michel ging in op vragen van advocaten rond oorlogsrecht en internationaal recht. Hij nam het woord "islamistische propaganda" in de mond en zei dat het voor slachtoffers "moeilijk denkbaar" moet zijn dat er sprake is van wettige zelfverdediging. Ook complotideeën van sommige advocaten noemde hij "respectloos" voor de slachtoffers.

10.06u: Abdeslam keert in tegenstelling tot maandag terug naar cel

Beschuldigde Salah Abdeslam keerde kort na de start van de zitting samen met medebeschuldigden Mohamed Abrini en Osama Krayem terug naar het cellencomplex in het Justitia-gebouw. Maandag was hij voor het eerst in een maand in de beschuldigdenbox blijven zitten, hoewel hij in januari beweerde een vuistslag te hebben gekregen van een politieagent en dat hij daarom tot de uitspraak in de cel zou blijven.

9.50u: Michel Degrève neemt leiding in verdediging Smail Farisi, bijgestaan door twee advocaten

Michel Degrève, de medewerker van Courtoy die Farisi ook al verdedigde in het proces over de aanslagen in Parijs, wordt 'dominus litis' of meester van het proces. Hij wordt bijgestaan door advocaten Cassandra Steegmans en Najib Kamran.

Smail Farisi, die verschijnt als vrije man, is donderdagochtend niet aanwezig op het proces.

7.23u: Proces gaat voort met commentaren van partijen op onderzoek

Courtoy, de advocaat van beschuldigde Smail Farisi, overleed onverwacht op 20 februari, waarschijnlijk door een hartaanval. Maandag, de eerste dag na het krokusreces, werd aangekondigd dat het proces tot en met woensdag geschorst werd, zodat de verdediging van Farisi zich kon herorganiseren.

De getuigenissen van achtergrondgetuigen, zoals professoren en vertegenwoordigers van het OCAD en de Staatsveiligheid, die deze week gepland waren, worden verplaatst naar een later moment.

De commentaren op het onderzoek, die het luik van de voorstelling van het onderzoek moeten afronden, komen deze week wel nog aan bod. Die commentaren zijn niet verplicht, maar voor het krokusreces gaven alle partijen - de federale procureurs, de burgerlijke partijen en de advocaten van de verdediging - aan een commentaar te zullen leveren. Voor Smail Farisi zal Michel Degrève, de medewerker van Courtoy die Farisi ook al verdedigde in het proces over de aanslagen in Parijs, het commentaar op zich nemen.

Volgende week starten vervolgens de getuigenissen van de slachtoffers, die tot eind maart zullen duren. Maandagochtend komen medische experts gespecialiseerd in de slachtofferzorg aan het woord, de eerste getuigenissen van slachtoffers volgen maandagnamiddag.