Vijf van de zes politiezones gebruiken bodycams: 'Zelfs activisten zijn nu voorstander'

Bijna alle Brusselse politiezones beschikken nu over bodycams. Zowel de korpsen als de experts zijn positief, maar dat de agent kan beslissen wanneer gefilmd wordt, valt niet bij iedereen in goede aarde. “Daarmee doen ze eigenlijk net hetzelfde als wat ze de burger verwijten.”

De opgespelde politiecamera is wereldwijd in opmars. De voordelen liggen voor de hand: mensen gedragen zich anders als ze gefilmd worden, waardoor een interventie mogelijk kalmer verloopt. En het veroorzaakt minder discussie achteraf, als de vraag rijst of de agent wel correct gehandeld heeft.

In België was het de politiezone Westkust die in 2017 in primeur enkele bodycams kon testen. Maar pas toen de wet op het gebruik van camera’s in mei 2018 versoepelde, mochten ook de andere korpsen intekenen.

In Brussel ging de zone-Marlow (Ukkel, Watermaal-Bosvoorde, Oudergem) als eerste overstag. Anderhalf jaar later hebben vijf van de zes zones (zie overzicht onderaan dit artikel) camera’s besteld, getest of volledig in gebruik genomen.

Kalmerend effect

Brussel-Hoofdstad-Elsene is daar sinds midden oktober mee begonnen. 280 agenten hebben – vrijwillig – een opleiding gekregen en mogen dus de bodycam hanteren. Een van die opleiders is Jurgen Willems, diensthoofd van de fietsbrigade en bureaugenoot van David Stevens. “Het is nog vroeg om conclusies te trekken, maar het heeft een kalmerende werking en ik geloof ook een ontradend effect. Als de agent zegt dat hij begint te filmen, wat wettelijk zo moet, worden mensen zich meer bewust van wat ze zeggen of doen. De aankondiging op zich is dus al een middel om te de-escaleren. Al is het ergens ook een falen, want de agent is daar blijkbaar niet in geslaagd via verbale vaardigheden. De bodycam is maar een stukje technologie, het is de agent die uiteindelijk de zaak oplost. Daarenboven wordt elke agent vroeg of laat het slachtoffer van een onterechte klacht. Dan kan zo’n bodycam heel nuttig zijn,” besluit Willems.

Dat is voor politiezone West alvast een van dé voordelen. “Het opvragen van de beelden heeft in negentig procent van de gevallen duidelijk aangetoond dat er geen fouten werden gemaakt door de collega’s tegen wie een klacht werd ingediend. In combinatie met verminderde agressie bij de burger en een daling van het gebruik van dwang, maakt dit de bodycam een zeer nuttig instrument.”

In zone-Marlow zijn ze genuanceerder. “Werkt het de-escalerend? Dikwijls worden ze om die reden aangekocht, maar afdoend bewijs is er volgens studies niet,” zegt Philip Vanhees, projectofficier bodycams. “Een camera zal het geweld niet temperen bij iemand die dronken is en speed heeft genomen. Maar het is onderdeel van het politiemateriaal en vroeg of laat zal dit tot de standaarduitrusting behoren, dat staat in de sterren geschreven. Al bepaalt de wet dat het altijd de agent is die beslist of hij wil filmen.”

De reden van aanschaf lag voor de zone-Marlow in die lijn. “Onze agenten reageerden heel slecht op de omgeving die hen filmde, en de zeven seconden waarop een agent iemand tegen de grond duwt op YouTube zet. Nu kunnen zij hun versie filmen, en dus ook de veertig minuten van onderhandeling die eraan is voorafgaan.”

Over de pot en de ketel

Maar daar zit volgens Yassine Boubout, expert politiegeweld, net de angel. “Als de agent de burger tijdens de interventie slecht behandelt, kan hij bewust niet op het cameraknopje drukken,” zegt hij vanuit New York. “Maar daarmee doet de politie eigenlijk net hetzelfde als wat ze burger verwijt: dat die enkel filmt wanneer het hem uitkomt. De bodycam is een interessant middel, maar dan moet die altijd aan staan. Of maak dat de camera aan moet bij zowat elke interventie, zoals hier in New York.”

Philip Vanhees van de zone-Marlow vindt echter dat de politie dat vertrouwen verdient. “Een geweer met 34 patronen vertrouwen we toe aan een agent. Waarom dan niet het gebruik van de bodycam?”

Maar volgens expert Lucas Melgaço (VUB) heeft Boubout wel degelijk een punt. Want als de beslissing enkel bij de politieagent ligt, kun je niet zeggen dat de bodycam er is om de burger te beschermen. “Dan is die er vooral om de agent te beschermen.”

De camera altijd laten draaien, is echter niet wenselijk, zowel qua dataopslag als qua privacy – ook een agent moet soms naar het toilet. “Daarenboven moet de politie ook informele gesprekken kunnen voeren, bijvoorbeeld met hangjongeren. Een camera zou in die gevallen afstand creëren,” zegt Melgaço, iets wat ‘fietsflik’ Jurgen Willems beaamt. Voor hem is filmen een vorm van dwang, die mensen niet leuk vinden.

Maar de camera kan ook automatisch aanspringen als er een oproep binnenkomt. “Dat wordt in sommige Amerikaanse staten toegepast, maar is ook niet perfect,” zegt onderzoeker Melgaço. “De politie moet nog in staat zijn om te improviseren. Want als je altijd gefilmd wordt, bestaat het risico dat je meer met het protocol dan met de interventie bezig bent. Daarom vind ik het interessant wat er in Denver in de VS gebeurt. Daar is een experiment aan de gang met camera’s die aangaan als de agent zijn vuurwapen of taser trekt. Sowieso is er daar sinds de dood van George Floyd druk om de agent niet zelf te laten beslissen.”

De vraag is – als de Europese privacywetgeving (GDPR) dat al zou toelaten – wat de politievakbonden daarvan vinden. In het verleden toonden zij zich eerder koele minnaars van het project, omdat ze bang zijn dat de bodycams gebruikt worden om het doen en laten van de agent te controleren. “Ik denk dat de agent zelf moet kunnen beslissen,” bevestigt Carlo Medo van de politievakbond NSPV. “Maar als uit analyse zou blijken dat de meest veilige manier van werken is dat camera’s automatisch aangaan bij een oproep, dan moet dat zeker bekeken worden.”

Ook burger mag filmen

Tot slot, en voor onderzoeker Lucas Melgaço een beetje verrassend: zowat iedereen lijkt nu voorstander te zijn van bodycams, ook activisten zoals Yassine Boubout. “Dat was voorheen niet het geval bij de groepen die dreigden het slachtoffer te worden van gerichte monitoring, zoals jonge mensen met een migratieachtergrond,” zegt Megaço. “Maar nu zien ze het als een manier om politiegeweld tegen te gaan. Dat is nieuw.”

Dat terwijl er eigenlijk nog geen wetenschappelijke consensus is over het effect van bodycams, en of die wel de-escalerend werken. Er zijn studies die aantonen dat er geen significant effect is, al zijn sommige daarvan al oud. Andere tonen zelfs dat er meer geweld is, omdat burgers geërgerd zijn. “Maar een heel recente Braziliaanse topstudie toont aan dat het wél helpt de-escaleren, en het is ook mijn eigen overtuiging. Waar men nu vooral over moet waken, is dat de burger door de bodycam het recht niet verliest om de politie te filmen. Daar gaan nu stemmen voor op, maar daar ben ik absoluut tegen. De burger heeft die macht en moet die macht ook hebben. Anders is het evenwicht zoek.”