Vrouw aan de legertop: generaal Lutgardis Claes

Na een gevarieerde carrière werd ze vorig jaar gepromoveerd tot generaal – de enige vrouwelijke op dit moment – en benoemd tot rector van de KMS. In de loop van veertig jaar is er in de school toch een en ander veranderd, stelt Claes vast. “Gelukkig maar.”

De KMS is nu een volledig erkende en geaccrediteerde opleiding, vergelijkbaar met een burgeruniversiteit. “We hebben twee masteropleidingen: ingenieurswetenschappen en sociale en militaire wetenschappen.”

Voorts werd de school rond de eeuwwisseling grondig gerenoveerd en uitgerust met de modernste sportfaciliteiten. “Ook qua logement is het nu beter. In mijn tijd logeerden de jongens met tien tot twaalf op een kamer. Vandaag hebben ze een tweepersoonskamer tijdens de bachelor en een individuele kamer tijdens de master. Dat is een verandering die voor de jonge student toch wel van belang is.”

De komende jaren heeft het leger veel meer rekruten nodig door een nakende pensioengolf, ook extra officieren. Is het moeilijk om studenten aan te trekken?
Lutgardis Claes: Nu zijn er 105 eerstejaars, binnen drie jaar moeten dat er 250 zijn, een hele uitdaging. Niet iedereen komt immers in aanmerking. De kandidaten moeten medische en sportieve proeven afleggen, karaktertesten doen en ook slagen voor de ingangsexamens Nederlands, Frans en wiskunde. Om voldoende jongeren te vinden, houden wij tal van rekruteringscampagnes en proberen we bij zoveel mogelijk scholen langs te gaan. Maar niet elke school ziet ons bezoek zitten. Als het lerarenkorps niet zo legergezind is, raken we moeilijk binnen.

De populariteit van het leger is inderdaad al een tijdje tanende. Defensie wordt niet gezien als een hippe werkgever.
Claes: Het klopt dat het leger vijf à tien jaar geleden niet meer als nuttig werd gezien. In België en andere landen had het waanidee postgevat dat er door het verenigd Europa en door het wegvallen van het IJzeren Gordijn geen vijand meer was. Kwam er nog bij: de figuur van Xavier Waterslaeghers, de sergeant uit FC De Kampioenen. Allesbehalve een toonbeeld van nut en efficiëntie. Leuk voor tv, maar niet de waarheid.

De recente aanslagen hebben de bevolking echter doen inzien dat veiligheid niet meer zo vanzelfsprekend is. Bescherming door het leger blijft nodig.

Na de aanslagen zagen we vooral militairen die uren en uren op wacht stonden. Niet meteen een aanlokkelijk vooruitzicht voor jongeren met zin voor avontuur.
Claes: Vlak na de aanslagen was het nodig dat het leger steun gaf aan de politie. Maar voor onze militairen was het niet de ideale oefening. Wij trainen geen mensen om ergens te staan en te kijken. Psychologisch was het ook zwaar. Die soldaten moesten voor drie tot zes weken naar Brussel komen en hier ergens bivakkeren.

Voor een jongere is het natuurlijk leuker om een opdracht in het buitenland te vervullen. Van de bevolking kregen ze wel dankbaarheid, een goeiedag, een bloemetje of een doos koekjes. Dat gaf voldoening. Maar het werd tijd om het af te bouwen. Begin dit jaar zijn we overgegaan tot een dynamischere aanpak, meer rondrijden, meer afwisseling.

Een groot verschil met burgeruniversiteiten is de strenge discipline hier. De meeste jongeren zijn dat niet meer gewend.
Claes: We proberen onze studenten een zekere universitaire vrijheid te geven, maar tot een bepaald niveau. De studenten zijn verplicht intern, ze moeten op tijd opstaan, op tijd in de les zijn en eerst nog meedoen aan de vlaggengroet. Na de les moeten ze studeren. In het eerste jaar mogen ze maar één keer per week uitgaan. Natuurlijk houden ze zich daar niet altijd aan. Er zijn er altijd die de muur gaan doen, zoals dat hier heet. Als je militairen traint voor een hindernissenparcours, moet je niet verwonderd zijn dat ze hier over de muur kunnen. Maar het mag niet.

Wat als ze gesnapt worden?
Claes: Dan krijgen ze straf, het weekend niet naar huis bijvoorbeeld. De straf hangt af van hun punten. Een zwakke leerling wordt strenger gestraft, of beter gezegd, strenger gecoacht. Dat is nodig, want bij ons mogen de studenten in heel de opleiding maar één keer dubbelen. Anders vliegen ze eruit.

Wij eisen van onze studenten dat ze zich keihard inzetten, ook al omdat ze werknemer zijn. Als ze bij ons binnenkomen, tekenen ze een contract van kandidaat-beroepsofficier, waardoor ze meteen een militair statuut hebben en ook een loon. Wie buitenvliegt, moet een deel van dat loon terugbetalen.

Maar is zo’n strenge discipline nog van deze tijd?
Claes: Discipline klinkt misschien negatief. Het is ruimer dan dat. Het gaat om het geheel van waarden dat wij hier hanteren: eergevoel, zelfdiscipline, engagement, moed en respect. Daaraan wordt het gedrag van de studenten voortdurend getoetst. Discipline laat toe om als groep op een aangename manier vooruit te gaan.Onze studenten worden opgeleid tot leiders. Die strenge aanpak in het eerste jaar is nodig om hen te leren zichzelf in de hand te houden. Wanneer ze als jonge luitenanten in hun eenheid komen, dan hebben ze meteen dertig tot tachtig mensen onder hun bevel die extreem kritisch zijn. Als ze dan niet de zelfdiscipline hebben om het voorbeeld te geven, worden ze binnen de drie maanden opgevreten door hun peloton.

Defensie wil meer vrouwen aantrekken. Nu telt de hele krijgsmacht amper acht procent vrouwen.
Claes: Hier in de KMS doen we het nog redelijk, met twintig procent vrouwelijke leerlingen. Maar het is niet altijd makkelijk om vrouwen na de opleiding te houden. Onze personeelsdienst spant zich in om de jobs binnen defensie aantrekkelijk te maken. Maar de diploma’s die wij afleveren, zijn erg gewild in de burgermaatschappij.

Het is ook geen evidente job voor een vrouw, zeker met een gezin. Je bent regelmatig van huis weg.
Claes: De combinatie met het gezin is niet altijd eenvoudig, maar dat geldt evengoed voor mannelijke militairen. En er zijn oplossingen te bedenken.Voor mij was het leger een meisjesdroom, een roeping. Ik doe het dolgraag en blijf het belangrijk vinden dat België een goed functionerende, efficiënte defensie heeft, die haar bevolking kan beschermen, dichtbij en veraf. Er zijn in het leger ook zoveel verschillende beroepen. Zelf zou ik nooit voor de infanterie hebben gekozen, de grondtroepen, want dat beantwoordt niet aan mijn talenten. Ik wou de techniek in en heb voor vliegtuigbouw gekozen. Daarvoor moet je gezond zijn en de nodige kennis hebben, maar of je nu hard of traag loopt, maakt voor deze functie niet zoveel uit. De infanterie is veel fysieker, daar ga je marcheren, rugzak op de rug, wapens mee. Er zijn meisjes die dat perfect doen. En ze zijn nodig. In Mali bijvoorbeeld kunnen mannelijke soldaten niet in contact treden met de vrouwelijke bevolking. Daardoor loop je meer risico.

Het leger telt al 43 jaar vrouwen in zijn rangen. U bent nog maar de tweede generaal. Is er een glazen plafond?
Claes: Niet structureel. Maar je moet het wel uithouden. Je kunt maar generaal worden nadat je een hele carrière hebt doorgesparteld. Je moet eerst gekozen worden voor majoor, dan voor luitenant-kolonel, dan voor kolonel.

Ik was al jaren kandidaat generaal, maar werd nooit gekozen. Uiteindelijk was het vorig jaar mijn laatste kans, anders moest ik met pensioen. Maar het is gelukt.

Het vraagt volharding en ook een stuk geluk. Je moet op het juiste moment de persoon zijn met de juiste competenties. Ik heb het geluk gehad dat mijn chefs en mentoren me altijd aanmoedigden en verschillende richtingen uitstuurden. Daardoor heb ik heel veel diverse beroepen uitgeoefend, ook functies die ik vooraf niet zag zitten en waarvoor ik heb moeten zwoegen. Maar het was telkens weer een extra pijl op mijn boog.Zo’n omgeving, het alternatief voor een old boys network, heb je als vrouw nodig om het glazen plafond te doorbreken.

Geven vrouwen op een andere manier leiding?
Claes: Ik denk het wel. Zelf zou ik nooit waarachtig overkomen mocht ik wijdbeens, armen gekruist en brullend bevel voeren. Dat zit niet in mijn aard. Ook denk ik dat vrouwen minder autoritair leiding geven, meer participatief, via dialoog en consensus, en ervoor zorgend dat er voldoende draagvlak is.
Maar in tijden van crisis, chaos en oorlog is het anders. Dan onderhandel je niet meer, maar val je terug op je drills.

Behalve op vrouwen wil het leger ook inzetten op allochtonen. Waarom zijn er zo weinig?
Claes: We doen daar momenteel onderzoek naar zodat we meer gegevens hebben. Er is zeker de wil om minder wit te rekruteren.

Kunnen religieuze motieven meespelen?

Claes: Moeilijk te zeggen. Er is in elk geval plaats voor religie binnen defensie. We hebben pastoors, rabbi’s, dominees, morele consulenten en ook imams. Natuurlijk, er zijn de vestimentaire vereisten. Die zijn gebonden aan ons land en cultuur.

Een hoofddoek is niet toegelaten?
Claes: Neen.

De KMS is de enige tweetalige federale universiteit. Hoe werkt dat in de praktijk?
Claes: De studenten volgen de bachelor in het Frans of het Nederlands. De master is gezamenlijk, in het Engels. Ook sporten Frans- en Nederlandstaligen samen en gaan ze samen op kamp.

Is er ruimte voor nationalistische gevoelens, Vlaamse reflexen bijvoorbeeld?
Claes: Neen. Wij zijn Belg, wij zijn militair, wij zweren trouw aan de koning en gehoorzaamheid aan de Belgische grondwet en daar staan we heel strikt op. Er moet hier niemand de Vlaamse leeuw uithangen.

Lutgardis Claes

• 57 jaar
• Opgeleid tot burgerlijk ingenieur aan de KMS
• Verschillende functies binnen de luchtmacht endefensiestaf
• 2013-2017: militair attaché bij de VN in New York
• 2017: benoemd tot generaal-majoor van het luchtvaartwezen (tweede vrouwelijke generaal in geschiedenis Belgisch leger)
• 2017: eerste vrouwelijke rector van de KMS
• Woont in Brussel, op de KMS-campus

Meteen een loon

De Koninklijke Militaire School, opgericht in 1834, is een militaire universiteit waar jongeren opgeleid worden tot officier. De school biedt een academische opleiding in twee richtingen: master in de ingenieurswetenschappen (polytechniek) en master in de sociaal en militaire wetenschappen (vroeger: alle wapens). Behalve een academische scholing krijgen de studenten ook een karaktertraining en een sportieve en militaire vorming. Zo hebben ze vijf uur sport per week en gaan ze ’s winters en ’s zomers op legerkamp.

Momenteel telt de KMS alles tezamen 528 studenten, die verplicht intern zijn. Elke nieuwe eerstejaars ondertekent een contract van kandidaat-beroepsofficier, waardoor hij of zij meteen een loon van ongeveer 1.100 euro netto ontvangt. Ook het logement en de studies zijn gratis. Hier staat tegenover dat de officieren na afloop minstens anderhalve keer de duur van hun opleiding voor het leger dienen te werken.