Zitting over eerste vaststellingen in Maalbeek: 'Het was als afdalen in de hel'

De zitting van vandaag op het assisenproces voor de aanslagen van 22 maart 2016 zal grotendeels in het teken staan van de eerste vaststellingen door de federale gerechtelijke politie na de aanslag in het metrostation van Maalbeek. Het belooft opnieuw een dag met zware beelden te worden. Na alweer enkele interpellaties van de verdediging over de naaktfouilles van hun cliënten, kon de zitting rond 10 uur aanvangen met de getuigenis van een verantwoordelijke van ontmijningsdienst DOVO.

17:07 Schokkende beelden van dodelijke slachtoffers in Maalbeek hullen de assisenzaal in stilte

Nathalie B., destijds gerechtelijk commissaris bij de federale gerechtelijke politie van Brussel, en Dieter C., destijds laborant van de technische en wetenschappelijke politie, hebben maandagmiddag hun uiteenzetting over de eerste vaststellingen in het metrostation van Maalbeek vervolgd. De schokkende beelden van de uiteengereten lichamen van de dodelijke slachtoffers hulden de aanwezigen in een diep stilzwijgen.

Bij de vaststellingen op 22, 23 en 24 maart, deelde de federale gerechtelijke politie de plaats delict op in verschillende zones. Nathalie B. en Dieter C. beschreven maandag om beurten welke voorwerpen en lichaamsresten in de verschillende zones op de perrons, de sporen en de metrostellen gevonden werden. In de voormiddag waren al een paar zones van het metrostation ter sprake gekomen, evenals de lichamen die daar gevonden werden.

Het ging om David Dixon (51), Ganeshan Raghavendran (30) en Sofia Atlegrim (30). Net na de middagpauze vroeg Adrien Masset, advocaat van slachtoffervereniging V-Europe, Nathalie B. en Dieter C. om de burgerlijke partijen te waarschuwen door de namen van de slachtoffers te noemen, vooraleer beelden van hun verminkte lichamen geprojecteerd worden.

In hun bespreking van de verschillende zones kwamen Nathalie B. en Dieter C. steeds dichter bij het epicentrum van de ontploffing. Sommige onderdelen van het 18 meter lange metrostel waarin Khalid El Bakraoui zich opblies, waren bedolven door zoveel puin en lichaamsresten, dat de onderzoekers laag per laag moesten werken, "een beetje zoals in de archeologie", legde Nathalie B. uit.

In het bewuste metrostel werden de lichamen van Grazyna Panasewicz (61), Marie Lecaille (68), Sabrina Esmael Fazal (24), Laurianne Visart De Bocarme (27), Ganeshan Raghavendran (30), Olivier Delespesse (45), Yves Ciebuabua Ciyombo (29) en Aline Bastin (29) teruggevonden. In het metrostel werd ook de portefeuille van Léopold Hecht (20) teruggevonden, die overleed in het ziekenhuis.

Op het perron naast de metro werden de lichamen Johan Van Steen (58), Loubna Lafquiri (34) en Patricia Rizzo (48) aangetroffen. Van Mélanie Defize (29), die overleed in het ziekenhuis, werd een identiteitskaart teruggevonden op het perron. Gilles Laurent (68) overleed op het kruispunt van de Jozef II-straat en de Etterbeeksesteenweg. Van Khalid El Bakraoui werden ook verschillende lichaamsdelen gevonden, zoals zijn hoofd onder de metalen structuur van een MIVB- vuilbak en zijn rechterhand in de nis achter een weggeblazen reclamepanneel op het perron. Een bewakingsbeeld van een man met een blauwe pufferjas en een blauwe rugzak kon gelinkt worden aan de lichaamsdelen: zo kon de dader geïdentificeerd worden, legde Nathalie B. uit.

De foto's schetsten een beeld van totale vernietiging. De stilte die in de assisenzaal hing werd onderbroken door snikken uit het publiek. Nathalie B. en Dieter C. wezen de aanwezigen op drie soorten resten. Zo troffen de speurders persoonlijke bezittingen aan, zoals een sleutelbos, een deel van een bril, een koffiethermos, een tube handcrème en een gestreepte muts. Verder waren er de onderdelen van de bom, zoals de talloze misvormde bouten, moeren en springveren en de onderdelen van de drukknop. Veruit het schokkendst waren de foto's van de lichaamsdelen, soms herkenbaar in gescheurde kledingstukken, maar vaak volledig verminkt door de kracht van de explosie.

14:05 Ochtendsessie in het teken van eerste vaststellingen Maalbeek

De zitting van het proces van de aanslagen op 22 maart 2016 stond maandagochtend in het teken van de eerste vaststellingen in Maalbeek. Een verantwoordelijke van DOVO, de ontmijningsdienst van het leger, benadrukte dat het metrostation een moeilijke werkplek was, omdat het een kleine, besloten ruimte was. Daardoor kon een kleinere bom er ook evenveel dodelijke slachtoffers maken als in Zaventem. Daarna lichtte de federale gerechtelijke politie de eerste vaststellingen toe, met soms zeer explicite beelden als gevolg.

13:58 Gerechtelijk commissaris: 'Moesten emoties terzijde schuiven, terwijl gsm's rinkelden'

Nathalie B. en Dieter C., toendertijd laborant van de technische en wetenschappelijke politie, beschreven maandagvoormiddag in de zittingszaal alle voorwerpen die op de perrons en sporen gevonden werden. Dat waren er zoveel dat er onvoldoende genummerde gele plaatjes waren om bij elk voorwerp te plaatsen. De onderzoekers schakelden over naar gele post-its.

Tekenboeken, een oorbel, een handtas, een portefeuille, MIVB-kaarten, een kinderwagen, enzovoort. En heel vaak toonden de onderzoekers bouten en moeren, die de terroristen gebruikten om met hun bom nog meer schade aan te richten. In het hele station troffen de rechercheurs ook lichaamsresten aan.

Op het spoor naast een wagon, ter hoogte van de plaats waar dader Khalid El Bakraoui zich opblies voor het metrostel tot stilstand kwam, lagen de lichaamsdelen van drie slachtoffers, David Dixon (51), Raghavendran Ganeshan (30) en Sofia Atlegrim (30). Die waren zo gehavend dat het aanvankelijk moeilijk was om uit te maken om hoeveel slachtoffers het exact ging.

Nathalie B. getuigde dat op een gegeven moment gsm's begonnen te rinkelen. "Aanvankelijk was het stil, omdat het netwerk verzadigd was. Maar plots begonnen er berichten te verschijnen. Er werd aangedrongen. Een gsm rinkelde onafgebroken", zei ze. Er verschenen berichten als "Ça va?" of "Waar ben je?". Nathalie B. getuigde dat ze een gsm omdraaide en een andere op stil zette. Om het werk zo goed mogelijk te doen, was het belangrijk om geen emoties te laten spelen. "In Maalbeek waren we in een staat van emotionele apneu", zei ze.

11:05: Met de families van slachtoffers in het achterhoofd, had DOVO geen tijd te verliezen

"Het onderzoek voelde dubbel", verklaart Maarten V. van DOVO, de ontmijningsdienst van het leger, maandag tijdens zijn getuigenis op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016. "We moeten de plaats van de ontploffing meticuleus en efficiënt onderzoeken. Maar hoe langer we op de plaats blijven, hoe langer de lichamen van de slachtoffers ter plaatse blijven en niet onderzocht kunnen worden. Hoe meer tijd wij - tussen aanhalingstekens - verliezen, hoe langer families van de slachtoffers op nieuws wachten."

In de assisenzaal zette Maarten V. maandag de chronologie van het onderzoek van DOVO uiteen. Nadat de gewonden geëvacueerd waren, moest de plaats van de ontploffing gecontroleerd worden op secundaire gevaren. Dat gebeurde tegen 10 uur. Een valies dook op, maar daar werden geen explosieven meer in gevonden. Ook een tweede tas, in plastic, bleek ongevaarlijk.

Maarten V. stond aan het hoofd van de tweede ploeg die aankwam bij het metrostation van Maalbeek, omstreeks 11 uur. Met zijn collega's daalde hij af in het metrostation voor een tweede controle. De controle van het metrostel verliep heel moeilijk: overal lagen stukken puin, lichamen en bagage. "Er was geen manier om te weten wat er zich onder het puin bevond. Op het eerste zicht leek er niks verdacht, maar dat kan je nooit met 100 procent zekerheid weten", aldus Maarten V. Hij kon de veiligheid van zijn onderzoekers niet garanderen.

Daarna volgde de gerechtelijke fase van het onderzoek, waarin de onderzoekers bewijsmateriaal opspoorden om naar het labo van de technische en wetenschappelijke politie te sturen.

Een dag later werd het puin geruimd en in zakken bijeengebracht om te worden gezeefd. De MIVB ruimde de grote stukken op, zoals de plafonds van de metrostellen. Eens het onderstel verplaatst was, konden de sporen onder het voertuig onderzocht worden en begon een nieuw hoofdstuk van het onderzoek.

10.38 uur: 'Afdaling in metrostation, was als afdaling in de hel,' getuigt DOVO-verantwoordelijke

De tweede wagon van de metro bevond zich op een tiental meter van de plaats waar de explosie plaatsvond. Dat heeft Maarten V. van DOVO, de ontmijningsdienst van het leger, maandag verklaard tijdens zijn getuigenis op het proces over de aanslagen van 22 maart 2016. "In eerste instantie waren we in de war. We hebben de videobeelden ook pas een week later ontvangen", klonk het.

Op het moment dat Khalid El Bakraoui zijn bom liet ontploffen, was de metro net vertrokken. Dat zorgde ervoor dat het metrostel pas tien meter verder tot stilstand is gekomen. "Er was schade zichtbaar op de muur ter hoogte van de plaats van de explosie, maar het epicentrum bevond zich zowat vijftien meter verderop", aldus Maarten V.

De verantwoordelijke van DOVO, die omstreeks 11 uur ter plaatse kwam, vertelde ook dat hij geconfronteerd werd met veel lawaai en veel geuren. Zo bleef een omroepboodschap van de MIVB om de vuilbakken te gebruiken onafgebroken lopen en ging ook het alarm in een van de wagons voortdurend af. "Het was een aanslag op de zintuigen", klonk het. "Daarom heb ik mijn eerste afdaling in het metrostation eerder vergeleken met een afdaling naar de hel."

Doordat Maarten V. en zijn team pas in tweede instantie aankwamen, waren ze er enkel om vaststellingen te doen. "Ik was daar enkel om de onvermijdelijkheid van de dood vast te stellen. Ik wist deels waar ik me aan kon verwachten, maar het was nog erger."

10.05 uur: Ook Ibrahim Farisi verlaat de assisenzaal, maar keert terug

Nadat Mohamed Abrini, Osama Krayem en Ali El Haddad Asufi maandagochtend teruggekeerd zijn naar hun cellen, heeft ook Ibrahim Farisi gevraagd om de assisenzaal te verlaten. Laurence Massart, voorzitter van het assisenproces voor de aanslagen van 22 maart 2016, drong er bij de jongste van de broers-Farisi nog op aan de zaal niet te verlaten, maar dat kon niet baten. Uiteindelijk nam Farisi toch zijn plaats weer in.

Nadat drie beschuldigden waren opgestaan, vroeg ook Ibrahim Farisi het woord. "Ik ben ziek, ik ben niet goed", zei hij vanachter een mondmasker. "Ik wens de zaal de verlaten, als mijn medebeschuldigden hier niet zijn."

Voorzitter Massart voerde aan dat het zijn proces is en dat hij verplicht is om aanwezig te zijn, maar daar had Farisi geen oren naar. "Enkel als zij het ondergaan, onderga ik het ook", zei hij. Massart herhaalde dat hij de zaal niet mocht verlaten. "Het is uw proces. U blijft hier. Zet u neer", zei ze een laatste maal. Vervolgens vertrok Farisi toch. Een korte tijd later keerde hij terug en nam hij zijn plaats weer in.

Om 10 uur waren er dus vier beschuldigden aanwezig. Smail Farisi bleef tijdens de uiteenzetting van zijn broer met gebogen hoofd op zijn plaats zitten. In de beklaagdenbank bleven ook Sofien Ayari, Bilal El Makhoukhi en Hervé Bayingana Muhirwa zitten. Salah Abdeslam is helemaal niet komen opdagen: hij heeft een doktersattest voorgelegd.

9.58 uur: Advocaat Muhirwa trekt motivering naaktfouilles in twijfel

Vincent Lurquin, advocaat van beschuldigde Hervé Bayingana Muhirwa, heeft maandag de juistheid van de individuele motiveringen in twijfel getrokken voor de veiligheidsmaatregelen voor het gevangentransport. Volgens de motivering zou Bayingana Muhirwa veroordeeld zijn door het hof van assisen in Parijs.

"Mijn cliënt is nooit veroordeeld, hij heeft niet één veroordeling", zei Lurquin, die aanvoerde dat dit bevestigd wordt door het parket-generaal. De voorzitster van het hof, Laurence Massart, liet Bayingana Muhirwa nadien bevestigen dat hij die ochtend opnieuw naakt gefouilleerd werd en daarbij door zijn knieën moest gaan.

In de beschuldigdenbox is maandag enkel Salah Abdeslam afwezig. Na Bayingana Muhirwa ging de voorzitster bij alle beschuldigden na of ze opnieuw naaktfouilles moesten ondergaan. Daarop namen ook andere advocaten van de verdediging een voor een het woord om hun cliënten te laten bevestigen dat ook zij naaktfouilles hebben moeten ondergaan, waarbij ze door de knieën moesten gaan.

Beschuldigde Ali El Haddad Asufi, die als enige vrijdag niet door de knieën moest buigen, liet weten dit keer wel door de knieën te zijn gegaan. "Ze hebben me gezegd dat ze de autorisatie hadden om geweld te gebruiken", klonk het. Iets wat ook beschuldigde Sofien Ayari bevestigde. "Ik vroeg wat er zou gebeuren als ik niet door de knieën wou gaan. 'Dan zullen we je helpen', klonk het. 'Betekent dat dat jullie me dan fysiek onder controle zullen houden en me dwingen', vroeg ik. 'Ja', klonk het antwoord. Daarna heb ik ze dan ook gedaan."

Assisenvoorzitter Laurence Massart liet de verklaring van alle gedetineerde beschuldigden akteren, maar beklemtoonde andermaal dat de naaktfouilles an sich geen voorwerp uitmaken van de rechtszaak.

De advocaten van Muhirwa en El Makhoukhi lieten voorts ook nog weten niet op de hoogte te zijn gebracht van de beslissing van de minister van Justitie Vincent Van Quickenborne om in beroep te gaan tegen de beslissing van de kortgedingrechter.

Daarna kon het proces aanvatten met de getuigenissen van een verantwoordelijke van Dovo, de ontmijningsdienst van het leger. Die komt spreken over de eerste vaststellingen in Maalbeek.

9.58 uur: Advocate El Makhoukhi stuurt gerechtsdeurwaarder naar gevangenis van Haren

Virginie Taelman, advocate van beschuldigde Bilal El Makhoukhi, heeft maandag aangekondigd dat er dinsdagochtend om 6.30 uur een gerechtsdeurwaarder naar de gevangenis van Haren wordt gestuurd. Die moet vaststellingen doen over de naaktfouilles van de beschuldigden, waarbij die door de knieën moeten buigen. De zitting van het assisenproces over de terreuraanslagen van 22 maart 2016 begon zo alweer met de kwestie van de naaktfouilles.

Eerder bevestigde El Makhoukhi dat dat hij die ochtend opnieuw naakt gefouilleerd was. Beschuldigde Ali El Haddad Asufi legde uit dat de politie ermee had gedreigd om dwang te gebruiken als hij niet door de knieën zou gaan bij de naaktfouilles. Taelman voerde tijdens haar interventie aan dat dit onwettig zou zijn en kondigde dus aan om dinsdag een gerechtsdeurwaarder te sturen.

Een Brusselse kortgedingrechter verbood twee weken geleden systematische naaktfouilles, op straffe van dwangsommen. Sinds afgelopen weekend kunnen de dwangsommen afgedwongen worden. Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne kondigde afgelopen weekend aan in beroep te gaan tegen de beslissing.

5.00 uur: Vandaag getuigen federale gerechtelijke politie en DOVO over eerste vaststellingen in Maalbeek

Na bijna drie dagen vertraging vanwege commotie over de transfervoorwaarden van de aangehouden beschuldigden, konden de onderzoeksrechters vorige week donderdag de draad oppikken met de voorstelling van het onderzoek naar de aanslagen. In een eerste fase gaat het over de tussenkomsten en de vaststellingen net na de aanslagen.

Voor de kerstvakantie werd gestart met de aanslag in Zaventem, donderdag volgden de vaststellingen in metrostation Maalbeek, met de toenmalige directeur operaties van de spoorwegpolitie.

Vrijdag hoorde het hof getuigenissen van een brandweermajoor en een arts over de eerste hulp aan de slachtoffers en van twee brandweerlieden en een politieman die net na de ontploffing in Maalbeek aanwezig waren. Vooral die laatste getuigenissen waren erg emotioneel en hulden de zaal in stilte.

Vandaag is de federale gerechtelijke politie aan de beurt. Zij zal zes uur lang uiteenzetten hoe de eerste vaststellingen verliepen in het metrostation van Maalbeek. Daarna volgt de getuigenis van een verantwoordelijke van Dovo, de ontmijningsdienst van het leger. De onderzoeksrechters waarschuwden al dat er expliciete beelden getoond zullen worden van de slachtoffers in Maalbeek.

Mogelijk komt ook de transferkwestie ook nog eens aan bod: zaterdag raakte bekend dat minister van Justitie Vincent Van Quickenborne in beroep gaat tegen de beschikking van de kortgedingrechter over de naaktfouilles.

De advocaten van de verdediging laakten eerder al dat er voor hun cliënten niets veranderd is sinds de uitspraak van de kortgedingrechter en dat de motiveringen die de politie nu elke ochtend ondertekent een copy-paste zijn van de argumenten die al tijdens de kortgedingprocedure werden voorgelegd.