Niet iedereen blij met oranje zak: 'Wat stinkt, moet de deur uit'

Vanaf 15 mei mogen Brusselaars hun etensresten niet meer in de witte zak stoppen, maar moeten die in de oranje zak. En in een tiental Brusselse gemeenten zal het restafval nog slechts eens per week worden opgehaald. Een kleine revolutie, die niet door iedereen gesmaakt wordt. “Wat stinkt, moet twee keer per week de deur uit.”

Je bioafval dat apart en aan huis wordt opgehaald, ik vind het een fantastische service van de overheid,” zegt Danielle Borremans, een oranjezak-adept van het eerste uur. Toen de gemeente Vorst een jaar of acht geleden testers zocht voor een proefproject over gescheiden ophaling van bioafval meldde ze zich meteen. “Het is toch het minste wat je kunt doen voor het klimaat,” zegt ze.

Borremans woont in een rijhuis met tuin tegenover het park van Vorst. Haar keuken heeft ze ingericht op het ‘nieuwe scheiden’. In een diepe la hangt de gele zak voor papier, naast het keukenblok staan twee kleine vuilnisbakjes, een voor pmd en een voor restafval. Op het aanrecht heeft ze een schaal neergezet waarin de fruit- en groenteschillen gaan. ’s Ochtends na het ontbijt en ’s avonds na het koken ledigt ze die in de afgesloten oranje container buiten op het terrasje. Daar staan ook twee grote vuilnisbakken, de ene met de witte zak voor restafval, de andere met de blauwe zak.

De terraskast gebruikt ze om leeggoed te sorteren: links de flessen die naar de glasbak moeten, rechts de flessen met statiegeld. In de garage ligt nog een groene zak voor tuinafval. “Ik geef het toe, afval sorteren vraagt ruimte en organisatie. Je moet je huis en je leven er wat aan aanpassen.” Maar dat heeft ze er graag voor over.

Het verbaast haar wel dat ze nog steeds een van de weinigen in haar straat is die op maandagochtend een oranje zak of oranje container op de stoep zet. Maar dat zal heel binnenkort veranderen. Vanaf 15 mei mogen de Brusselse huishoudens hun organische afval niet meer in de witte zak stoppen, zo heeft minister van Leefmilieu en Openbare Netheid Alain Maron (Ecolo) beslist.

,Vandaag verdwijnt jaarlijks nog 500.000 ton ongesorteerd afval afkomstig van de witte zakken, van bedrijven en zwerfvuil in de verbrandingsoven. Die produceert weliswaar elektriciteit, maar bij de verbranding komen flink veel broeikasgassen vrij. Dat gaat in tegen de recente klimaatdoelstellingen die het Gewest zich heeft gesteld: in 2030 bijna de helft minder uitstoot dan in 2005.

De regering wil de afvalstroom naar de verbrandingsoven met een derde reduceren. Daarom moet er beter worden gesorteerd, zodat de witte zakken leger worden. In 2017 werd de oranje zak voor voedselafval algemeen ingevoerd. Een vijfde kleurtje erbij, na de witte, de gele, de blauwe en de groene zak. Daarmee zou een flinke stap vooruit worden gezet, want keukenafval maakt veertig procent uit van het gewicht van de witte zak en kan bovendien makkelijk verwerkt worden tot compost of biogas.

Maar lang niet alle Brusselaars bleken geneigd de oranje zak, die eens per week wordt opgehaald, te gebruiken. Vandaar de nieuwe verplichting. Op die manier voldoet het Gewest meteen aan de Europese richtlijn, die stelt dat het biologische afval vanaf 2024 apart moet worden ingezameld.

Oranje zak of composthoop

Het is voortaan ofwel de oranje zak, ofwel de composthoop, zo kregen de Brusselaars te horen. Maar dat klopt niet helemaal, want resten van vlees, bereide maaltijden en brood zijn niet welkom in de compostbak of de buurtcompost omdat ze ratten en andere ongewenste dieren aantrekken.

Iedereen dus aan de oranje zak, waarvan de regels trouwens niet zo simpel zijn. Zo mogen overschotjes van vlees en vis er wel in, maar botjes van vlees en visgraten niet. Die moeten toch weer bij het restafval, net zoals mosselschelpen en eierschalen.

Om de witte zak lichter te krijgen moest er ook meer plastic uit. Sinds begin 2021 mogen de Brusselaars, behalve petflessen, conservenblikken en drankkartons ook verpakkingen als folie, chipszakken en bakjes van afhaaleten in de blauwe zak kieperen. Vanaf 15 mei wordt dat verplicht.

Als gevolg van de nieuwe sorteerregels heeft Maron de regels voor het ophalen van de vuilniszakken gewijzigd. Voor het organische afval is meer ophaalcapaciteit nodig, voor de witte zakken, die lichter zullen worden, minder, zo redeneert de minister. Daarom heeft hij beslist dat de witte zakken voortaan maar een keer per week worden ingezameld, te beginnen met een tiental gemeenten: de beide Woluwes, Ukkel, Oudergem, Watermaal-Bosvoorde, Jette, Ganshoren, Sint-Agatha-Berchem, Evere, Haren en Neder-Over-Heembeek. Het zijn, aldus de minister, de groenere, dunner bevolkte gemeenten die al verder staan op het vlak van sorteren. Hier zullen de inwoners binnenkort een kaartje met de nieuwe ophaaldagen in de bus krijgen. De overige gemeenten – Schaarbeek, Molenbeek, Anderlecht, Sint-Gillis, Vorst, Etterbeek, Elsene, Sint-Joost, Koekelberg en de rest van Brussel-Stad – zouden later ook aan de beurt komen, maar dat is pas voor na de verkiezingen. In sommige grenszones van gemeenten zijn er overigens afwijkingen.

Het is vooral de ophaalregeling die bij heel wat Brusselaars op verzet stuit. De Ukkelse Samuela, een gefingeerde naam omdat in haar werkomgeving beter niet kan geweten zijn dat ze militeert voor PVDA-­PTB, woont samen met vier andere jonge werkenden in een gelijkvloersappartement op de Alsembergsesteenweg. “Er is een gemeenschappelijke koer, maar daar mogen we geen vuilniszakken neerzetten. Gemeenschappelijke containers zijn er ook niet. Iedereen moet zelf zijn zakken bijhouden.”

In de aan de living grenzende open keuken hebben de cohousers drie bakken, met een witte, gele en blauwe vuilniszak, neergezet. ‘s Winters gebruiken ze ook de oranje zak. “Als het warmer wordt, lukt dat niet meer, want dan gaat het stinken en krijgen we vliegjes. Zo’n oranje zak een week lang binnenhouden is echt niet leefbaar in de zomer, een witte zak ook niet, want die zal, ook al wordt de oranje zak verplicht, altijd nog wat etensresten bevatten, visgraten of een schaaltje met een restje americain.”

Maar in Ukkel zal de witte zak na 15 mei maar één keer per week opgehaald worden, net als de oranje zak. “Kan niet,” zegt Samuela, die houdt van een proper huis. “Wat stinkt, moet twee keer per week de deur uitkunnen.” Met haar medestanders van de Ukkelse PTB voert ze dan ook actie tegen het nieuwe ophaalplan.

Ook elders in Brussel verzet PVDA-PTB zich tegen de nieuwe ophaalregeling. “We hebben een rondvraag gedaan,” zegt Brussels parlementslid Bruno Bauwens. “De meeste mensen weten nog van niks. Als ze er al van op de hoogte zijn, blijken ze wel bereid om te sorteren, maar het moet haalbaar zijn. Voor mensen met een piepklein keukentje, die geen tuin of terras hebben of alleen een terrasje voor de kinderen, is het een probleem. Wij zijn niet anti-oranje-zak of anti-sorteren. Onze grote bezorgdheid is dat de mensen hun etensresten een week moeten bijhouden, hoofdzakelijk in de oranje zak, maar ook in de witte zak. Je krijgt dus twee zakken die gaan stinken. Ik zag bij mij van de week al wormpjes in mijn oranje zak en het is nog niet eens zomer.”

Sluikstorten

Bauwens vindt dat de overheid meer moet investeren in vuilnisophaling in plaats van rondes af te schaffen. “Zowel de witte zak als de oranje moeten overal twee keer per week ingezameld worden. Mensen verplichten een stinkende zak binnen te houden zal leiden tot meer sluikstorten.” Ook is het volgens hem de hoogste tijd dat het Gewest overstapt op ondergrondse containers waarin mensen op elk moment van de dag hun afval kunnen deponeren.

Minister Maron vindt dat hij wel degelijk rekening houdt met klein behuisde Brusselaars. Het terugschroeven van de ophaling van de witte zak gebeurt immers in fases, zo meldt zijn woordvoerder, waarbij de dichtstbevolkte gemeenten in eerste instantie gespaard blijven. Bovendien verandert er niets voor de bewoners van appartementsblokken met grote inzamelcontainers in de kelders. Ook belooft hij dat er pas na de zomer sancties komen voor wie zich niet aan de nieuwe sorteerregels houdt.

Om de Brusselse bevolking mee te krijgen, laat hij via Net Brussel en de gemeenten gratis afsluitbare oranje containers uitdelen. Maron hoopt dat de Brusselaars die ook zullen gebruiken om de oranje zak op straat te zetten. Dat is weliswaar extra werk voor de vuilnismannen, maar het voorkomt dat de doorgaans onsmakelijk uitziende zakken ook nog eens door vosjes, katten of vogels worden opengereten. De reacties op sociale media op het gratis vuilnisbakje zijn nochtans behoorlijk kritisch: te groot volgens de een, te klein volgens de ander, te plastic of te onpraktisch volgens nog anderen, maar ook diefstalgevoelig.

Ook de burgemeesters zijn niet onverdeeld gelukkig met het nieuwe plan. Zo vindt burgemeester Christian Lamouline van Sint-Agatha-Berchem (Les Engagés) de timing bijzonder slecht. “Dat afval gesorteerd wordt, is een goede zaak, het moet ook van Europa, maar er is een aanpassings­periode nodig. De mensen moeten de tijd krijgen om te leren sorteren en de juiste reflexen aan te kweken. Laat ons eerst dat pedagogische werk doen en verminder dan, na zes maanden of een jaar, het aantal ophaalrondes in alle gemeenten tegelijk.”

Het slaat volgens hem nergens op dat de wittezakophaling in sommige gemeenten wel en in andere niet verminderd wordt. “Zo krijg je twee snelheden. In mijn buurgemeenten Molenbeek en Koekelberg zullen de inwoners hun witte zakken na 15 mei wel nog twee keer per week kunnen buitenzetten. Het lijkt alsof de properste gemeenten gestraft worden.”

Lamouline vreest dat Sint-Agatha-­Berchem door dit hele plan vuiler gaat worden. “Op die ene ophaaldag zullen er zo veel witte zakken liggen dat ze niet allemaal mee kunnen in de vuilniskar, er zullen meer sluikstorten zijn en als er staking is, zullen de zakken een hele week extra blijven rondslingeren.”

Ook burgemeester Benoît Cerexhe (Les Engagés) van Sint-Pieters-Woluwe vraagt uitstel van de eenmalige ophaling van de witte zakken. Burgemeester Emir Kir van Sint-Joost-ten Node maakt dan weer bezwaar tegen de avondlijke ophaalrondes, die hun herintrede zullen doen.

En dan zijn er nog de machtige vakbonden. Die zijn tegen het hele hervormingsplan. “Wij vinden dat het plan overhaast wordt ingevoerd. Er moet nog zoveel uitgeklaard worden,” zegt Nisrine Chihi van SLFP-VSOA. “Een voorbeeld: als er per week maar één ophaling van organisch afval plaatsvindt, gaan de mensen hun keukenafval ook in de witte zak gooien, zeker als die nog wél twee keer per week wordt ingezameld. En het valt niet te controleren, want op dat soort afval kleven geen adresetiketten.”

Chihi: “Wij hebben gevraagd om te wachten, bijvoorbeeld tot september. Dan kun je het systeem eerst testen en dan kunnen de vuilnismannen hun vakantie nog opnemen. Want voor hen betekent de nieuwe regeling zwaardere zakken en langere rondes. Maar Maron wil de zaak forceren.”

De vakbonden willen eerst nog aankijken hoe de Brusselaars en de vuilnismannen reageren. “Afhankelijk daarvan beslissen we of er stakingen of andere acties komen.”

In 2015 probeerde Marons voorgangster Fadila Laanan (PS) ook al eens om de ophaling van de witte zaken te reduceren tot één keer per week. Maar na haar controversiële uitspraak – “Het spreekt voor zich dat je geen vis eet als de vuilniszak pas drie of vier dagen later wordt opgehaald” – en het heftige verzet van de vakbonden moest ze haar plannen opbergen. Er staat Maron dus nog veel masseerwerk te wachten.

• OPROEP | Gebruik jij de oranje zak al? Wat zijn jouw ervaringen? Laat het ons weten