Plan Ooievaar: hopen op Brusselse kuikens aan het kanaal

Nu het einde van de winter in zicht is, keren heel wat ooievaars terug uit het zuiden, en ze komen in steeds groteren getale naar Brussel. Om de vogels hier ook te laten broeden, zetten Brusselse natuurverenigingen zo'n zeven jaar geleden het 'Plan Ooievaar' op, waarbij verschillende hoge nestplatformen werden geplaatst aan het kanaal in Neder-over-Heembeek. Nu is het wachten op het eerste ooivaarsnest.

Net zoals veel andere plekken langs het kanaal is het gedeelte aan de Budabrug in het noorden van Brussel niet meteen wat je een idyllisch landschap noemt. Aan de ene kant heb je het waterzuiveringsstation Aquiris, aan de andere kant wordt het uitzicht gedomineerd door onder meer het postsorteercentrum NBX, de site van Solvay Campus en terreinen van Suez, waar afval wordt gesorteerd en verwerkt. En dan is er nog dat vreemdsoortige viaduct van Vilvoorde. Maar schijn bedriegt, zo ligt er bijvoorbeeld een natuurreservaat van Natuurpunt verborgen op de gronden van Aquiris.

Goed, het is niet meteen waar je aan denkt bij de term natuurreservaat, maar het gebied van 1,7 hectare tussen de drukke Vilvoordselaan en de gebouwen van Aquiris is wel een bijzondere plek. Een beschermde plek ook, waar bezoekers normaal niet mogen komen. Mario Ninanne, voorzitter van vzw Brussel Natuur (een federatie van Brusselse natuurverenigingen), laat ons uitzonderlijk het natuurdomein zien. Zo brengt hij ons aan de oever van de Zenne, die hier bovengronds komt, zodat je je met de nodige fantasie even volop in landelijk gebied waant.

Maar we zijn hier in de eerste plaats voor het nest voor witte ooievaars dat de natuurverenigingen zo'n zeven jaar geleden hebben opgezet, een paal van ongeveer zes meter hoog met een groot nest van takken. Op de andere oever, op een groen terrein van de Solvay Campus, staan er nog twee dergelijke nesten. De nesten blijven vooralsnog wel leeg. “Het is gemakkelijk om een biotoop te beschadigen en zo diersoorten weg te jagen, maar om ze weer aan te trekken is er vaak veel geduld nodig,” zegt Ninanne. “Bij een gelijkaardig project met slechtvalken duurde het ongeveer tien jaar vooraleer het eerste koppel er kuikens kreeg.”

Net over de grens met Vlaanderen, in Vilvoorde en Grimbergen, kun je wel broedende koppels ooievaars vinden. “Dat ook hier te doen lukken, zou een aanzienlijke symbolische waarde hebben,” zegt Ninanne. “Het zou een bewijs zijn dat er in de grootstad, in een industriële zone dan nog, ook plaats is voor wildere natuur. De ooievaar is bovendien een vogel die het grote publiek erg aanspreekt, een soort mascotte. Daarnaast zou het uiteraard ook gewoon heel goed nieuws zijn voor de biodiversiteit.”

De klepperaars vinden alleszins al steeds beter hun weg naar dit gebied aan de rand van het kanaal, op hun zoektocht naar plekken waar ze gemakkelijk aan voedsel kunnen komen. “Je kunt er met wat geluk nu al spotten, maar in de zomer telden we al eens dertig ooievaars samen, toch al een aanzienlijke groep. Witte ooievaars storen zich ook hoegenaamd niet aan het lawaai van het verkeer en aan de industriële bedrijvigheid, ze zijn erg gewend aan menselijke activiteiten.”

Bezoek uit Planckendael

Volgens een analyse van meldingen op de website waarnemingen.be, werden er op deze plaats bij de Budabrug 149 verschillende witte ooievaars geregistreerd in de periode tussen 2013 en 2021, wat wellicht nog een serieuze onderschatting is. Het overgrote deel van de gespotte dieren (126) werd geboren in het Mechelse dierenpark Zoo Planckendael, dat in vogelvlucht maar een vijftiental kilometer verderop ligt. De rest kwam veelal uit het buitenland: uit Nederland, Duitsland en Frankrijk. “Maar er komen er ook van dierenpark Pairi Daiza, waar men eveneens een kolonie ooievaars heeft,” voegt Ninanne toe. “We merken trouwens ook behoorlijk wat witte ooievaars op in Neerpede, in Anderlecht, waar ze in de grote velden een geliefkoosd terrein vinden.”

Uiteraard is de witte ooievaar maar een van de vele vogelsoorten waar natuurverenigingen oog voor hebben. Ninanne neemt ons mee naar de afvalverwerkingssite van Suez, waar een grote groep meeuwen op de daken van de loodsen zit. “Kokmeeuwen en zilvermeeuwen,” preciseert Ninanne. Hij wijst op nestkasten voor oeverzwaluwen, gierzwaluwen en een torenvalk. Boven ons in de lucht cirkelt een buizerd en bij het passeren van een kleine, natte zone met riet hoort het geoefende oor van Ninanne meteen het gekwetter van distelvinken.

Hij vertelt hoe er op deze plek minder dan tien jaar geleden een groot braakliggend terrein helemaal werd volgebouwd door Katoennatie, de gronden van het huidige postsorteercentrum. “Daar was toen weinig discussie over,” zegt Ninanne. “Het is belangrijk om de overblijvende groene plekken te koesteren, want er zijn al zoveel plaatsen langs het kanaal die volledig gebetonneerd zijn.” Hij geeft nog een tip mee, voor mensen die aan vogelspotten langs het kanaal willen doen: neem de Waterbus, die van mei tot oktober tussen het centrum van Brussel en Vilvoorde vaart. Hopelijk valt er tegen dan aan Brusselse zijde een kersvers ooievaarsgezin te bewonderen.

Het 'Plan Ooievaar' en alle andere initiatieven voor vogels bij de Budabrug staan niet op zichzelf. Ze maken deel uit van een breder project om van het kanaal een 'ecologische corridor' te maken, legt Guillaume de Wouters van vereniging Coördinatie Zenne uit. “Het kanaal heeft uiteraard een cruciale economische rol en er wordt op en naast het water steeds meer aan sport gedaan, maar de ecologische functie wordt nog altijd te veel over het hoofd gezien,” zegt hij. “Het is belangrijk om er de biodiversiteit te beschermen en te bevorderen, door het evenwicht tussen industrie en natuur te bewaren, met aandacht voor onder meer braakliggende terreinen. Dat is niet alleen goed voor de dieren, maar ook voor onze eigen levenskwaliteit.”

Ook in het water

Een opvallend initiatief focust niet op gronden langs het water, maar op nieuwe constructies in het water. Concreet zullen er in de komende maanden drijvende begroeide vlotten met onderwaterkooien, een soort eilandjes met plantengroei zeg maar, in het kanaal worden geplaatst. Die eilandjes zullen een leefgebied vormen waar vogels, vissen en insecten in gedijen en zich goed kunnen voortplanten, wat de biodiversiteit ten goede zal komen. Omdat er planten met een zuiverende werking op zullen groeien, zouden ze bovendien ook de waterkwaliteit verbeteren. De Haven van Brussel zal normaal gezien eind april met een proefproject beginnen in de jachthaven, waarna er bij positieve resultaten bijkomende eilandjes zullen worden aangelegd.