Circulatieplannen laten niemand onberoerd: ‘Het voelt alsof het bestuur ons laat stikken’

Buurtaperitieven, dankberichten en een pak autoluwere straten, maar ook file in de Dansaertstraat en sabotageacties in Kuregem. De invoering van circulatieplannen in verschillende Brusselse gemeenten laat weinig mensen onberoerd. “Bij de start wordt het draagvlak het kleinst, daarna zien mensen langzaam de voordelen.”

De Dansaertstraat tijdens de avondspits? Dan was de voorbije weken vooral een lange sliert auto’s die tergend langzaam richting Vlaamsepoort kruipen. “Het voelt alsof het bestuur ons laat stikken en wegpest,” zegt bewoonster Barbara Debusschere. “Ik deed net een wandeling en snakte echt naar een gasmasker. Hopelijk wordt dit geen pineutstraat.” Een pineutstraat is de naam die onder meer in Gent wordt gebruikt voor straten die ook jaren na de invoering van een circulatieplan voor minder auto’s net méér verkeer slikken.

Als u tijdens diezelfde avondspits nu een zijstraat van de Dansaertstraat inslaat, wenkt plots een ander beeld, dat geeft zelfs de boze buurtbewoonster toe: straten waar het vroeger een komen en gaan van auto’s was, blijken plots flaneer- en stilte-oases. En waar de auto plaats prijsgeeft, heeft de Stad her en der aan een nieuwe inrichting gedacht: voor Bronks is dat een fietsparcours, aan de Kapellekerk een uitbreiding van het skatepark.

File versus nieuw stadsleven. In de Vijfhoek zijn vandaag twee extremen zichtbaar die gepaard gaan met de invoering van het nieuwe circulatieplan. De uitrol daarvan past in het gewestelijke mobiliteitsplan Good Move en moet dit jaar in zes Brusselse gemeenten van start gaan. Het basisidee: doorgaand verkeer ban je uit de woonwijken, via een systeem van eenrichtingsstraten en knips die auto’s tegenhouden. De voertuigen in kwestie worden naar de grote assen geleid, waar je aanvankelijk meer verkeer krijgt dat geleidelijk ‘verdampt’. Mensen zoeken immers andere oplossingen dan een file.

Elk jaar komen er zo vijf nieuwe wijken bij, zodat tegen 2030 zowat alle Brusselse woonwijken autoluwer en leefbaarder moeten worden. De gemeenten tekenen de plannen en worden daarbij begeleid door het Gewest. Sinds dit jaar is het ook menens, want de eerste circulatieplannen zijn nu ook echt van start gegaan. We kijken daarom hoe het loopt in de pioniersgemeenten. Een overzicht.

Brussel-Stad

Het circulatieplan voor de Vijfhoek is nu ruim een maand van kracht en schepen Bart Dhondt (Groen) toont zich tevreden over het verloop. Het doorgaand verkeer is afgenomen, al is het nog te vroeg voor cijfers. “We krijgen veel positieve reacties, maar ook vragen van bezorgde mensen. Met die laatsten gaan we in gesprek en waar het moet, zoeken we naar een oplossing.”

Die een-op-eengesprekken noemt Dhondt nu al een van de belangrijkste sleutels tot succes. “Het stadsbestuur, dus ook de burgemeester en de schepen van Handel bijvoorbeeld, is heel erg bereikbaar voor wie met vragen zit en mensen appreciëren dat ook.”

Nog zo’n succesfactor: plekken die autovrij worden vergroenen en inrichten door ingrepen in de verkeersstromen, zoals aan de Kapellekerk. “Zo tonen we dat dit niet enkel over verkeerswijzigingen gaat, maar ook over een aantrekkelijkere stad,” zegt Dhondt.

Dhondts optimisme neemt niet weg dat er wel degelijk knelpunten opduiken. De Dansaertstraat is het meest zichtbare, maar ook in de Broekwijk (langs de Pachecolaan) zit het verkeer nu vaker vast. De schepen maakt zich sterk dat die knopen vooral een kwestie van tijd zijn. “Er is nu nog erg veel zoekverkeer, mensen moeten nog nieuwe gewoontes aanleren. Het Gentse voorbeeld heeft ons geleerd dat je pas na vijf tot zes maanden conclusies mag trekken.”

Dhondt beseft naar eigen zeggen goed hoe frustrerend de drukte is voor bewoners. “Maar die moeilijke fase is deel van het proces. Op termijn is ons doel net minder verkeer in de Dansaertstraat dan voordien. Die file is niet het eindpunt.”

Mobiliteitsprofessor Dirk Lauwers (UGent) wijst erop dat besturen het net na de invoering van zo’n plan het moeilijkst krijgen. “In de planningsfase zit je vaak met een 50-50-verdeling tussen voor- en tegenstanders. Net voor en na de invoering kalft die steun af om daarna geleidelijk weer te groeien. Mensen passen immers hun gedrag aan en steeds meer gebruikers van de stad zien de voordelen van de nieuwe situatie. Het helpt als je die steun ook meet via enquêtes.”

Schaarbeek

Schaarbeek wordt al eens smalend ‘Carbeek’ genoemd, maar het voerde wel als eerste een circulatieplan in, met drie deelgebieden waarvan er al twee van start gingen. Ook de manier waarop oogst vaak lof.

“Het stuk in de Azaleawijk blijkt een mooi project en ook het plan voor de Berenkuil is redelijk goed,” zegt Kadri Soova van Heroes for Zero. “Maar het middelste deel is naar ons gevoel nog te doorlaatbaar voor doorgaand verkeer. Mogelijk was dat de prijs voor de steun van het volledige schepencollege. Het mooie is wel dat Défi met burgemeester Cécile Jodogne helemaal mee is en het plan echt verdedigt.”

Het is dan ook in dat middelste deel dat er ondertussen protest opsteekt. De bewoners van de Rubensstraat protesteren tegen het drukke verkeer door hun smalle straat.

Op andere plekken klinken net positieve geluiden. Een vrouw die op weg was naar haar eigen huwelijk postte bijvoorbeeld een video waarin ze haar dank uitspreekt voor de magnifieke trouwboulevard die de Koninklijke Sinte-Mariastraat is geworden.

“De belangrijkste succesfactor? Dat we alle politieke neuzen in dezelfde richting hebben gekregen,” zegt schepen van Mobiliteit Adelheid Byttebier (Groen). “We zijn daarvoor onder meer met het schepencollege een hele dag aan tafel gaan zitten.” Ook de betrokkenheid van de stadsdiensten en politie noemt Byttebier cruciaal. “Zij zijn onze ambassadeurs en bezorgen ons ook de feedback van de straat.”

Eén kanttekening maakt de schepen wel. “Ik kijk reikhalzend uit naar circulatieplannen in Evere en Sint-Joost. Voor veel mensen die Schaarbeek binnenrijden is het plan nog steeds een verrassing. Pendelaars zouden aan de gewestgrens al het signaal moeten krijgen: heel Brussel heeft voor een andere mobiliteit gekozen.”

Anderlecht

Het circulatieplan van Anderlecht kreeg en krijgt nog steeds de grootste tegenwind. Onbekenden saboteerden de gewijzigde verkeersborden, een petitie verzamelde volgens de auteurs ruim zevenduizend handtekeningen en straks volgt ook nog een betoging, na een eerdere manifestatie pro circulatieplan. De tegenstanders noemen het plan incoherent en zien een gebrek aan echte inspraak. In één adem kaarten ze ook een thema aan dat niets met mobiliteit te maken heeft: “De bewoners van Kuregem vragen een beleid dat vooral focust op de echte problemen in de buurt,” klinkt het in de petitie.

Schepen van Mobiliteit Susanne Müller-­Hübsch (Groen) merkte die bezorgdheid ook bij contacten met buurtbewoners. “Je begint een gesprek over mobiliteit, maar binnen de kortste keren gaat het over de netheid, onveiligheid, de energieprijzen en de jobsituatie. Terwijl we de wijk Kuregem net hadden gekozen omdat die in het verleden al te vaak werd verwaarloosd. We proberen de inwoners nu duidelijk te maken dat we ook die andere bezorgdheden ernstig nemen. Zo werkt burgemeester Fabrice Cumps (PS) aan een preventieplan voor de wijk en een nieuwe organisatie van de politie.”

Of de groene schepen al lessen trok uit de lancering? “We deelden 22.000 flyers uit, maar dat volstaat niet. We moeten nog meer de straat op om het nieuwe plan daar aan de mensen uit te leggen. Brussel-­Stad schakelde tientallen stewards in en dat werkt, maar daar hadden we geen geld voor.”

Ook de animatie op plekken die autovrij werden had nog beter gekund, beseft Müller-Hübsch. “Die activiteiten liepen vertraging op, zodat we niet meteen konden tonen wat het voordeel van het plan was.”

Elsene

De gemeente Elsene kondigde wel al een plan aan voor de wijk Flagey-Vijvers, maar de uitvoering begint pas in verschillende stappen vanaf de herfstvakantie. Enkele highlights: de zone tussen het Flageyplein en de Vijvers wordt autovrij. Verder wordt de westelijke oever van de twee vijvers nagenoeg autovrij en op termijn ook vergroend.

Mobiliteitsschepen Yves Rouyet (Ecolo) weet dat de tijd dringt. “Als we te lang wachten zullen we enkel de ontevredenen horen. Je hebt toch drie tot vijf maanden nodig voor je de voordelen ziet. Straks zijn het verkiezingen en dan radicaliseert iedereen.”

Heroes for Zero vindt het Elsense plan eerder teleurstellend. Het aantal ingrepen blijft al bij al beperkt en voor het Flageyplein circuleerden ambitieuzere scenario’s. De perimeter van het circulatieplan oogt ook wat vreemd, omdat het belangrijke Flagey­plein aan de rand ervan ligt, vindt Sophie Feyder.

Schepen Rouyet verdedigt zijn aanpak. “Rond Flagey hebben we met de bereikbaarheid van veel belangrijke spelers rekening gehouden, zoals cultuurhuis Flagey, de ULB of de ondergrondse parking. We pakken dit in fasen aan en we hopen om in een volgende legislatuur verder te gaan, door het verkeer rond het Flageyplein helemaal te weren.”

Jette

Op het Jetse circulatieplan voor de – grote – wijk Dielegem is het nog steeds wachten. Schepen van Mobiliteit Nathalie De Swaef (Groen) verwacht echter een groen licht van het schepencollege tegen begin oktober. “We beseffen dat het traag gaat, maar we willen tot een gedragen voorstel komen.”

Terwijl Dielegem nog op zich laat wachten, zette Jette wel al gelijkaardige stappen in andere, kleinere wijken. Zo creëerde de gemeente samen met het Gewest en Ganshoren twee autovrije pleinen op de Broustinlaan. En ook de wijk rond de Lecharlierlaan wordt autoluw. “Het publiek heeft nu natuurlijk vooral aandacht voor de grote circulatieplannen die in het kader van Good Move worden gerealiseerd,” merkt Wiet Vandaele van Heroes for Zero op. “Soms zijn die geslaagd, soms minder en soms zitten ze nog vast. Maar we mogen niet vergeten dat er daarnaast op veel plaatsen in het gewest ook meer bescheiden ingrepen gebeuren buiten die perimeters, die ook passen in de geest van Good Move.”

Sint-Gillis

In het progressieve Sint-Gillis waren de verwachtingen aanvankelijk hoog gespannen. De eerste scenario’s toonden ingrijpende wijzigingen in een maas die de hele gemeente en een stukje Vorst omvat. Zo zou er een verkeersfilter komen op de centrale Bareel, waar doorgaand verkeer werd geweerd. Maar de plannen stuitten op verzet van de lokale PS, die onder meer vreesde voor de handel op de Waterloosesteenweg. Op de achtergrond speelt ook de nakende verkiezingsstrijd in een gemeente waar Ecolo en de PVDA terrein winnen en PS-boegbeeld Charles Picqué na 37 jaar afzwaait.

Schepen van Mobiliteit Catherine Morenville (Ecolo) zegt dat de meerderheid nu constructief naar een compromis zoekt. Wanneer dat er komt, blijft onduidelijk.

De invoering van circulatieplannen verloopt dus niet zonder slag of stoot. Zal deze pioniersfase eerder afschrikkend of inspirerend werken voor de wijken en gemeenten die moeten volgen in het Good Moveplan? In de volgende generatie van autoluwe wijken zit onder meer Oud-Molenbeek, de gemeente waar het bestuur nog maar net een mobiliteitstest voortijdig afbrak wegens protest. Bevoegd minister Elke Van den Brandt is optimistisch. “In het begin zal er koudwatervrees zijn, maar zodra de eerste plannen op kruissnelheid komen, zullen andere besturen net de voordelen zien.”