Federale instellingen gaan op in twee nv's

Staatssecretaris Elke Sleurs (N-VA) wil de tien federale wetenschappelijke instellingen (FWI) groeperen in twee verzelfstandigde nv’s. De ene met de drie Ukkelse instellingen zoals het KMI, de andere met maar liefst zeven instellingen waaronder het Jubelpark, Schone Kunsten, het Afrikamuseum en de Albertina. “Te groot en te divers,” vinden enkele betrokkenen.

D e tien instellingen hebben een aantal zaken gemeen. Ze doen aan wetenschappelijk onderzoek en de meeste hebben een waardevolle collectie, die moeilijk op te delen is. Bovendien hebben ze een lange geschiedenis en liggen ze bijna allemaal in Brussel. Nog een gemeenschappelijk punt: hun gebouwen zijn over het algemeen prestigieus, maar ook verouderd. Ten slotte moeten ze allemaal flink besparen. Al een heel aantal jaren woedt de discussie welke plek en toekomst deze tien instellingen moeten krijgen in het gefederaliseerde België. Momenteel hebben ze nog altijd het statuut van federale openbare dienst en worden ze aangestuurd door Belspo oftewel de administratie Wetenschapsbeleid.

Nieuwe koers
Onder de regering-Di Rupo lanceerde de ambitieuze Belspo-baas Philippe Mettens (PS) een plan om de FWI performanter te maken. Hij deelde ze op in vier ‘polen’: kunst, natuur, documentatie en ruimte. Heel wat instellingen verzetten zich tegen het plan. Alleen Michel Draguet, directeur van de musea van Schone Kunsten en ondertussen ook interimdirecteur van het Jubelpark, was ronduit enthousiast. Hij zag een uitgelezen kans om de collecties van beide musea te hergroeperen.

Binnen de politiek trok oppositiepartij N-VA fel van leer tegen de aanpak van Belspo en Draguet. ‘Een machtsgreep van de PS op nationaal bezit’, zo klonk het.

Vlak voor de verkiezingen van 2014 werd het plan afgevoerd. De regering vond het plan ‘onrijp’.

Met de N-VA in de nieuwe federale regering werd meteen een nieuwe koers uitgezet. Beslist werd om Belspo grotendeels te ontmantelen wegens te log en de te grote impact op de FWI. Topman Mettens werd de laan uitgestuurd. Elke Sleurs, de nieuwe N-VA-staatssecretaris van Wetenschapsbeleid, kondigde aan dat de FWI meer autonomie zouden krijgen.

Grote mastodont
Inmiddels wordt duidelijk hoe die verzelfstandiging er zal uitzien. Onze redactie kon zopas de hand leggen op de visienota van de staatssecretaris. De instellingen worden opgedeeld in twee clusters, met elk een aantal ondersteunende diensten. Beide worden een naamloze vennootschap van publiek recht met sociaal doel, net zoals Bozar. Een raad van bestuur, met daarin ook vertegenwoordigers van de deelstaten, zal het algemeen beleid uitzetten, binnen de krijtlijnen weliswaar van de beheersovereenkomst die afgesloten wordt met de federale regering.

De eerste cluster wordt gevormd door de drie Ukkelse ‘meteo’-instellingen, KMI, Sterrenwacht en Ruimte-Aëronomie. De andere cluster omvat de zogenaamde ‘patrimonium’-instellingen: de Musea voor Kunst en Geschiedenis, de Musea voor Schone Kunsten, het Instituut voor het Kunstpatrimonium, het Instituut voor Natuurwetenschappen, het Midden-Afrikamuseum, de Koninklijke Bibliotheek en het Rijksarchief. “We hebben gekozen voor twee clusters en niet voor tien zelfstandige instellingen. Anders zou je tien raden van bestuur hebben, veel postjes dus en veel overhead,” zo stelt het kabinet-Sleurs.

Dat de Ukkelse instellingen samengaan, is voor iedereen een evidentie. Ze werken nu immers al nauw samen. Dat Sleurs de zeven andere instellingen bundelt, wekt daarentegen veel verbazing. “Zal dit werken? Het wordt een grote mastodont,” zegt historica Els Witte, die afgelopen vrijdag een studie presenteerde over het debat van de afgelopen jaren rond de federale wetenschappelijke instellingen.

Behoud dotatie
Karel Velle, directeur van het Rijksarchief en op zich voorstander van de verzelfstandiging, verwacht dat het een hele klus zal zijn om de neuzen in dezelfde richting te krijgen en om ook het ‘werkveld’ en de vakbonden te overtuigen. “Zeven instellingen, dat kan alleen maar werken als de CEO als een goede huisvader optreedt en zijn zeven kinderen gelijkwaardig behandelt,” zegt hij nog.

Ook Guido Gryseels van het Midden-Afrikamuseum heeft twijfels over het grote cluster waarin zijn museum zou terechtkomen. “Ik juich de uitgangspunten van de beslissing toe, ik zie ook bepaalde voordelen van clustering, met name de gezamenlijke aanpak van het collectiebeheer en van tentoonstellingen. Maar een cluster van zeven instellingen met zulke uiteenlopende activiteiten is te groot. De problemen van een bibliotheek en archief zijn bijvoorbeeld anders dan die van musea.”

Hij vindt het ook vreemd dat de staatssecretaris enerzijds de autonomie van de FWI wil vergroten en anderzijds de instellingen toch weer onderbrengt in een overkoepelende nv met een raad van bestuur die eigen prioriteiten kan leggen. “In principe zou elke instelling zijn dotatie behouden, maar zo’n raad van bestuur kan natuurlijk al snel gaan schuiven met de middelen.”

-------------

'Patrimonium'-NV

1. Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMSKB)
2. Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG)
3. Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK)
4. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN)
5. Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA)
6. Koninklijke Bibliotheek van België (KBB)
7. Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën (ARA)

'Meteo'-NV

1. Koninklijk Meteorologisch Instituut van België (KMI)
2. Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB)
3. Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie