Hoe een witte en een gekleurde school in Schaarbeek enkel de voordeur delen

Wellicht vind je nergens anders in Brussel een treffender illustratie van de kloof tussen een 'concentratieschool' en een 'witte school', dan 's ochtends aan de toegangspoort die de Schaarbeekse Nederlandstalige vrije basisscholen Champagnat en Heilige Familie met elkaar delen. Comedian Erhan Demirci klaagt de apartheid tussen gekleurde en witte kinderen aan. “Er zou een mix moeten zijn, niet zoals ik ben opgegroeid.”

"Dit is het verhaal van twee geweldige scholen op dezelfde site. De ene prachtig gekleurd en de andere heerlijk wit,” zo omschreef comedian Erhan Demirci het twee weken geleden in een vlammende post op zijn Facebookpagina.

De Champagnatschool heeft leerlingen met vooral Marokkaanse, Turkse en Oost-Europese roots,” omschrijft Brede-Schoolcoördinator Barbra Erhardt de school van Demirci's kinderen, op de drukke Helmetsesteenweg. “Er zijn heel weinig ouders die Nederlands praten, weinig werkende ouders, weinig hoogopgeleiden.”

Erhardt, de 'lijm' tussen de twee scholen, probeert projecten op te zetten voor zowel Champagnat als de buren van Heilige Familie. “Die tweede is dan weer een school met een ambitieuze directeur en een ambitieus pedagogisch plan. De school trekt steeds meer een hoogopgeleid middenklassenpubliek aan. Eén bakfiets werd er zo de laatste jaren twintig.”

Elk zijn eigen speelplaats

Dat er überhaupt twee Nederlandstalige, katholieke, vrije basisscholen naast elkaar bestaan, ligt aan hun geschiedenis. Champagnat was vroeger de katholieke jongensschool in de wijk, Heilige Familie de meisjesschool. Na de afsplitsing van hun Franstalige tegenhangers verhuisde Champagnat naar de gebouwen naast hun collega's.

Leerlingen van beide basisscholen moeten eerst door een lange smalle gang, voor de kindjes van Champagnat links afslaan. Kinderen van Heilige Familie moeten daarna rechtdoor over de speelplaats van Champagnat, nog een extra poort door. De kinderen spelen elk aan hun kant van het hek, tot na schooltijd de poort tussenin weer opengaat.

Demirci begon zich vragen te stellen toen hij op de speelplaats stond om zijn oudste zoon op te halen en hij de 'witte' kinderen van Heilige Familie zag, vertelt hij. “De Turkse gemeenschap in de buurt ziet Heilige Familie als een eliteschool. Ze hadden me al gezegd: “Turkse achternaam? Gaat nooit lukken.”

"Toen mijn zoon naar school moest, probeerde ik toch, want we woonden vlakbij. Champagnat was onze tweede keuze, en die kregen we ook. Het blijkt een geweldige school, ik heb geen klachten. Maar ik vind het jammer dat mijn kinderen op hun school geen enkel Belgo-Belgisch vriendje hebben. Er zou intussen een mix moeten zijn, niet zoals ik ben opgegroeid.”

“Van buitenaf hebben mensen het beeld dat er aan de ene kant een 'witte' eliteschool is, en aan de andere kant de 'slechte bruine' school. En dat heeft zijn effecten op mijn kinderen. Bij een speelpleinwerking georganiseerd door Heilige Familie bijvoorbeeld, waar eerst kinderen van een andere school mochten voor inschrijven, en dan pas die van Champagnat, terwijl hun speelplaats er ook voor wordt gebruikt. We raakten toch binnen. Mijn zoontje kwam thuis en zei: “De kinderen van Heilige Familie vinden dat wij dom zijn. Ze zeggen dat we geen fatsoenlijk Nederlands kennen, dat we niet tof zijn.” En dat deed mij pijn. Hij was precies ik, dertig jaar geleden.”

Franstalige bakfietsgezinnen

Brede-Schoolcoördinator Erhardt ziet de kloof tussen de scholen nog toenemen.“Er is nog altijd culturele diversiteit op Heilige Familie. Maar als er dan als een Marokkaanse of Turkse naam op de lijst staat, gaat het voor tachtig procent om kinderen van werkende hogeropgeleiden uit de (hogere) middenklasse. De laatste jaren is er bovendien een grote instroom van Franstalige bakfietsgezinnen die hun kinderen graag tweetalig zien opgroeien.”

Meerdere ouders van kinderen op Heilige Familie bevestigen aan BRUZZ dat de school steeds minder een afspiegeling van de buurt is. “Als ik de behoorlijk grote groep Franstaligen met ouders met een taalattest zou willen meetellen, is de school inderdaad 'witter' geworden,” zegt Stef Colens, de directeur van Heilige Familie. “Maar ik zie eerder een verschuiving richting hogere socio-economische klassen.”

Hoe dat komt? “Toen ik hier veertien jaar geleden begon als directeur waren er nog een behoorlijk aantal Nederlandstaligen op school. Ik heb toen ook stevig reclame gemaakt. In de eerste twee jaar liep ook het VGC-project 'Samen naar School in de buurt', dat ouders aanmoedigde samen in te schrijven. We zijn ook historisch verbonden aan ons kinderdagverblijf, en er is even een voorrang geweest voor die groep. En al de rest is mond-tot-mondreclame, daar ga ik van uit.”

Heilige Familie is vanwege een subsidie voor een nieuwbouw in de afgelopen tien jaar meer dan verdubbeld in aantal leerlingen, en heeft daardoor ook veel jonge nieuwe leerkrachten. Maar ze blijft een van die basisscholen die zo populair zijn dat er meer Nederlandskundige ouders aanmelden dan er plaatsen zijn, terwijl er op veel andere scholen nog plaats is.

Op de Champagnatschool bijvoorbeeld, en toch kloppen ouders zonder plekje op Heilige Familie daar niet aan. “Na de broertjes en zusjes hadden we dit jaar nog veertien plaatsen in de onthaalklas,” telt administratief directeur Bart Tuyteleers. “Daarvan zijn maar twee naar kinderen gegaan met ouders met een taalattest. Zo gaat het al jarenlang: voorrang voor Nederlandstaligen, maar zij schrijven zich gewoon niet in.”

“Je maakt de zes-zeven geïnteresseerden duidelijk: als je nu inschrijft, dan zijn jullie samen zeker van je plaats. Dat leidt elke keer nergens heen. Je voelt ergens wel aan dat het is omdat hun kind in een multiculturele klas terechtkomt, en ze zich afvragen of dat wel zal lukken.”

Maatschappelijk probleem

“Dus zijn we ons gaan richten op de mensen die wel een plaats willen, en hebben we daarover intussen veel expertise opgebouwd,” zegt Tuyteleers. “We moeten ook in die plaatsen blijven voorzien. Die mensen kiezen bewust voor een Nederlandstalige school als hefboom, omdat ze hopen dat hun kind het beter zal hebben dan zijzelf. Ze zouden ook kunnen kiezen voor een Franstalige school, maar meestal is Frans evenmin de thuistaal. Heel vaak zijn ze bovendien analfabeet, of zeer laaggeletterd.”

“Voor mij is deze tweedeling een maatschappelijk probleem dat verder loopt in alle geledingen van onze samenleving,” zegt Tuyteleers. “Bij onze twee scholen, op dezelfde site, is de kloof heel zichtbaar. Maar je kunt in de buurt heel veel vergelijkbare 'witte' of 'zwarte' scholen vinden. Hoe los je dat op een goede manier op? Advies is welkom. Het gaat over imago's. Wij slagen er niet in om Nederlandstalige ouders te overtuigen.”

Dat merkt ook Erhardt, tot haar frustratie. “Als ouders om wat voor reden dan ook ontevreden zijn over Heilige Familie, verwijs ik ze door naar Champagnat vanwege het andere karakter. De school is kleinschaliger, familiaal, traditioneler, met een stabiel en ervaren lerarenkorps en een leuke, ruimere speelplaats. Maar niemand durft alleen die stap te zetten, ook niet in vergelijkbare scholen in de buurt. Doe dat dan met twintig gezinnen die een plaats zoeken, dat zou het tij doen keren van onderaf. Maar er bestaat bij blanke middenklassers nog steeds het hardnekkige idee: Champagnat is van een lager niveau. Dat stemt mij triest.”

Erhan Demirci roept weifelende Vlaamse ouders op om vooral niet bang te zijn. “Het niveau op Champagnat is echt heel goed. En een paar Nederlandstaligen kunnen echt een groot verschil maken voor de rest van de klas.”

Maar toen de comedian over het recente VUB-onderzoek hoorde waaruit blijkt dat kleuterscholen in Vlaanderen en Brussel vooral kinderen uit witte middenklassengezinnen proberen aan te trekken, zag hij een parallel. “De tweedeling hier wordt niet alleen in stand gehouden doordat witte ouders niet naar Champagnat willen. Elke Turk hier in de buurt wil zijn kinderen graag op Heilige Familie, maar meestal lukt dat niet. Net zoals bij ons. Toen mijn oudste zoon naar het derde leerjaar ging, was er plots wel plaats voor hem en een vriendje. Het is nooit ergens opgeschreven, maar mijn vriendin kreeg te horen: 'Jullie jongste zoon zit nu in de opvang hier, als jullie willen, kunnen we ervoor zorgen dat die naar Heilige Familie kan. En dan kan de oudere alsnog van school veranderen binnen de voorrang voor broertjes en zusjes.'”

“We zijn daar toen niet op ingegaan, uit principe. Heel eerlijk: was dat twee jaar eerder gebeurd, met het imago dat de scholen hebben, dan had ik misschien ja gezegd. Omdat ik voordien nog niet wist wat Champagnat voorstelde. Maar op dat moment wisten we al dat onze zoon daar heel goed zat. Als je zo'n aanbod krijgt, denk je wel: hoe kan dat?”

De directeur van Heilige Familie ontkent dat in alle toonaarden. “Ik denk dat ik veruit de meest gecontroleerde school ben van heel Brussel,” zegt Colens. “Net omdat zulke verhalen de ronde doen. Ik zou al een heel grote IT-expert moeten zijn om in dat centrale aanmeldsysteem te kunnen inbreken, of om het Rekenhof om de tuin te leiden. Heb ik in het begin reclame gemaakt? Ja. Er waren vroeger ook een aantal goede projecten, zoals Samen naar School in de Buurt, waarbij groepen Nederlandstalige ouders samen om de tafel zaten. Nu is het online inschrijven, en is iedereen concurrent van elkaar.”

Bij beide scholen is er koudwatervrees voor een al eerder besproken fusie, vanwege de verschillende profielen van de scholen. “Maar je moet verder kijken dan dat hek tussenin,” zegt pedagogisch directeur Dominiek David van Champagnat. De drie directeurs wijzen op de samenwerkingen die er wel zijn – deeltijds kunstonderwijs voor leerlingen van beide scholen, gezamenlijke taallessen Nederlands voor ouders, het gebruik van de sportzaal van Heilige Familie door Champagnat.

Opvang

De Champagnatschool wil alles buiten de klasmuren al lang graag ook meer vermengen. Tuyteleers: “De speeltijden, de buitenschoolse opvang, het binnenkomen van de ouders, de speelpleinwerking tijdens de zomer. Zodat mensen elkaar beter leren kennen.” Colens van Heilige Familie ziet daarbij vooral praktische bezwaren, zoals verzekeringskwesties. “Maar natuurlijk zijn er mogelijkheden.”

Brede-Schoolcoördinator Erhardt pleit al jaren voor een gemeenschappelijke buitenschoolse opvang. “Heilige Familie heeft enorm veel kinderen in de opvang. Met botsingen tot gevolg, omdat kindjes over elkaar heen struikelen. Terwijl het in de opvang bij Champagnat superrustig is, op een heel leuke en grotere speelplaats. Als we het hek zouden openzetten, was dat probleem opgelost en leren de kinderen elkaar bovendien van jongs af aan kennen. Maar het is mij nog niet gelukt.”

Onderwijssocioloog Dirk Jacobs: ‘Ouders kiezen een school soms op basis van verkeerde factoren’

“In België lijkt men collectief het idee aanvaard te hebben dat er ‘sterke’ en ‘zwakke’ scholen zijn, en aan Vlaamse kant bij sommigen dat de ‘goede scholen’ in Brussel allemaal gereserveerd zouden moeten zijn voor de ‘echte’ Vlamingen,” zegt onderwijssocioloog Dirk Jacobs (ULB). “Dat is een onaanvaardbaar idee voor de toekomst van de stad. Elke school moet kwaliteit bieden. Het online-inschrijvingssysteem is net een poging om de sociale mix te reguleren.”

“Er bestaan geen schoolrankings,” zegt Jacobs, “en dus weten ouders niet waarop ze zich moeten baseren om een school te kiezen. Ze beslissen nu soms op basis van de verkeerde factoren, zoals het aantal migrantenkinderen. Maar is het een school met een stabiel en sterk leerkrachtenteam? Met een visie en een geloof in de kracht van onderwijs? Ook in een 100 procent-concentratieschool kan zo voor iedereen voldoende leerwinst geboekt worden.”

“Natuurlijk is het makkelijker om progressie te maken als er wel een sociale mix is en er meer Nederlandstaligen zijn. Maar van thuis uit Nederlandstaligen zijn sowieso een minderheid. Een kansarm kind in een kansrijke school wordt mee naar boven getrokken. De winst daar is veel groter dan het kleine verlies in leerwinst andersom. Maar je kunt niet van alle ouders verwachten dat zij dat wegwerken. Daarom zouden we moeten mikken op een evenwichtige spreiding en een groepje van een paar Nederlandstaligen in elke klas, al bestaat er niet zoiets als een drempelwaarde.”

Jacobs weet waarover hij praat, want hij schreef zijn oudste dochter bijna twintig jaar geleden in een destijds ‘zwarte’ school in, de Kleurdoos in Brussel-Stad. “Tegelijk hebben we wel geronseld bij vrienden en kennissen, zodat toch een zestal Nederlandstalige kinderen samen konden beginnen. De school heeft intussen een mooie sociale mix. De leerkrachten hebben ook een mentaliteitswijziging meegemaakt, onder meer omdat de nieuwe ouders andere vragen en eisen stelden.”

Het onderwijsdecreet regelt dat als plaatsjes in een school vrijkomen, kinderen met hetzelfde profiel van de wachtlijst moeten worden geplukt. Noch het Lokaal Onderwijsplatform (LOP) noch de Onderwijsinspectie controleert echter of dat effectief gebeurt. Ouders kunnen wel een klacht indienen als ze vermoeden dat er onregelmatigheden plaatsvinden.

“Als er geen controle of sanctie bestaat rond het correct toekennen van plaatsen van op de wachtlijst, is dat een slag in het water,” zegt Jacobs. “Het is onvoldoende garantie om dat te laten afhangen van ouders die een klacht indienen.” Want de achterpoortjes van het systeem worden zo veel mogelijk opgezocht, zegt Jacobs. “Er zijn scholen bijvoorbeeld die kinderen in het tweede of derde jaar al de deur uit bonjouren, zo kun je de samenstelling van de school sturen.”

Hij heeft expliciet weet van twee Nederlandstalige scholen in het centrum van Brussel, waar de ene school na de inschrijvingsronde plots miraculeus extra plaatsen ‘vindt’ voor Nederlandstalige leerlingen, en de zwakkere leerlingen expliciet suggereert om naar de andere school te gaan. “Scholen moeten inspanningen doen voor al hun kinderen. Die tweede school doet juist alle moeite om de mix te bewaren.”

Aan Franstalige kant is Jacobs betrokken bij het zogenoemde Excellentiepact, dat zal werken met cijfermatige indicatoren. “Scholen zullen bestraft worden als ze te grote groepen kinderen hebben die opstappen. Er zal gecontroleerd worden of er niet wordt ‘valsgespeeld’: of scholen niet te selectief zijn om een bepaalde reputatie in stand te houden en daarbij kinderen aan de deur zetten die zorgbehoevender zijn.”