Vlaamse leerlingen sterk achteruit in leesvaardigheid, wiskunde en wetenschappen

Vlaamse vijftienjarigen scoren op vlak van leesvaardigheid, wiskunde en wetenschappen een stuk slechter dan vier jaar geleden. Dat blijkt dinsdag uit het driejaarlijkse PISA-onderzoek, dat wegens corona met een jaartje werd opgeschoven.

Vlaanderen boert achteruit in alle drie de disciplines die het onderzoek meet. Zo daalde de gemiddelde score voor lezen van 502 naar 483 (-19), die voor wiskunde van 518 naar 501 (-17) en die voor wetenschappen van 510 naar 499 (-11). Dat betekent, naar de standaarden van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) die het onderzoek laat uitvoeren, dat vijftienjarige leerlingen in Vlaanderen in vergelijking met vier jaar geleden ongeveer een volledig schooljaar achterstand hebben opgelopen op het vlak van wiskunde en lezen. De OESO stelt twintig punten namelijk grofweg gelijk aan een volledig schooljaar.

De OESO meet een globale neerwaartse trend. De organisatie wijt de dalende lijn aan een combinatie van een langetermijntrend die zich doorzet en de uitzonderlijke situatie door de coronapandemie, met onder meer afstandsonderwijs tot gevolg.

De scores in Vlaanderen liggen wel nog boven het OESO-gemiddelde (respectievelijk 476 voor lezen, 472 voor wiskunde en 485 voor wetenschappen), maar de daling is wel meer uitgesproken dan gemiddeld. Het OESO-gemiddelde nam de afgelopen vier jaar af met tien punten voor lezen, vijftien punten voor wiskunde en vier punten voor wetenschappen.

Alle onderwijsvormen

De daling in Vlaanderen tekent zich af in alle onderwijsvormen. Het Vlaamse onderwijs blijft het wel beter doen dan zijn Franstalige en Duitstalige evenknie. Franstalige leeftijdgenoten scoorden in 2022 474 voor lezen (-7), 474 voor wiskunde (-21) en 479 voor wetenschappen (-6).

Verder valt op dat het verschil tussen de sterkste en de zwakste leerlingen in Vlaanderen ook hoger ligt dan het gemiddelde in de OESO-zone. Voor lezen bedraagt de kloof tussen de tien procent sterkste en de tien procent zwakste leerlingen 273 punten, voor wiskunde 260 en voor wetenschappen 269. Voor de OESO-zone is dat gemiddeld respectievelijk 262, 235 en 254. Vlaanderen scoort op dat vlak, met uitzondering van de kloof qua leesvaardigheid in Franstalig België, over de hele lijn slechter dan het Franstalig en Duitstalig onderwijs.

Socio-culturele status

Uit het onderzoek, dat in 2022 focuste op wiskunde, blijkt ook nog dat de socio-culturele status van een leerling een aanzienlijke impact heeft op zijn schoolprestaties. Zo wordt in Vlaanderen de variatie in wiskunde voor 18,8 procent bepaald door de economische, sociale en culturele status (de ESCS-index) van de leerling. Dat is meer dan het gemiddelde in de OESO-landen van 15,5 procent.

De index wordt onder meer bepaald door het beroep en het opleidingsniveau van de ouders en de hoeveelheid "educatieve middelen" die een gezin bezit, zoals boeken.

Ook valt het belang van migratiestatus en thuistaal op voor de prestaties voor wiskunde. Zo behoort Vlaanderen tot de landen met het grootste verschil in scores tussen autochtone leerlingen en leerlingen waarvan beide ouders in een ander land geboren zijn (meer dan 50 punten). Leerlingen die thuis Nederlands spreken, scoren ook gemiddeld een stuk beter qua wiskundige geletterdheid dan leerlingen die een andere thuistaal hebben (van 25 punten voor leerlingen met een migratieachtergrond tot 52 punten voor autochtone leerlingen).

Ten slotte blijkt ook dat het aantal toppresteerders in Vlaanderen afneemt, terwijl het aantal laagpresteerders in stijgende lijn zit. Zo haalt meer dan een op de vijf Vlaamse vijftienjarigen niet het vereiste basisniveau voor lezen, wiskunde en wetenschappen. Op beide indicatoren scoort Vlaanderen wel nog altijd beter dan het OESO-gemiddelde.

Het 'Programme for International Student Assessment' (PISA) is een driejaarlijkse internationale studie die al sinds 2000 in opdracht van de OESO de wiskundige en wetenschappelijke geletterdheid en de leesvaardigheid test bij de vijftienjarigen in 81 landen en regio's. Voor PISA 2022 werden in Vlaanderen 4.714 leerlingen uit 172 scholen getest. Elke drie jaar wordt gefocust op een van de drie hoofddomeinen. In 2022 was dat wiskunde.

"Geen uitvluchten of excuses, cijfers tonen dat besliste hervormingen nodig zijn" (Weyts)

"Niemand moet uitvluchten of excuses zoeken voor deze resultaten. Iedereen moet erkennen dat de besliste hervormingen nodig zijn, ook al zijn ze soms pijnlijk en gaat het per definitie traag," zo reageert Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts op de publicatie van de PISA-resultaten.

"Dit mag ons niet ontmoedigen: het moet ons juist aansporen om door te zetten met het arsenaal aan hervormingen dat we sinds 2019 uitrollen," stelt Weyts.

De minister verwijst dan onder meer naar de vernieuwde minimumdoelen, met een focus op Nederlands en wiskunde, de hervorming van de lerarenopleiding en de invoering van de Vlaamse toetsen vanaf volgend jaar. Ook al zullen al die maatregelen pas binnen tien jaar tastbare resultaten opleveren, aldus de minister.

Ondanks de slechte resultaten ontwaart Weyts toch ook twee lichtpuntjes. Het Leesoffensief, waarvoor de minister de mosterd bij Ierland haalde, blijkt daar zijn vluchten af te werpen. Het land is namelijk het enige westerse land waar de score voor leesvaardigheid tussen 2009 en 2022 toenam. Daarnaast wijzen de OESO-resultaten op het belang van het Nederlands als thuistaal, zowel voor autochtone leerlingen als voor leerlingen met een migratieachtergrond. "Als er thuis meer aandacht is voor Nederlands, heeft dat een positief effect. Dat is ook een hoopgevend element," besluit Weyts.

Regering "speelt met talenten van kinderen" (Vooruit)

Volgens oppositiepartij Vooruit geven de resultaten aan dat de kwaliteit van het onderwijs "dramatisch achteruit blijft gaan." Voor fractieleider Hannelore Goeman is sterk onderwijs de "beste garantie" op een job en een goed leven. "Helaas tonen de cijfers opnieuw aan dat de onderwijskwaliteit dramatisch achteruit blijft gaan," aldus Goeman.

"Dat 23 procent van de kinderen zelfs geen simpele boodschap uit een tekst kan halen, is ronduit shockerend. Dat is niet meer of minder dan een bedreiging van onze welvaart. Van de toekomst van onze kinderen," aldus de fractieleider in het Vlaams Parlement.

Goeman verwijst daarbij ook naar het lerarentekort, gebrek aan kennis van het Nederlands en examens die afgeschaft worden. "De Vlaamse regering speelt met de talenten van onze kinderen. Ze staan erbij en kijken ernaar. Veel losse ideeën, geen strategie. We moeten ambitieuzer zijn. We moeten investeren in het beste onderwijs. Want dat is de motor van vooruitgang," besluit de politica. Zelf heeft Vooruit een plan klaar rond onderwijs, dat ook wijst op betaalbare kinderopvang.