'Het daklozenbeleid blijft steken in een crisisreflex'

Er was hoop, zo enkele dagen voor Kerstmis anno 2019. Minister Alain Maron (Ecolo) pakte toen uit met een investeringsplan van 14,8 miljoen euro. Het doel: meer en meer daklozen van straat halen, dankzij een structureel beleid dat het housing first-principe vooropstelt. Kort gezegd: alles begint met een dak boven het hoofd, daarna moet de aanpak van psychosociale problemen en de nodige begeleiding naar een betere socio-economische situatie volgen.

Ook de opvangcentra kregen er 4 miljoen euro extra bij, en de nieuwe vzw Bruss’Help beschikte over 1,17 miljoen euro om het huidige opvangaanbod voor daklozen te evalueren en ook het budget van New Samusocial werd opgeschroefd.

Er is sindsdien veel, maar ook niet veel veranderd. Veel, want de coronacrisis sloeg enkele maanden later toe, maakte brandhout van heel wat politieke prioriteiten en sloeg een gat in de begroting van overheden. Maar ook niet veel, omdat diezelfde coronacrisis net enkele pijnlijke waarheden nadrukkelijk blootlegt.

Toen iedereen ‘in zijn kot’ moest, rees plots het besef dat heel wat mensen in Brussel geen kot hebben. Dat veel mensen geen identiteitskaart hebben om zich te registreren voor een coronatest. En dat je, geconfronteerd met armoede, tegenslag en een gebrek aan een sociaal netwerk, al sneller op straat kan belanden dan we soms denken. Met ook een nominatie voor het triestigste dieptepunt van deze hele coronacrisis: het moment dat hulporganisaties zich genoodzaakt zagen om daklozen te voorzien van een ‘attest van niet-huisvesting’, zodat ze niet zouden worden opgepakt na de avondklok.

Met de zomerperiode verdween het thema weer naar de achtergrond, en dus was daar in november weer de oproep van Dokters van de Wereld. De winter stond voor de deur en er dreigde een gebrek van – minstens – achthonderd opvangplaatsen voor daklozen. “Elk jaar lijkt het alsof de winter uit de lucht komt gevallen,” klonk het.

Niet genoeg

Profetische woorden, waren het, als je de chronologie van vorige week erop naslaat. Terwijl in het weekend de temperaturen al stevig onder nul zakten, werd pas maandagavond – bij -5 °C – een crisisoverleg belegd vanuit het kabinet van Alain Maron met de hulporganisaties. De conclusie: de 3.120 beschikbare bedden waren al zo goed als volledig bezet. Dinsdagmiddag werd het aantal bedden opgetrokken tot 3.400. De stations zouden ’s avonds en ’s nachts openblijven voor daklozen. Enkele uren later bleek het alleen over het Zuidstation en het metrostation Kruidtuin te gaan. In de tussentijd besloten de burgemeesters van Etterbeek om daklozen die niet naar de opvang willen, te laten oppakken door de politie. Minder controversiële strategieën kwamen er ook, overigens, vanuit de gemeenten die heel wat extra opvangplaatsen openden.

En toch, en toch: het was niet genoeg. Dat wisten de daklozenorganisaties overigens al lang, aangezien volgens de laatste telling in 2018 geen 3.400, maar wel ruim 4.100 daklozen hun dagen en nachten op straat doorbrengen.

Leegstand en dakloosheid in één stad

Laten we wel wezen: Brussel heeft zich het lot van de daklozen altijd aangetrokken. Dat weten ook de meest kwetsbaren zelf, die vaak vanuit alle hoeken van het land (en het buitenland) naar Brussel trekken. Hier zijn meer opvangplaatsen en hulporganisaties aan het werk dan waar ook in dit land. Er is zelfs de speciale politiebrigade Herscham die de straat optrekt om daklozen bij te staan.

Alleen zit er vanuit het beleid amper evolutie in de aanpak. Elk jaar zien we de winter “uit de lucht vallen”, elk jaar schreeuwen de organisaties op het terrein om een langetermijnvisie, elk jaar worden dure beloftes gezworen. Zeker in een stad met zoveel leegstand als Brussel, waar een enkel protocol zou moeten kunnen volstaan om in een oogwenk in extra onderdak te voorzien, is dat bijzonder pijnlijk.