André van Ham strijdt voor Nederlandstalig toneel

U en uw collega’s waren allemaal brave katholieken?
André van Ham: In de beginselverklaring stond dat Elckerlyc een katholiek gezelschap was, al betekent dat niet dat we allemaal recht in de leer waren. Maar we liepen niet bloot op straat en hielden er geen vijf vrouwen op na. U moet dat in de tijdsgeest zien, 1958 is niet 2018. Nu zou er niet meer expliciet naar een ideologie of godsdienst verwezen worden.Die jezuïeten hadden wel een open blik op de wereld. Er kwamen ook joodse gezelschappen spelen, die hadden maar één verzoek: het kruisbeeld moest tijdens hun optreden weggehaald worden. Maar politieke stukken waren taboe.

Hebt u last gekregen met bepaalde stukken?
André van Ham: Niet met de jezuïeten, wel met Gazet van Antwerpen. Die had een theaterrecensent, een zekere E. De Winter, die heiliger wou zijn dan de paus. Toen er eens een dame in badpak op de scène kwam, schreef hij dat de jezuïeten een vies stuk speelden.

Maar boontje is om zijn loontje gekomen. Toen we Equus opvoerden, hadden we de procureur des konings uitgenodigd. Equus vertelt het verhaal van een jong koppeltje dat aan het einde bijeenkruipt in een stal en dan gaat het licht uit.In Nederland werd dat met wat bloot opgevoerd, maar we wilden geen herrie in onze zaal. Toen het stuk afgelopen was, stond de procureur recht en riep: bravo. In de Gazet stond er daags nadien een lovende recensie over vriendschap en ontluikende liefde en blablabla. U ziet maar.

Zoals u zegt: 1958 is niet 2018. Er kan vandaag veel meer op de scène. Alle taboes lijken gesneuveld.
André van Ham: Nu moet er vooral van alles. Het lijkt er soms op dat vulgaire woorden als ‘kut, lul en pijpen’ er absoluut bij horen. En dan nog liefst met de gebaren er bij. Dat komt er bij mij niet in. Niet omdat ik zo preuts ben, maar omdat ik vind dat dat totaal overbodig is. Ik heb al vaak tegen talentrijke acteurs gezegd: je hebt dat toch niet nodig om succes te hebben?Anderzijds zijn er wel taboes, nieuwe zelfs. In het jezuïetencollege hebben we La Ville dont le prince est un enfant van Henry de Montherlant opgevoerd, over de manipulatieve liefde van een priester - in soutane op scène - voor een jongen, alleen door woorden gesuggereerd. Het omgekeerde Lolita-syndroom. Wie dat stuk nu op de scène brengt, wordt voor pedofiel uitgekreten. Ieder tijdperk heeft zijn taboes.

Hoe bent u als doorgewinterd Antwerpenaar in Brussel beland? En hoe bent u ertoe gekomen hier toneel te organiseren?
André van Ham: Ik heb rechten gestudeerd aan de KU Leuven, en ook twee jaar letteren en wijsbegeerte in Namen. Mijn hart ging uit naar dat laatste. Rechten betekende: een rechtsregel uit het hoofd leren en die toepassen.

Het is wat simpel uitgedrukt, maar veel meer is dat niet. Toch ben ik gedurende 28 jaar met zeer veel toewijding rechter in handelszaken in Brussel geweest. Ik heb nog het faillissement van De Standaard in 1976 mee beslecht.

Ik heb daar vrienden aan overgehouden: als ik Hugo De Ridder in Antwerpen tegenkom, groet hij mij nog altijd hoffelijk. En natuurlijk de pas overleden Manu Ruys en de Brusselaar Guido Boodts die eveneens onlangs overleden is. Ik hou er de beste herinneringen aan over.

Dankzij mijn positie als handelsrechter heb ik er ook mede voor kunnen zorgen dat er meer Nederlandstalige handelsrechters kwamen. Wijlen Jean Gol had er geen oren naar, maar Melchior Wathelet wel.

Maar ik dwaal af, u vroeg hoe ik hier ben terechtgekomen. Toen mijn legerdienst in mei 1958 achter de rug was, vond ik dat het tijd was om een lief te zoeken. Zo heb ik met mijn vrouw kennisgemaakt. Haar vader was de stichter van de bouwmaterialenhandel J. Haentjens in Antwerpen.Hij vond dat ik veel onderhandelingstalent had, dat ik een geboren verkoper was, en hij nam mij in dienst. Omdat ik niet de nummer twee wou blijven, zond vader Haentjens mij naar Brussel om het hoofdstedelijk filiaal te leiden. Uiteindelijk ging ik in Sint-Pieters-Woluwe wonen, waar ik sinds 42 jaar het toneel mag programmeren.

De jaren 1970 waren de jaren van de voorloper van Défi, het FDF.
André van Ham: Het is dankzij de FDF’er François Persoons (de vader van schepen Caroline Persoons, red.) dat er in Sint-Pieters-Woluwe Nederlandstalig theater is, en dat op voorspraak van Jan Delmartino, oud-schepen.

Als mens kwamen Persoons en ik - in het Frans weliswaar - goed overeen. Ook hij was een oud-leerling van de jezuïeten en politiek-christelijk geïnspireerd - maar in de jaren 1970 kon hij in die PSC geen snelle carrière maken.Toen ik de eerste keer met hem ging spreken, zei hij onmiddellijk: on va organiser une semaine flamande, en dat om de Franstaligen de Vlaamse cultuur te leren kennen. Later kwam daar BRT-presentator Pros Verbruggen bij, die ooit de legendarische quiz 100.000 of niets presenteerde. Verbruggen verzorgde dankzij zijn relaties in Cannes ons filmprogramma.

Hoeveel toneelstukken hebt u in uw leven gezien? Hoeveel hebt u er zelf geprogrammeerd?
André van Ham: Ik durf er geen getal op te plakken, het zijn er zeker honderden.

Wat is het mooiste stuk dat u ooit gezien hebt?
André van Ham: Toen ik in 1958 begon, was Parijs de theaterhoofdstad van Europa, maar in de jaren 1960 is dat geswitcht naar Londen. Ik heb in Parijs nog Les Trois Soeurs van Tsjechov gezien.

We gingen vaak toneel kijken in Parijs. Met de trein ernaartoe en een klein hotelletje om te overnachten. Op eigen kosten. Ik ben een vrijwilliger, ik vraag niets, toneel organiseren is mijn hobby.

Sommigen gaan jagen, anderen hebben een buitenechtelijk lief. Jagen en een lief kosten ook geld. Ik heb Hedda Gabler van Ibsen nog gezien met Ingrid Bergman in de hoofdrol. Al die grote namen uit de film speelden oorspronkelijk theater. Ik krijg het er opnieuw koud van als ik er aan denk.

Een stuk in Sint-Pieters-Woluwe waar ik de beste herinneringen aan heb is Visiting mister Green van Jeff Barron met Nand Buyl en Bert Vannieuwenhuyse. Het gaat over twee Joden de ene gelovig, de andere ‘liberaal’, die per ongeluk met elkaar in contact komen.

De 86-jarige mister Green wordt bijna aangereden door de succesvolle zakenman Ross Gardiner. Als taakstraf moet Gardiner Green om de week zes maanden lang Green bezoeken.In het begin moeten ze elkaar niet - Green leeft in een sjofel flatje - maar langzaamaan worden er familiegeheimen onthuld. Gardiner slaagt erin om Greens dochter terug te brengen naar huis. Schitterend. Diep menselijk en ontroerend. Schitterend vertolkt ook.

Wat zijn de criteria om als toneelgezelschap met een welbepaald stuk door u gekozen te worden?
André van Ham:Goede toneelstukken voor ons publiek. Binnenkort ga ik ‘als liefhebber’ naar Parijs om twee boulevardstukken te zien, Silence on tourne en Parle-moi d’amour. Dat laatste gaat over een koppel dat op elkaar uitgekeken is. Het is geen gesofistikeerd stuk à la Virginia Woolf. Het gaat over een man die boos is, omdat de patatten niet gaar zijn bijvoorbeeld. Iedereen die getrouwd is, moet zich in het stuk herkennen.

Ik zal met groot genoegen Loes Van den Heuvel, Carmen uit de Kampioenen, op de scène zien in Stilte, we draaien. Na Parijs op het programma van Loge 10 uit Antwerpen. Beide stukken gaan ook in Vlaanderen succes tegemoet.

Op 1 oktober komt Toneelgroep Maastricht met King Lear. Ik kon King Lear voor Vlaanderen in première krijgen in september, maar dan zijn onze abonnees in Benidorm of Tenerife of andere warme oorden. Ik moet rekening houden met mijn trouwe abonnees. En zo kan ik ook La Superba in première voor Vlaanderen in Sint-Pieters-Woluwe opvoeren op 26 maart. Er zijn nog wat plaatsen beschikbaar trouwens.

Hoeveel abonnementen verkoopt u?
André van Ham:Jaarlijks tussen de 430 en de 530, naargelang het programma. Aan de prijs kan het niet liggen: 55 of 60 euro voor tien voorstellingen.

Welk stuk zou u graag nog eens op de affiche hebben?
André van Ham: Ik zou heel graag eens Het Proces Eichmann laten spelen, een stuk voor twee acteurs: Eichmann en een joodse advocaat.

Lees ook het interview met Wim Opbrouck over La Superba.

Verbannen naar mini-kantoor

Twee verdiepingen van het Cultureel Centrum van Sint-Pieters-Woluwe worden herbouwd en op 16 mei moet André van Ham zijn kantoor van dertig vierkante meter uit. “Nadien dreig ik in een kantoortje van tien vierkante meter gestopt te worden.”

Toneelgezelschappen komen graag naar Sint-Pieters-Woluwe, vertelt van Ham. Kunst & Cultuur heeft een trouw publiek en het toneel staat op maandag geprogrammeerd, de traditionele rustavond voor acteurs. Het Cultureel Centrum wordt verbouwd op verzoek van de schepen van Franstalige Cultuur Caroline Persoons met een gift van een inwoonster van Sint-Pieters-Woluwe. Na de verbouwing zijn de Vlamingen slechter af, zegt van Ham.

”Ik vraag me af waarom de Vlaamse schepen ook geen beroep heeft gedaan op die som. Nu wil het ‘toeval’ dat ik in een hok gestopt dreig te worden van maar tien vierkante meter, plus wat balieruimte, waar bovendien een grote kast met alle ICT-bedrading komt te staan.

Ik kan daar toch geen mensen ontvangen of mijn secretaris een verantwoorde werkplaats bieden? Bovendien is er geen plaats voor kasten, pc’s, printers of een kopieermachine. En dan zegt een medewerker van mevrouw Persoons dat ik maar zonder papier moet werken.”

“Terwijl de Franstaligen een apart directie- en programmatorkantoor tijdens de werken houden, moeten wij op 16 mei uit ons kantoor naar dat noodkantoor. De Franstalige directie Cultuur kan ongestoord verder werken tot het nieuw gebouw klaar is … Wie wil die discriminatie van de Vlamingen in het huidige politiek Brussels ‘klimaat’ nog verdedigen - laat staan voor jaren installeren?”

“Kunst & Cultuur heeft op de begane grond van het cultureel centrum een volwaardig kantoor en balieruimte nodig, gelijkwaardig aan het huidige om op waardige en efficiënte wijze zijn taak te kunnen blijven uitvoeren. Wat respect voor mijn decennialang onbezoldigd werk mag blijken uit daden en dat is: me een goede werkplaats gunnen.”

“Ik werd onlangs vereerd met het Ereburgerschap van de gemeente,” zegt van Ham. “Dat waardeer ik en ik ben daar trots op.”

“Het doel van de verbouwingen schijnt de oprichting van een groots Franstalig buurthuis te zijn, met een permanente snackbar, animatieruimte voor kinderen en hangjongeren, en voor senioren van de Centrumwijk, een cybercafé met veel gamecomputers en meer van dat. Noteer wel dat er al vijf Franstalige buurthuizen over de gemeente verspreid zijn, maar geen enkel gemeentelijk Nederlandstalig buurthuis.”