De zin en onzin van een burgercommissie over 5G

Het Brussels parlement heeft burgers mee laten debatteren om de 5G-discussie te beslechten. De weg ligt nu open om het snelle internet uit te rollen in de hoofdstad. Maar hoe verliep dat proces? En hadden de burgers echt wat in de pap te brokken? De meningen zijn verdeeld. “We moeten eerlijk durven te zijn en ons afvragen of hier geen sprake was van volksverlakkerij,” zegt een parlementslid.

Democratische innovatie is een van de stokpaardjes van de Brusselse meerderheid. De burger moet meer betrokken worden bij de besluitvorming. Weg van de particratie, zodat de mensen weer meer vertrouwen krijgen in de politiek.

Het Brussels parlement riep vrij snel na de start van de legislatuur een gemengde burgercommissie in het leven, waarbij parlementsleden en uitgelote burgers twee keer per jaar samen debatteren over een wel afgelijnd onderwerp, en later aanbevelingen formuleren aan regering en parlement.

Zopas heeft de eerste gemengde burgercommissie haar conclusies afgeleverd. Het thema: 5G, het supersnelle internet. Het zijn 43 aanbevelingen geworden, waarmee regering en parlement aan de slag kunnen. De strenge Brusselse blootstellingsnorm wordt opgetrokken van 6 volt per meter (V/m) naar maximaal 14,5 V/m, er zal worden onderzocht of er 5G-vrije zones kunnen komen in Brussel en de gezondheidseffecten van de verhoogde straling door 5G moeten nauwlettend gemonitord.

De voorzitter van de commissie, Tristan Roberti (Ecolo), noemde zich op BX1 een tevreden man. “Missie geslaagd,” zo zei hij. “De aanbevelingen zijn heel evenwichtig.”

Wereldprimeur

Ook PS-député Martin Casier kijkt met een goed gevoel terug. “Het was een echt succes. Dit is een volledig nieuwe manier van democratie voeren. En zoals het Brussels parlement dat heeft gedaan is een wereldprimeur. Het toont dat zelfs zogenoemde technische onderwerpen met burgers besproken kunnen worden.”

Ook bij de burgers klinken overwegend enthousiaste reacties. Ze vonden het interessant en sommigen zouden het een tweede keer opnieuw doen.

Wie gematigd positief is, is Pepijn Kennis van Agora. Die partij behaalde een zetel in het parlement met als enige programmapunt: de invoering van de deliberatieve democratie.

Kennis: “Natuurlijk moeten we dit initiatief toejuichen. Het is dankzij Agora dat de burgerdemocratie op de parlementaire agenda staat. We zijn ook letterlijk mee betrokken bij dit initiatief. Agora heeft de nodige stem geleverd in de plenaire zitting voor de goedkeuring van het Vademecum (het reglement, red.). Zonder onze stem was deze gemengde burgercommissie er niet gekomen.”

Maar er is ook kritiek bij Agora. “De grootste vraag,” zo zegt Kennis, “is: waarom moesten de parlements­leden mee in de commissie zitten? Wat is de meerwaarde? Twee, ook het thema, 5G, is door het parlement gekozen, net zoals de vraagstelling. Kranten hebben getiteld: burgerparlement geeft goedkeuring aan 5G, maar dat kon ook moeilijk anders. De vraag die de burgers moesten beantwoorden was dan ook: “5G komt er, hoe rollen we het uit?” Nogal wiedes dat de burgers daar voor hebben gestemd.”

Kennis moest het hele proces van een afstand bekijken. Hij mocht zelf niet echt deelnemen. Maar ook bij parlementsleden die wel deelnamen, klinkt kritiek.

Het was vooral uitkijken naar hoe de burgers zouden omgaan met de strenge blootstellingsnorm in Brussel. Want die maakt de uitrol van het snelle internet in Brussel haast onmogelijk. Verschillende parlementsleden, van meerderheid en oppositie, geven aan dat het debat tussen parlementsleden en burgers op dat punt niet helemaal zuiver is verlopen. En dat de stemming met amendementen merkwaardige bochten nam.

Brussel hanteert vandaag een strenge blootstellingsnorm van 6 V/m. “Plots kwam daar out of the blue iemand af met 14,5 V/m,” zegt een parlementslid. “Niemand begreep dat.” Niet veel later belandde dat cijfer in de aanbevelingen, “maar zonder dat hier echt een debat over gevoerd is”.

Bij de stemming van de aanbevelingen gebeurde er nog iets veel vreemders. Een meerderheid van de burgers stemde de 14,5 V meter-norm, via een amendement, weer uit de aanbeveling. “Daar zat niets ideologisch achter,” zegt een betrokkene. “Ze vonden dat dit open moest worden gelaten, omdat ze er niet zeker van waren of die norm niet te streng was voor de uitrol van 5G.”

Consternatie bij de meerderheidspartijen in het parlement die vervolgens via een amendement de 14,5 V/meter-norm weer in de aanbeveling stemden. “Dat mag,” legt een betrokkene uit. “Het parlement heeft altijd het laatste woord. Dat is nu eenmaal grondwettelijk vastgelegd. Het reglement schrijft wel voor dat als de stemming afwijkt van wat de burgers goedkeuren, dat die afwijking gemotiveerd moet worden.” Wat het parlement deed: om gezondheidsredenen moet er wel degelijk een geplafonneerde blootstellingsnorm zijn.

Begrijpe wie begrijpen kan: in een nieuwe stemming stemde een meerderheid van de burgers toch voor de 14,5 V/meter-norm in de aanbeveling. Meer nog: ze keurden het Ecolo-amendement goed, waardoor er een maximale blootstellingsnorm van 14,5 V/m is aangenomen. “De meerderheid van de burgers is inderdaad gekanteld,” zegt een lid van de meerderheid. “Het is niet duidelijk waarom, maar zeker is dat het hele systeem van amendementen beter vooraf had moeten worden uitgelegd.”

Voor de politieke meerderheid in het parlement was het op dat moment een zucht van verlichting, want zo zaten burgers en de parlementsleden van de meerderheid toch op één lijn en kon met een zekere trots aangekondigd worden dat de 14,5 V/meter-norm de steun van de burgers kreeg. Het was volgens insiders ook het enige echte incident. De andere aanbevelingen konden wel gewoon goedgekeurd worden. Uiteindelijk zouden er 45 aanbevelingen worden gestemd door de burgers, waarvan er slechts twee zijn weggestemd door het parlement.

Voor sommige burgers was de stemming rond de blootstellings­norm dan weer een onaangename ervaring. Ze wisten wel dat ze grondwettelijk gezien alleen een adviserende stem hebben, maar sommigen voelden zich bekocht. Een parlementslid van de meerderheid begrijpt dat volkomen. “We moeten daarom toch de vraag durven te stellen of hier geen sprake is van volksverlakkerij.”

Totale verwarring

Gelijkaardige termen zijn ook bij de oppositie te horen. MR-­parlementslid Clémentine Barzin spreekt van een instrumentalisatie door Ecolo. “Een participatief proces hoort onkreukbaar te zijn. De nieuwe blootstellingsnorm is gestemd in de totale verwarring op het eind van een dag met veel onbegrip en vermoeidheid bij de deelnemers,” schrijft ze op haar blog.

N-VA-parlementslid Cieltje Van Achter spreekt zelfs van manipulatie. “Ecolo moest een bocht kunnen nemen over die strenge stralingsnorm,” zegt ze. “Dat was de voornaamste bedoeling van deze gemengde burgercommissie.”

Pepijn Kennis heeft die bewuste stemming niet meegemaakt, maar vindt het alvast een vreemde gang van zaken. Het betekent volgens hem dat het onderwerp niet volledig doorgepraat was. “Dat burgers hun mening aanpassen tijdens of na een debat is perfect legitiem, maar dat het tijdens een stemming gebeurt, is vreemd. Normaal bereik je een consensus, en mag het stemresultaat geen verrassing meer zijn.”

Ook parlementslid Martin Casier geeft toe dat er lessen te trekken zijn uit deze eerste oefening. Maar hij wil niet te negatief zijn. “Sommigen zeggen dat het uiteindelijk een zaak van oppositie tegen meerderheid was, maar dat klopt helemaal niet. Er zijn voorstellen van de oppositie met unanimiteit aangenomen.”

Voor parlementslid Magali Plovie (Ecolo), die mee aan de basis ligt van het hele deliberatieve proces, is dat laatste een bewijs dat het burgerparlement wel gewerkt heeft. Plovie: “Wat we willen is een andere politiek, waarbij niet vanuit meerderheid en oppositie wordt gedacht, maar vanuit een consensus. Dat doe je niet in één keer. Het is dus logisch dat het dan soms wringt.”

Over de merkwaardige stemming over de blootstellings­normen wil ze zich niet uitspreken. Ze benadrukt dat de echte evaluatie later zal gebeuren. “Maar het is wel waar dat het hele systeem met amendementen en subamendementen ingewikkeld is. Dat moeten we anders organiseren. Deliberatieve democratie staat of valt met een rigoureus systeem. Niet alles verliep zoals we het wilden. We moeten hier lessen uit trekken.”

Over enkele weken begint een tweede deliberatief proces in het Brussels parlement, met opnieuw 45 uitgelote burgers. Dit keer gaat het over dakloosheid. “Een thema dat gekozen is door een burger,” zegt Plovie. “En nu ben ik er zelf bij als parlementslid. Ik zal met zeer veel aandacht het hele proces volgen.”