Kleurrijke burgemeesters (1): Guy Cudell, Sint-Joost

Het was de tijd toen politici nog niet verdacht waren als ze zich persoonlijk over het lot van gewone mensen ontfermden. Beleid en dienstbetoon liepen naadloos in elkaar over.

Sint-Joost is een unieke gemeente die dankzij Cudell een plaatsje in de geschiedenisboeken verdient. Sint-Joost was de eerste Belgische gemeente met gemengd onderwijs. Sint-Joost was de eerste gemeente met vrouwelijke politieagenten. Sint-Joost was de eerste gemeente met een allochtone politieagent.

Guy Cudell was ook zijn leven lang een feminist en een voorvechter om abortus uit het strafrecht te halen. Cudell was burgemeester, volksvertegenwoordiger, senator, minister en staatssecretaris. En niet onbelangrijk: een erg zichtbare voorzitter van de openbare vervoersmaatschappij MIVB.

Op 24 juni 1984 werd Guy Cudell ontvoerd. Een inwoner van zijn eigen gemeente, een 36-jarige arbeider die zich tekortgedaan voelde door de maatschappij en het niet meer zag zitten, sprong in de auto van de burgemeester-senator in de Kindermansstraat in Elsene toen Cudell zijn auto startte. Hij dwong hem, revolver tegen de slaap, om naar Genval te rijden. In Terhulpen werd Cudell geblinddoekt, een sparadrap voor de mond. In het Waalse Tellin werd hij vastgebonden op een bed, zijn ontvoerder maakte hem wijs dat hij midden in de Ardense bossen zat en dat roepen geen zin had. Er werd een forse som losgeld geëist.

De juiste omstandigheden van de ontvoering werden nooit volledig opgehelderd, maar hij zou zich zelf, zo vertelde hij, met een ijzeren staafje dat aan een stoel naast zijn bed bengelde, bevrijd hebben uit zijn handboeien. De buren van het huis in Tellin belden de rijkswacht. Zijn thuiskomst ging gepaard met een persconferentie die uitgroeide tot een mediashow met tientallen journalisten die aan de lippen van super­entertainer Cudell hingen.

‘s Nachts om één uur verscheen Cudell op het balkon van zijn huis, de massa sympathisanten, rode roos in de hand, juichte hem toe. Zijn relaas was niet gespeend van humor. En de reacties logen er niet om. Toen Cudell vertelde dat de machine weleens gehaperd had tijdens zijn opsluiting, riep een flauwe plezante vanuit het publiek ‘Ja, de wasmachine’. Met algemene hilariteit als gevolg.

Cudell zou het scenario zelf kunnen geschreven hebben, zoals die keer dat hij de onveiligheid in het Kruidtuinpark minimaliseerde met de woorden dat er nooit iets gebeurde in het park: ‘Sauf qu’on a deposé un homme en état de cadavre.’ Cudell was een meester in het understatement. En als het nodig was in het overstatement.

Voormalig schepen Jules Spooren (SP.A) moest onlangs nog aan Cudell denken. “Weet je wanneer? Toen de Franse president Macron een jonge gast de levieten las omdat hij hem met ‘Manu’ had aangesproken. Ik dacht: Cudell zou dat niet gedaan hebben, hij zou op die gast toegestapt zijn en zou hem de hand geschud hebben.”

Spooren was zeventien jaar lang Vlaamse schepen, eerst onder Cudell, later onder Cudells opvolger Jean Demannez. Dat Spooren aan Cudell moest denken toen hij het incident met Macron op televisie zag, zegt veel: de 46 jaar dat Cudell aan het roer stond van de één vierkante kilometer die Sint-Joost groot is, genoten politici nog aanzien, zeker als ze zich tussen het volk begaven en geen newspeak verkochten of bijvoorbeeld de schuld op Europa staken.

Cudell is, zo weet Spooren, maar één keer bang geweest om de verkiezingen te verliezen, dat was bij de opkomst van het FDF in de jaren 1970. “Toen bleek dat hij toch gewonnen had, zuchtte hij diep en liep rood aan.”

Het communautaire was echt Cudells ding niet, hij zat ermee verveeld, ook toen zijn eigen partij de francofone toer op ging. “Cudell was een echte internationalist, tijdens de Algerijnse burgeroorlog heeft hij Algerijnen naar Sint-Joost gehaald,” vertelt Spooren. “Ik heb me al vaker afgevraagd hoe hij zou omgegaan zijn met de migratie vandaag.”

Vanuit de noordoostwijk, het chique gedeelte van Sint-Joost, hebben de flaminganten wel gestookt tegen Cudell, zo herinnert Spooren zich. “Ten onrechte. De Nederlandstalige politici sloten zich aan bij de sterkste, en dat was de PS, er zat altijd een Nederlandstalige in de gemeenteraad, een PS’er.”

Niet dat Cudell de grote vriend van de Vlamingen was, het stak zelfs dat de Nederlandstalige gemeenteschool het beter deed dan de Franstalige. Maar, zo zegt Spooren, als je iets vroeg en het lag binnen zijn mogelijkheden, dan kreeg je het. “Hij wou wel alles weten, hij kon het niet verdragen dat iets aan zijn aandacht ontsnapte. Hij werkte dag en nacht voor zijn gemeente, het enige pleziertje dat hij zichzelf gunde, waren diners in chique restaurants.”

Sint-Joost is al decennialang arm, het zijn de kantoren en de hotels die geld in het laatje brengen. Dat de Noordwijk volgebouwd is met kantoren, is Cudell weleens verweten, maar hij maakte van de nood een deugd. “Zelfs na al die jaren begrijp ik nog altijd niet hoe Cudell er keer op keer in slaagde om eindjes aan elkaar te knopen,” zegt Spooren. Hij was altijd mee met zijn tijd, maar de komst van de computer was voor hem een drama. “Hij kon niet meer mee,” zegt Spooren, “Hij was dan ook al een oude man.”

Hazenslaapje

Voormalig staatssecretaris Robert Delathouwer (SP.A) leerde Cudell kennen toen hij nog voor de splitsing van de BSP/PSB in 1978 als jonge ket voorzitter was van de Brusselse tweetalige jongsocialisten. “Ik had het geluk dat ik moest spreken tussen Guy Cudell en Henri Simonet in. Was ik niet tussen die twee kleppers geplaatst, dan was de zaal leeggelopen naar het cafetaria. Maar ik had dat blijkbaar niet slecht gedaan. Cudell, die mijn vader kende, stapte daarna op hem toe om hem te feliciteren met zijn zoon.”

Cudell was een zeer zichtbare voorzitter geweest van de MIVB, daarna was Hervé Brouhon (PS) even voorzitter en daarna acht jaar Gust De Winter (toenmalige PVV). “Toen ik me aan het personeel ging voorstellen, vroegen ze me keer op keer: Vous êtes le successeur de Guy Cudell?” zegt Delathouwer. “Ze hadden Gust De Winter niet opgemerkt. Als Cudell een functie aanvaardde, ging hij ervoor. Als hij als MIVB-voorzitter een klacht kreeg over een bushokje in slechte staat, ging hij zelf kijken. Ik heb Cudell als voorbeeld genomen toen ik voorzitter werd. Ik ben ook altijd zoveel mogelijk op het terrein geweest.”

Cudell was voorzitter van het Museum van de Tram toen Delathouwer voorzitter van de MIVB was. Tijdens vergaderingen, zo vertelt Delathouwer, deed Cudell vaak zijn ogen dicht. “Velen lieten zich misleiden, ze dachten dat hij een hazenslaapje deed, maar hij hoorde alles en wist perfect wanneer hij het volgende agendapunt moest aankondigen. Een zeer attachante persoonlijkheid.”

Honderd per uur

Ook Leo Camerlynck heeft Cudell gekend als voorzitter van de MIVB. Als woordvoerder van de openbare vervoersmaatschappij heeft hij hem een paar keer moeten vergezellen naar bijeenkomsten waar, zo vreesde Cudell, niet alleen Frans, maar ook Nederlands en Engels zou worden gesproken. En zo gebeurde. “In de Europese wijk was er op een avond een vergadering waar Cudell inderdaad een paar vragen kreeg in Engels.

Ik moest die voor hem vertalen. De vergadering liep uit en Cudell bood me aan om me naar huis in Ukkel te brengen. Zijn chauffeur, een vrouwelijke politieagente, moest achteraan plaatsnemen, ik zat naast Cudell die met meer dan honderd per uur over de Brugmannlaan scheurde. Een andere keer, ik zat opnieuw naast hem, vroeg Cudell aan de politieagente hoe het mogelijk was dat een bepaalde straat in Sint-Joost eenrichtingsstraat was. De vrouw antwoordde schuchter dat hij dat beslist had.”

Camerlynck zegt dat Cudell hem altijd hoffelijk behandeld heeft. “Toch is het niet iemand met wie ik bevriend zou kunnen zijn,” zegt hij. “Cudell was honderd procent politicus, permanent bezig met de vraag: hoe kom ik over?” En hij speelde dat spel meesterlijk. “Toen een groep motards een bezoek bracht aan de metrostelplaats Delta, liet Cudell op zich wachten. Maar opeens kwam er nog een motard aangereden, helemaal in het zwart gekleed, zoals de bepaald niet zachtzinnige motards die op Cudell wachtten. Toen hij zijn helm afzette bleek het Cudell zelf te zijn.”

Voor Delathouwer is Cudell iets te lang burgemeester gebleven. “Hij was zo vergroeid met de politiek dat hij te lang is blijven zitten, een fout die velen maken: Richard Beauthier als burgemeester van Ganshoren, Victor Guns, de laatste Vlaamse burgemeester van Sint-Agatha-Berchem en minister Jos Chabert,” besluit Delathouwer.

Volgende week: Roger Nols