Martin Luther King is rode draad in nieuw boek van Bleri Lleshi

U hangt dit boek op aan de vijftigste verjaardag van de moord op de Amerikaanse burgerrechtenactivist Martin Luther King en niet aan de tweehonderdste verjaardag van de geboorte van Karl Marx. Wat heeft Marx misdaan?
Bleri Lleshi: "Hier in het Westen blijft kritiek al te vaak steken in negativiteit. Voor mij is kritiek een vorm van analyse. Je kan kritiek leveren en toch positief en hoopvol zijn."

"Na zo’n analyse moeten we nadenken over hoe het verder moet en daar gaan linkse en progressieve mensen vaak in de fout. Ze blijven steken in analyses en beseffen niet dat er nog een andere strijd moet worden gevoerd: de strijd tegen de wereldbeelden. In Europa domineert tegenwoordig een rechts-­conservatief wereldbeeld, maar we moeten duidelijk maken dat er ook andere wereldbeelden bestaan die uitgaan van hoop, liefde, solidariteit en verbondenheid."

Dat zijn wel uitgesproken zachte thema’s.
Lleshi: "Het zijn inderdaad zachte thema’s, maar wel sterke thema’s. Wat Martin Luther King kon realiseren, was alleen mogelijk omdat hij werd gedreven door hoop, geloof en liefde."

"Over hoop heerst veel scepticisme. Daarover heb ik het in het boek. Bij hoop wordt te vaak gedacht aan een verdwaalde wereldverbeteraar of een naïeve optimist, maar als je dieper kijkt, zie je dat het over concepten gaat die een houvast bieden en de wereld helpen veranderen."

U schrijft dat racisme de onderdrukking is van mensen op basis van kleur, origine of religie. Dat is een stelling die verwarring zaait. Origine en huidskleur kies je niet, religie kan je afwijzen.
Lleshi: "Je kan afstand nemen van je religie, en dat hebben Belgen en Europeanen massaal gedaan. Op wereldniveau is dat helemaal anders, daar zien we net veel mensen die bewust kiezen voor religie. Steeds meer mensen worden onderdrukt wegens hun keuze voor een bepaalde religie.Ik werk in een omgeving van hoogopgeleide mensen en ben soms gechoqueerd over de racistische uitspraken als het over de islam gaat. Het racisme wordt bovendien gevoed door uitspraken van bepaalde ministers. Het is niet onschuldig als mensen denken dat alle Syriërs verkrachters zijn of dat alle moslimvrouwen onderdrukt worden door hun man."

Niet alleen moslims zijn slachtoffer, toch?
Lleshi: "Ik vertrek altijd vanuit de plekken die ik het beste ken en bestudeerd heb. Dat zijn Brussel, België en Europa. Ik merk nu eenmaal dat mensen te maken hebben met racisme net omdat zij moslim zijn. In andere delen van de wereld is dat inderdaad anders. In Pakistan, Bangladesh en Saudi-Arabië worden atheïsten en vrijzinnigen onderdrukt, dat is voor mij evengoed een vorm van discriminatie. Brits onderzoek heeft aangetoond dat racisme een opmars kent bij hoogopgeleide witte mensen. Dat is een verontrustende evolutie, want wie zijn de machtshebbers vandaag? Juist. De witte elite."

Hebt u het over de UCLL, de hogeschool waar u lesgeeft?
Lleshi: "Ik wil de instelling niet in een negatief daglicht zetten. Ik doceer aan de UCLL, maar ik geef ook lezingen aan onder meer de VUB, de Erasmushogeschool, de AP Hogeschool, UGent, en ik merk dat racisme steeds meer genormaliseerd wordt. We vinden het stoer om af te stappen van politieke correctheid. Ik heb het zelf meegemaakt op een lezing in Gent. Een vrouw riep toen voor een zaal met wel honderd toehoorders dat ik naar mijn land (Albanië, red.) moest terugkeren. Ik probeer daar met humor mee om te gaan."

Wat hebt u haar geantwoord?
Lleshi: "Ik heb haar gezegd dat ik binnen de twee weken het land zou verlaten als ze goede argumenten aanbracht, maar dat ze wel moest rekening houden met mijn persoonlijke situatie: ik werkte 120 procent en betaalde daar belastingen op, ik heb een master in de filosofie en een master in de politieke wetenschappen, ik ben sterk geëngageerd in mijn stad en ik spreek met Nederlands en Frans twee landstalen."

Nog even naar de titel van uw boek: ‘De kracht van hoop’. Toch schrijft u dat hoop een vergiftigd geschenk is.
Lleshi: "Die uitspraak gaat over wat verschillende filosofen over hoop geschreven hebben. Friedrich Nietzsche zegt dat hoop ‘het ergste van alle kwaad’ is, voor Jean-Paul Sartre was hoop ‘vuil’."

"De Amerikaanse psychiater David Viscott zegt zelfs dat hoop meer heeft verwoest in de wereld dan dat het goed heeft gedaan. Het is ook een verwijzing naar de doos van Pandora, waar alleen de hoop in de doos blijft. Iedereen kent het verhaal en associeert het met negativiteit, maar we moeten gelukkig zijn dat de doos is gebleven. Wat wij kennen als hoop en wat ons wordt aangeleerd, is passieve hoop. We associëren het met emotie, terwijl actieve hoop uitgaat van rationeel denken."

U sneert naar de Kerk, die volgens u een halve eeuw na de moord op King nog altijd geen oog en oor heeft voor minderheden. Toch telt ook Brussel geëngageerde individuele religieuzen. Anderzijds heeft de Kerk niet zoveel invloed meer. Vindt u religie belangrijk?
Lleshi: "Religie is heel belangrijk voor mij. In mijn vorige boeken Liefde in tijden van angst en Inaya komt die link tussen liefde en spiritualiteit ook naar voren. In Inaya vertel ik hoe het voor mij is om multireligieus te zijn. Religie en spiritualiteit houden mij desondanks niet tegen om een humanist te zijn."

"Religie heeft een belangrijke rol gespeeld door mijn hele leven. Mijn ouders hebben mij katholiek opgevoed, maar ik ben opgegroeid tussen moslims. Ik ben met een moslima getrouwd en we willen onze kinderen een zo breed mogelijke opvoeding geven die de verschillende godsdiensten en filosofieën behandelt, zowel de Bijbel, de Koran als de Thora en de geschriften van grote humanisten."

"Ik probeer uit alle religies en spirituele vormen inspiratie te halen, want we leven in een maatschappij die gericht is op geld en op consumptie, maar dat houden we niet vol. We moeten op zoek naar alternatieven. Dan vind ik een toevlucht in de spiritualiteit en meer bepaald in de bevrijdingstheologie. Dat is ook de stroming waaruit de paus komt."

Martin Luther King heeft ooit gezegd dat de Kerk niet kan bestaan zonder sociale actie. De Kerk heeft een sociale rol, die wat mij betreft ook moskeeën en synagogen kunnen spelen.
Volgens u zijn de Roma de meest gediscrimineerde groep.
Lleshi: "Dat blijkt uit Europees onderzoek. Ook in Brussel moeten ze jammer genoeg heel wat discriminatie ondergaan. Niet alleen door witte Belgen, maar ook door mensen met een migratieachtergrond als Turken, Marokkanen, Grieken en Albanezen. In het noorden van Albanië was er een kleine minderheid van Roma, maar ook daar werden ze gediscrimineerd. Het wordt met de paplepel ingegeven. Ik weet nog dat ik als kind niet mocht optrekken met Roma, omdat ze me zouden opeten, terwijl ik het net leuk vond omdat zij muziek maakten, dansten en gastvrij waren."

Roma zijn niet de makkelijkste groep om te integreren.
Lleshi: "We tolereren gemakkelijk situaties waarin Roma verkeren. Als de moslims aangevallen worden, staat er altijd wel iemand recht om hen te verdedigen. De Roma hebben op de Foyer na niemand die het voor hen opneemt. In de buurt van het Noordstation ligt een park waar Roma in erbarmelijke omstandig­heden leven. We tolereren dat omdat we denken dat zij het zo willen.
Het is niet makkelijk om met de Roma te werken. Ze zijn zo vaak in de steek gelaten, dat ze zelfs iemand die oprecht hulp aanbiedt niet meer vertrouwen. Het wantrouwen komt van beide kanten."

Het was Kings droom om tot een grote alliantie te komen, een alliantie van minderheden die de strijd aangaat met de blanke elite. Koestert u de hoop dat die alliantie er ooit komt, ook in Brussel?
Lleshi: "Wat ik wilde beschrijven, was de strijd die King gevoerd heeft. De kansen die hij gemist heeft en die we vandaag nog steeds missen. Daarom vond ik het belangrijk om het werk van King te actualiseren. Ik weet niet of die grand alliance er ooit komt, maar het is wel mogelijk. Er zijn genoeg voorbeelden uit de geschiedenis die inspirerend zijn voor vandaag."

"Op het einde van het boek heb ik het ook over intersectionele allianties, zoals Black Lives Matter. Zij focussen maar op één thema, racisme, terwijl economische uitsluiting ook een belangrijk probleem is van de Amerikanen. Willen de verschillende minder­heden een grote alliantie vormen, dan zullen ze compromissen moeten sluiten in plaats van om ter hardst te roepen en zich zo radicaal mogelijk te uiten."

Ziet u die allianties dan snel ontstaan, want u schrijft dat elke minderhedengroep zijn eigen belangen steeds vooropstelt?
Lleshi: "Ik zie toch allianties ontstaan. Het mooiste voorbeeld was de Women’s March (serie protestmarsen in de VS, red.), waar moslima’s, Afro-Amerikaanse vrouwen, Aziatische vrouwen, witte vrouwen en ook lesbische vrouwen aan hebben deelgenomen. Zij hebben toen een tekst van drie pagina’s gepubliceerd waarin ze tot de vorming van een grote alliantie opriepen. Het resultaat was dat enkele maanden later 21 miljoen vrouwen op straat kwamen. Ik was trouwens niet verbaasd dat we na de shootings in de VS, de grootste bijeenkomst ooit hebben gezien in Washington. De kans dat allianties ontstaan, wordt steeds groter omdat de onderdrukking toeneemt, maar nog belangrijker, omdat steeds meer jongeren zich engageren."

En in Brussel?
Lleshi: "In Brussel moeten we allianties vormen per thema. Een heel belangrijk thema is volgens mij huisvesting. Per gemeente en per gemeenschap moeten we de problemen aankaarten en terugkoppelen naar de burgers. Belangrijk is ook dat inwoners buitenkomen en banden smeden in de wijk waar ze wonen. Alleen wanneer mensen samenkomen en een echt gesprek met elkaar voeren, kunnen we oplossingen bedenken. Zo kunnen we ook jongeren aanspreken, zij gaan mee in een verhaal als er een concreet alternatief is."

Armoede is een rem voor veel jongeren. Mocht u minister van Onderwijs worden, wat is de eerste maatregel die u neemt?
Lleshi: "Het eerste waar ik aan denk, is meer scholen bouwen. Zo heb ik als jeugdwerker jongeren begeleid die in het midden van het schooljaar thuis zaten. Ik begrijp niet hoe een fatsoenlijk land zoals België het recht op onderwijs zomaar kan schenden. Mijn hart klopt voor het onderwijs, dus elk kind moet naar school kunnen gaan."

Het probleem dat zich dan wel stelt, is het tekort aan leerkrachten, zeker in Brussel.
Lleshi: "Dat klopt, maar om dat probleem op te lossen, moeten er een aantal dingen gebeuren. Het niveau van de lerarenopleiding is laag, soms te laag. Soms denk ik na een lezing ‘Moeten jullie de leerkrachten van morgen worden? Moeten jullie onze kinderen iets bijleren?’ Je komt er jonge mensen tegen die niet weten wat ze moeten doen en dan maar kiezen om een lerarenopleiding te volgen. Terwijl lesgeven het mooiste beroep ter wereld is. Het is zelfs geen beroep, het is veel meer, het is een roeping."

De kracht van hoop, Bleri Lleshi, uitgeverij Epo, 250 blz. Verschijnt op 15 mei 2018. Boekvoorstelling in Passa Porta, Dansaertstraat 46, 1000 Brussel op 20 mei

Bleri Lleshi

• 1981: geboren als Blerim Gjonpalaj in Albanië
• 2000: verhuist naar België
• 2010: master politieke wetenschappen en master filosofie
• 2013: start dj-project Bruselo
• 2014: debuteert als auteur met ‘De neoliberale staat’
• 2017: start Globalicious (cultureel event) in Brussel en Gent
• 2018: boek ‘De kracht van hoop’