Moureaux: 'Toename Nederlandstaligen is een goede zaak'

Philippe Moureaux is samen met Jean-Luc Dehaene de architect van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, dat een kwarteeuw bestaat. Hij blikt terug op politiek, stad en wereld. Soms mild, soms combattief. Soms gelaten. “Steeds minder mensen geloven in politiek. Ze hebben hun redenen.”

H ij zal het op een bepaald moment zeggen, Philippe Moureaux: “Ik ben God de Vader niet.” Begrijp: het is ook maar mijn mening. Dat die mening toch nog heel wat journalisten interesseert, ontgaat hem echter ook niet. “Het is er de tijd naar dat men op zoek gaat naar les vieux.”
Of wat afstand doet met een van de belangrijkste Belgo-Brusselse politici van de voorbije drie decennia.

De PS staat er niet goed voor in de peilingen, extreem-links wel. Is dat de prijs die de PS betaalt om de federale regering te leiden?
Philippe Moureaux: “De PS heeft altijd te maken gehad met succesvolle formaties die zich linkser voordeden dan de PS zelf. Lange tijd vervulde Ecolo de rol van aspirateur-socialiste, dicht bij de ontevreden kant van de PS, maar ze hebben daar niet echt in uitgeblonken. Vandaag de dag voelen de malcontenten zich eerder aangetrokken tot de PVDA. De PVDA heeft ook een interessant parcours afgelegd, en succes trekt succes aan, ook al blijft het in wezen een leninistisch nest.”
“Maar de PS is dus al lang aan de macht, en daar gaan altijd toegevingen mee gepaard. Voeg daar nog het eersteminister-effect aan toe. Als je eerste minister bent – en dat mag u vragen aan Jean-Luc Dehaene – dan moet je een politiek voeren die niet die van je partij is, maar eerder die van een conglomeraat waarvan jouw partij hoogstens een kwart beslaat.”

Speelt de Europese context ook geen rol? Er worden besparingen opgelegd.
Moureaux: “Ja, maar eigenlijk draait die Europese context goed uit voor de PS. Grotendeels dankzij de PS heeft België het hoofd kunnen bieden aan de Europese bezuinigingspolitiek.”
“Ik kan met u wel een intellectuele discussie voeren over feiten, over wat de Europese Commissie wilde en hoe België zich daaraan moest onderwerpen, maar zich toch minder heeft onderworpen dan andere landen. Ik kan u vertellen dat België economisch niet slechter presteert dan de landen die bespaard hebben. Ja, ik kan u zelfs zeggen dat we economisch beter standhouden dan sommige besparingslanden. Maar buiten de Europese context speelt natuurlijk de kapitalistische context. Het kapitalisme kent momenteel een wrede fase waaronder heel wat Europese landen lijden. Dat gaat Europa te boven. Socialisten kennen de context maar hebben bitter weinig wapens om er tegen te vechten.”

Lang hadden de socialisten een flinke vinger in de pap te brokken in Europa. Wat is er gebeurd?
Moureaux: “De sociaaldemocratie heeft te lang de illusie gekoesterd dat het kapitalisme ‘vriendelijk’ zou zijn. Linkse denkers bleven de illusie koesteren dat het allemaal wel in orde zou komen. Die illusie is hardnekkig en bestaat nog steeds. Het verschil tussen links en rechts is minder sterk geworden. Bijgevolg heeft de publieke opinie ook het kompas verloren, en geloven mensen steeds minder in politiek. Ze hebben hun redenen natuurlijk, gezien het feit dat de politieke wereld uit zichzelf zoveel macht heeft overgedragen aan de privésector en aan de technocratie. Dus vraagt de bevolking zich af waartoe politiek nog dient. Het erge is dat dat leidt tot passiviteit, extreem individualisme of extreemrechts denken.”

Wat is het verschil dan tussen een compromis sluiten en de grens tussen politiek links en politiek rechts laten vervagen?
Moureaux: “Een compromis sluiten houdt in dat je je verzoent met een deel van de boodschap van de andere zonder dat je later in een onmogelijke situatie terechtkomt.”
“Een voorbeeld: op een bepaald moment kan het een valabele optie lijken om een overheidsbedrijf te privatiseren. Twee zaken worden daarbij vaak vergeten: ten eerste dat de privésector vroeg of laat wel een sociaal bloedbad kan aanrichten, ook al hebben ze beloofd om dat niet te doen, en ten tweede, dat de staat op de langere termijn inkomsten ontloopt. De staatsschuld wordt wel een beetje kleiner bij de verkoop van een overheidsbedrijf, maar op de langere termijn verdient de staat er ook niets meer aan. Jammer genoeg heeft de linkerzijde te veel van die dingen toegelaten. Men heeft die keuze lang als ‘pragmatisch’ afgedaan, maar ze is eerder ideologisch liberaal.”
“Maar goed, ik denk dat. Niet heel de PS denkt hetzelfde.” (lachje)

Brussel is op 25 jaar tijd steeds sterker geworden als gewest, maar ondertussen ook steeds armer.
Moureaux: “Het ene heeft niet noodzakelijkerwijs met het andere te maken. Staat u me toe de vraag op te splitsen.”
“Eén: 25 jaar geleden hebben Jean-Luc Dehaene en ik iets opgebouwd wat in die tijd het maximaal haalbare compromis was tussen Vlamingen en Franstaligen (het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, red.). In de periode daarvoor was er veel onrust en protest, denk aan de marsen op Brussel en de opkomst van het FDF. In 1989 zijn we erin geslaagd een werkbaar evenwicht te vinden met garanties voor de Vlaamse gemeenschap in Brussel. Dat evenwicht wil ik niet ter discussie stellen. Wat blokkeert dan de goede werking van het Brussels Gewest? Het feit dat elke minister in de Brusselse regering de mogelijkheid heeft om de regering te blokkeren in gelijk welk dossier, terwijl dat mechanisme normaal gezien alleen kan gebruikt worden wanneer de communautaire belangen geschonden worden. Als we het bestuur van het gewest dynamischer willen maken, dan zullen we daar toch iets aan moeten doen.”

“Als je dat tegen Vlamingen zegt, dan denken ze echter direct dat je toch aan de gewaarborgde vertegenwoordiging wil morrelen. Neen dus. Laat me een voorbeeld geven om het oneigenlijke gebruik van het blokkeringsmechanisme te duiden: ik herinner me dat Pascal Smet – een zeer intelligent man die echter denkt dat hij altijd de waarheid in pacht heeft – van zijn blokkeringsrecht gebruik heeft gemaakt omdat een straat niet naar zijn zin werd heraangelegd.”

“Het tweede deel van uw vraag, dan. Wij hebben in Brussel de voorbije decennia vele migranten verwelkomd, en dat waren nu eenmaal vaak niet de rijksten. In een normale staat zorgt de solidariteit ervoor dat die mensen gelijk worden aan ons. Maar bij de toestand van migranten komen ook nog andere – wereldwijde – problemen kijken. Het provocerende karakter van het kapitalisme, bijvoorbeeld, dat mensen zonder opleiding steeds meer beschouwt als onopgeleide arbeidsreserve en niet geeft om hun welzijn. Voeg daar dan nog eens het probleem van de depolitisering aan toe, en het daarmee gepaard gaande succes van extreemrechts. Ik vraag me trouwens ook af hoeveel werk de overheid uiteindelijk kan creëren. We kunnen jobs creëren die met de stad zelf te maken hebben, maar dat is maar een klein deel van de oplossing. Ook bedrijven moeten jobs creëren.”
“En zo zijn er dus vele ‘steuntrekkers’ – ik haat de term, maar gebruik hem hier toch.”

Gezien de enorme problemen die u beschrijft is het toch moeilijk om aan de Brusselse bevolking uit te leggen dat er zoiets bestaat als een gegarandeerde vertegenwoordiging voor de Vlamingen?
Moureaux: “Oui, mais nous vivons ici en Belgique. We hebben een voorgeschiedenis van taalstrijd die teruggaat tot de tijd van de Bourgondiërs. Maria van Bourgondië moest toestaan dat Vlaamse steden Middelnederlands konden blijven gebruiken in hun bestuur, een expliciete eis van die steden. Als historicus ben ik ervan overtuigd dat de Vlaamse beweging legitiem is, dus vind ik het ook maar normaal dat de Vlaamse minderheid in Brussel beschermd wordt. Vooropgesteld dat we België willen behouden, natuurlijk. Al denk ik wel dat we zachtjesaan naar een verschuiving van taalrechten gaan, want de tweedeling tussen Vlamingen en Franstaligen wordt natuurlijk minder belangrijk in een meertalige stad. Het Frans houdt stand als taal in Brussel omdat het de taalstrijd hier gewonnen heeft, en omdat er een grote migratie is uit Franstalige landen.”

U bent twintig jaar burgemeester van Molenbeek geweest. Hoe hebt u de Vlaamse gemeenschap in Molenbeek zien evolueren?
Moureaux: “Vroeger waren de Vlamingen de wat oudere mensen op rust, vaak tweetalig. Vandaag de dag is de Molenbeekse Vlaming jong, inwijkeling en vaak erg progressief. Daarnaast zijn er ook vele Vlamingen van vreemde origine die in Molenbeek komen wonen. Het aantal Vlamingen stijgt opnieuw in Molenbeek na lange jaren van neergang. Op het einde van mijn burgemeesterschap werd ik zelfs steeds vaker geconfronteerd met Nederlandstaligen die langskwamen tijdens mijn sociale permanentie en geen Frans spraken, vaak mensen met een migratieachtergrond of Nederlanders. Die toename is een goede zaak. Want ze levert de sociologische basis voor de gewaarborgde vertegenwoordiging.”

Tot in de jaren 1980 was de PS lokaal erg kritisch ten opzichte van de migratie. Wat is er veranderd?
Moureaux: “Weet u… Men dacht eerst dat de zogenaamde wet-Moureaux (antiracismewet uit 1981, red.) niet mijn idee was, en dat ik me heb laten gebruiken. Wel, dat klopt niet, dat is het vertelseltje dat ze binnen de PS zelf hebben uitgevonden om me in diskrediet te brengen bij de autochtone arbeidersklasse. Op een bepaald moment heeft een socialistische uitdager tijdens de gemeenteraadsverkiezingen zelfs een kopie van de wet-Moureaux verspreid in de sociale woonwijken, sans commentaire, hij had gewoon mijn naam omcirkeld. Ja, dat waren me wel tijden.”

De negentiende-eeuwse Franse filosoof Auguste Comte voorspelde dat de 21ste eeuw een eeuw zonder godsdienst zou worden. Hebben wij hem verkeerd begrepen?
Moureaux: “Nee, u hebt hem zeer goed begrepen, maar hij was volledig fout. Dat komt onder meer door de teloorgang van het Sovjet-communisme.”
“De Sovjet-Unie was een hoop voor idealisten, een hoop die nodig was in de strijd tegen het nazisme en tegen het kolonialisme. De Sovjet-Unie gaf mensen het idee dat er toch op een bepaalde manier tegen ongelijkheid werd gevochten. Jammer genoeg is de Sovjet-Unie ontspoord en ten onder gegaan door een gebrek aan dynamisme. Heel wat mensen bleven echter verweesd achter, en de religie heeft een deel van die mensen opgevangen. Volgens mij is dat een oorzaak van het religieuze reveil. Persoonlijk vind ik dat niet zo erg, want ik heb ondanks mijn militant-vrijzinnige vorming veel respect gekregen voor mensen die geloven. Op voorwaarde dat de scheiding tussen kerk en staat behouden blijft, natuurlijk.”
“Maar als ik de huidige teksten van Paus Franciscus lees, dan lees ik daar een van de beste aanklachten tegen het kapitalisme in. Hij durft dat tenminste nog aanklagen.” (lacht)