‘1.500 Brusselse vrouwen dreigen besneden te worden’

Wereldwijd zijn 200 miljoen vrouwen besneden, berekende Unicef vorig jaar. In Brussel zijn het er ongeveer 5.000, maar lopen er nog 1.500 het risico om genitaal verminkt te worden. Daarom steunen federaal minister voor Volksgezondheid Maggie De Block en Brussels staatssecretaris Bianca Debaets vormingen voor Brusselse artsen en hulpverleners. Inmiddels zijn er al 250 opgeleid. “Als je vormingen geeft, stijgt het aantal meldingen.”

In heel België zijn er tweehonderd vrouwen besneden, antwoordde minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) onlangs op een parlementaire vraag. De minister citeerde daarvoor cijfers uit 2013 en zei zelf al dat ze dacht dat “een onderrapportering meer dan waarschijnlijk” is.

“Het blijft altijd een schatting, maar dit is een serieuze onderschatting,” zegt Katrien De Koster, die werkt bij Gams België (Groupe pour l’Abolition des Mutilations Sexuelles), een activistische organisatie die al twintig jaar strijdt tegen vrouwelijke genitale verminking. “De minister baseerde zich voor haar antwoord op de registratie in ziekenhuizen, maar dat is geen verplicht systeem en hangt ook af van de bereidheid van de professionals om daarnaar te peilen. Bovendien werd de vragenlijst enkel afgenomen bij vrouwen die overnachten in het ziekenhuis.”

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest alleen al leven er 4.500 slachtoffers van genitale verminking, zegt De Koster. “Dat blijkt uit de recentste Belgische berekeningen, uit 2014. Nog eens 1.500 vrouwen in Brussel lopen het risico om besneden te worden.”

Hoe strijdt de overheid hiertegen?
De Koster: Zowel vanuit het federaal kabinet-De Block als vanuit de Brusselse regering, via staatssecretaris Bianca Debaets (CD&V), krijgt Gams subsidies om vormingen te geven in Brusselse ziekenhuizen, bij huisartsen en in zorg- en onderwijsinstellingen. Tot nu toe deden al 250 hulpverleners mee, onder meer het personeel van Medisch Huis La Roue, het Sint-Pietersziekenhuis en Kind en Gezin Brussel. Als je vormingen geeft, dan stijgt het aantal meldingen. Het is een problematiek die je pas opmerkt als je er iets over weet. Verder organiseert het Gewest sensibiliseringscampagnes. Zo loopt in het medisch centrum La Roue momenteel een foto-expositie over genitale verminking. Vlak voor de cruciale zomerperiode, waarin veel meisjes en vrouwen uit risicolanden naar hun land van herkomst op vakantie trekken.

Hoeveel vrouwen wereldwijd zijn genitaal verminkt? En in welke landen gebeurt dat vooral?
De Koster: Unicef bracht in 2015 een nieuwe schatting uit van het aantal vrouwen wereldwijd dat genitaal verminkt is en kwam daarbij uit op 200 miljoen. De helft van die groep leeft in slechts drie landen: Indonesië, Egypte en Ethiopië. In Somalië is 98 procent van de vrouwen tussen 15 en 49 genitaal verminkt, het hoogste cijfer wereldwijd. Ook in Guinee, Djibouti, Sierra Leone en Mali liggen de cijfers rond de 90 procent.

Traditioneel hebben we ons altijd op de Sub-Saharaanse gemeenschap gericht, maar het komt op meer plekken voor. In Egypte bijvoorbeeld is 87 procent van de vrouwen besneden. Ook onder de Koerden uit Irak en Iran bijvoorbeeld komt het voor.

Een normale vagina wordt in de gemeenschappen waar de verminking gebeurt, als ‘onrein’, ‘lelijk’ of ‘te open’ beschouwd. Maar de onderliggende redenen zijn de controle over het lichaam van de vrouw, en over haar seksualiteit.

Dat zie je gebeuren in samenlevingen wereldwijd. Soms wordt dit gelinkt aan de islam, hoewel het door geen enkele godsdienst wordt voorgeschreven. Zo komt het niet voor in moslimlanden als Marokko en Turkije of in het islamitische noorden van Nigeria, terwijl het daar wel in het christelijke zuiden wordt toegepast.

Gebeurt het ook in België?
De Koster: Meisjes worden meestal besneden als ze op vakantie gaan in het thuisland. Wij bij Gams vermoeden dat het soms ook in België gebeurt, hoewel de praktijk hier verboden is.

Soms vertellen ouders zelf aan de dokter dat ze hun dochter willen laten besnijden. Daar moet de professional dan op een goede manier op kunnen reageren, in een reisadviescentrum bijvoorbeeld. Ouders komen er langs met hun kinderen om zich te laten inenten of vaccineren voor ziekten in het thuisland. Als ze naar een land terugkeren waar veel besnijdenissen voorkomen, moet een praatje erover standaard worden. Dat de dokter of verpleegkundige uitlegt dat dat in België verboden is.

Hoe vermijden jullie dat ouders aan groepsdruk in het thuisland toegeven?
De Koster: Er bestaat een document dat ingevuld kan worden voor het vertrek, een medisch attest waarmee bevestigd wordt dat het meisje ‘intact’ is. Een tweede afspraak na de reis wordt meteen vastgelegd. We hebben ook een verklaring op eer die ouders kunnen ondertekenen, waarin ze zeggen te weten dat besnijdenis in België verboden is en het schadelijk is voor de gezondheid van hun dochter. Dit zijn niet-bindende preventiemiddelen die kunnen helpen om vervolgens in het thuisland niet toe te geven aan de groepsdruk om hun dochter toch te besnijden.

Waarom laten ouders zo’n besnijdenis soms überhaupt toe?
De Koster: Genitale verminking is in veel gemeenschappen een voorwaarde voor de toekomst van de vrouw. Het is zelfs een voorwaarde om deel te nemen aan het dagelijkse leven: je wordt als kind al uitgesloten als je niet besneden bent. Individueel verzet door ouders ligt heel moeilijk. Er is ook altijd het risico op een ‘herbesnijdenis’ bij een gedwongen huwelijk. Dat gebeurt onder dwang van de schoonfamilie, als die de besnijdenis na controle niet goed gedaan vindt, of het meisje te opstandig is.

Bovendien zijn er ook vrouwen die, na een bevalling bijvoorbeeld, zelf expliciet vragen om weer ‘dichtgenaaid’ te worden.

Dat geldt voor vrouwen van wie niet alleen de clitoris, maar ook de schaamlippen afgesneden en aan elkaar genaaid zijn, zodat er nog maar een piepklein gaatje overblijft en plassen bijvoorbeeld enkel druppelsgewijs lukt. Niet dat de gevallen waarbij ‘enkel’ de clitoris wordt afgesneden, of de schaamlippen gepiercet, minder erg zouden zijn. Maar het is een feit dat de ‘infibulatie’, het dichtnaaien, tot het meeste lichamelijk ongemak en infectierisico leidt.

Komt niemand in die gemeenschap daartegen in opstand?
De Koster: Er rijst meer en meer verzet binnen de gemeenschappen zelf waar genitale verminking gebeurt.

Gams is daar zelf een goed voorbeeld van: wij zijn twintig jaar geleden opgericht door een Senegalese vrouw, Khadidiatou Diallo, die nog altijd voorzitster van onze raad van bestuur is. Zij is zelf als kind genitaal verminkt en gedwongen om te trouwen toen ze dertien was. Op haar veertiende kreeg ze haar eerste kind, een dochtertje.

Jaren later is ze gevlucht naar België en heeft het hier heel lang moeilijk gehad, ze heeft lang psychologische begeleiding nodig gehad. Daarna heeft ze Gams opgericht. Er zijn ook veel leden uit de gemeenschappen die bij ons als vrijwilliger werken, als co-bemiddelaar.

Hoe probeert u mensen te overtuigen hun dochter niet genitaal te verminken?
De Koster: Als Gams zelf proactief naar asielzoekerscentra trekt, stelt de organisatie zich zo neutraal mogelijk op. Het is altijd het makkelijkste om de gezondheidskaart te trekken, omdat die klachten herkenbaar zijn.

Pijn is een constante, zowel pijnlijke maandstonden als bevallingen die veel moeizamer verlopen. Vaak is een natuurlijke bevalling zelfs onmogelijk. Die symptomen zijn herkenbaar: zowel voor de moeder, die zelf besneden is, als voor de vader, die dat herkent bij zijn vrouw of zich eventueel herinnert van bij zijn moeder of zussen. Als iedereen in je omgeving dezelfde klachten heeft, wordt dat jouw norm.”

Wat kunnen vrouwen doen die al genitaal zijn verminkt?
De Koster: We kijken waar zij nood aan hebben. Vaak regelen we een consult met een seksuoloog, die met hen bekijkt hoe ze toch nog kunnen genieten van een vrijpartij. Ze hebben dikwijls ook nood aan psychologische begeleiding.

We raden nooit alleen een operatie aan, maar soms wordt er ook een reconstructie uitgevoerd. Die is voor vrouwen met een Belgische mutualiteit helemaal gratis. De clitoris wordt gereconstrueerd, door het interne deel ervan naar buiten te trekken. De gevoeligheid daarvan valt natuurlijk altijd af te wachten.