20 jaar Thalys: Bruxelles, petit Paris

Thalys verbindt Brussel natuurlijk ook met Amsterdam en Keulen, maar het is vooral de band met Parijs die werd aangehaald sinds de komst van de rode flitstrein. Die is mee verantwoordelijk voor de komst van duizenden zuiderburen naar Brussel.

Één uur twintig minuten. Het traject tussen Brussel en Parijs duurt minder lang dan een voetbalwedstrijd, een langspeelfilm of het lezen van een weekendkrant.
Per spoor staat een Brusselaar vandaag sneller in Parijs dan in de steden Diksmuide, Lommel of Ciney. Omgekeerd ben je vanaf Montmartre of het Canal Saint-Martin quasi even snel in Brussel als in de voorsteden aan de andere kant van Parijs.

Wie genoeg heeft van het dichtbevolkte en prijzige Parijs kan natuurlijk naar het platteland verhuizen, of naar een slaperige provinciestad. Maar als je met een dezelfde reistijd naar die kleine wereldstad net over de grens kan, is de keuze voor velen snel gemaakt.

De cijfers liegen er niet om. Sinds de komst van de Thalys steeg het aantal Fransen in Brussel van ongeveer 30.000 tot meer dan 60.000. Dankzij die verdubbeling klommen onze zuiderburen over de Marokkanen en Italianen naar de top van de rangschikking buitenlandse nationaliteiten in Brussel.

“In dezelfde periode groeide het aantal Polen, Bulgaren en Roemenen relatief sneller, maar in absolute cijfers zijn de Fransen de absolute nummer één”, zegt Jean-Pierre Hermia van het BISA, het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse. “We kunnen er bovendien van uitgaan dat de cijfers een serieuze onderschatting zijn van de werkelijkheid, want heel wat Fransen hebben ondertussen de Belgische nationaliteit aangenomen of zijn niet ingeschreven bij de gemeente.”

Volgens Hans Vandecandelaere, die voor zijn boek In Brussel onderzoek deed naar de vele gemeenschappen in Brussel, zijn de meeste Fransen inderdaad afkomstig uit Parijs. “Al zijn het daarom geen Parisiens pur sang. Velen van hen zijn daarvoor al van elders in Frankrijk naar Parijs verhuisd om te studeren of te werken.”

De snelle reistijd is natuurlijk maar één van de factoren die de Parijse invasie verklaren. Er is ook de verdere ontwikkeling van Brussel als centrum van de Europese instellingen. Daarnaast zijn er vele grote Franse bedrijven die in Brussel zijn neergestreken of simpelweg Belgische sectorgenoten hebben opgeslorpt. De zakenactiviteit en beslissingsmacht brengt ook een half leger advocaten, fiscalisten, journalisten en lobbyisten met zich mee. De Franse zakenkrant Les Echos noemde de Thalys niet voor niets een netwerkparadijs. Bedrijfsleiders, politici en topambtenaren zitten er vaak samen in eerste klasse op weg naar meetings in Brussel.

Enclaves
Dat Engelsen, Nederlanders of Duitsers niet in dezelfde mate naar Brussel verkassen, bewijst dat er nog wel meer redenen zijn. “Vooral het feit dat Brussel gezien wordt als een grotendeels Franstalige stad, maakt het verschil”, denkt Hermia. “Dat betekent immers dat er ook jobmogelijkheden zijn buiten de internationale instellingen, en kansen in het onderwijs.”

Verschillende Franstalige hogescholen en universiteiten noteerden de voorbije jaren inderdaad een sterke toename van het aantal studenten met Franse nationaliteit. De impact daarvan is ook zichtbaar in de verspreiding van Fransen in het gewest. Traditioneel wonen de zuiderburen vooral in de meest prestigieuze wijken van Elsene en Ukkel, niet te ver van het Zuidstation, de Europese instellingen of het Lycée Français. Maar er zijn ook enclaves in de wijken Kapelleveld (Sint-Lambrechts-Woluwe) en Vogelenzang (Anderlecht) en dat heeft alles te maken met de universitaire ziekenhuizen van respectievelijk de UCL en de ULB.

Daarnaast is er ook het fiscale regime, dat vooral aantrekkelijker is voor mensen met een groot vermogen. Het aantal fiscale vluchtelingen (sans difficultés financiers, sdf, naar analogie met sans domicile fixe, daklozen) is echter hooguit enkele duizenden.

Uiteindelijk zijn het misschien wel de vastgoedprijzen die ex-Parijzenaars voorgoed aan Brussel kluisteren, daar waar veel andere expats na enkele jaren alweer andere oorden opzoeken. “Zeker in vergelijking met Parijs blijft Brussel erg betaalbaar”, zegt Alain Lefebvre, uitgever van Juliette & Victor, een lifestylemagazine voor Fransen in ons land. “Wie koopt, betaalt drie keer minder, wie huurt zeker twee keer minder. Ik ken mensen die hier een huis met een tuin huren voor dezelfde prijs als ze vroeger in Parijs een flat op de vijfde verdieping zonder lift hadden. Terugkeren is dan heel moeilijk.”

Verfransing
Zorgt die influx van Fransen nu voor een nieuwe verfransing van Brussel? Op het eerste gezicht niet in de klassieke betekenis van het woord. Volgens de laatste studies is vooral het Engels aan een opmars bezig in de steeds diversere Europese hoofdstad. Heel wat Fransen wagen zich bovendien ook aan het Nederlands. “Velen volgen les zodra ze vaststellen dat je Nederlands moet kunnen als je dezelfde job wil doen als in Frankrijk. Maar het effectief begrijpen en spreken blijft wel heel moeilijk voor de Fransen.”

Misschien is er wel sprake van een minder tastbare verfransing: het feit dat je je in enkele buurten in Parijs kan wanen. Tot het onmisbare stokbrood toe. “Toen ik tien jaar geleden naar Brussel kwam, kende ik maar één bakker die echte Frans baguettes maakte. De laatste jaren zijn er heel wat bij gekomen. Al zijn ze soms wel belachelijk duur. In Parijs betaal je nergens 2 euro voor een stokbrood (lacht).”
Een en ander zorgt er bijvoorbeeld voor dat ons land volgend jaar een Fransman uit Elsene naar het wereldkampioenschap patisserie stuurt.

Ook treedt de bloeiende Brussels kunstwereld stilaan uit de schaduw van het traditionele kunstmekka Parijs. “Er gaat bij wijze van spreken geen week voorbij of er opent een nieuwe kunstgalerij”, aldus nog Lefebvre. “Vaak gaat het om bijhuizen van Parijse galeries, maar even goed zijn er die Parijs definitief verlaten om zich hier te vestigen.”

Trein gemist?
Moet Brussel op zijn hoede zijn voor de uitdeinende Franse invloedssfeer? Onze economie is de laatste jaren steeds afhankelijker geworden van Parijs en met de Thalys werd gekozen voor overwegend Franse technologie, waardoor de trein niet helemaal is aangepast aan het Duitse net. De beslissing om de Brusselse HST-halte in het Zuidstation te maken, heeft eveneens het traject naar Parijs bevoordeeld. “In mijn ogen hebben de beleidsmakers van toen zich vergist door hun wagonnetje helemaal aan de Franse TGV te haken en niet voor een compromis te gaan met de Duitse ICE”, zegt Joris Sleebus, bezieler van Brukselbinnenstebuiten. “Brussel dreigt zo zijn scharnierfunctie tussen de Germaanse en Latijnse cultuur te verliezen. Zeker nu de Duitse hoofdstad is verplaatst naar Berlijn en Oost-Europa in volle ontwikkeling is. Daar hebben we letterlijk een trein gemist.”

Andere vraag is of de recente terreurfeiten de relatie tussen Brussel en Parijs niet zullen verzwakken. De verijdelde schietpartij in een Thalys in augustus vorig jaar heeft sporen nagelaten en de aanslagen in Parijs en Brussel hebben de keerzijde van het grenzeloze Europa aangetoond. Dat de twee steden in de hoofden van lobbyisten, artiesten en noem maar op tot één mentale ruimte zijn gaan behoren, geldt immers evenzeer voor terroristen, zo bleek. Concreet gevolg: strengere veiligheidscontroles die de Thalys een beetje minder aantrekkelijk hebben gemaakt.

“We zien nog elke week Fransen neerstrijken, maar het enthousiasme is wel wat bekoeld met de aanslagen,” klinkt het bij Lefebvre. “Maar ik verwacht dat dit maar tijdelijk is.”