24 uur in de rosse buurt

10.00 uur

In een kort kleedje, jarretels en gouden schoenen met hoge hakken laat Michelle ons binnen in haar carré in de Linnéstraat, Schaarbeek. Ze is bijna zestig, en werkt al ruim dertig jaar in de wijk. Haar golden retriever Cappuccino ligt achter het raam in zijn mand te slapen. Ze wijst naar het eenpersoonsbed met de pluchen handboeien aan de spijlen. “Ga maar zitten, het is proper.”

Ze trekt haar gordijn dicht, gaat op een trapje zitten en vertelt hoe ze geen moment aarzelde toen ze deze kamer kon huren in Schaarbeek. Uit buurgemeente Sint-Joost-ten-Node is ze naar eigen zeggen gevlucht. “Ik had een carré op de hoek van de Linnéstraat en de Weidestraat, waarboven ik ook woonde. Maar er was altijd gedoe,” vertelt ze.

Ruzie tussen dealers over de plek waar ze hun drugs ver­kopen. Haar klanten durfden niet meer te komen. Heel anders dan enkele decennia geleden, toen ze er zelf nog pintjes dronk met collega‘s na een lange werkdag. Ook nu staat op de beruchte straathoek een groepje mannen zich te vervelen. Fabian Drianne, sociaal assistent bij belangenvereniging Espace P, kan er met zijn verstand niet bij. “Op nog geen honderd meter van het commissariaat staan er op klaarlichte dag mensen drugs te dealen in alle openbaarheid. Er zijn geen regels in Sint-Joost-ten-Node.”

12.44 uur

In de Plantenstraat in Sint-Joost staat het gefluit van de vogels in schril contrast met het gebruikte condoom naast de menselijke drol op het voetpad. In een vitrine staan op een kartonnen bordje met zwarte stift de letters SM. De gordijnen zijn nog gesloten. Hoge zwarte laarzen staan aan de andere kant tegen het kozijn geleund. De voorbijgangers kijken er niet van op. Halverwege deze straat konden Jonas en Sarah uit Aalst goedkoop een huis op de kop tikken. “We wisten natuurlijk wel dat we niet de makkelijkste buurt van Brussel hadden gekozen,” zegt Sarah als ze thee en zelfgebakken koekjes op tafel zet. “Maar dit hadden we niet verwacht. Elke dag komen mensen hier vuil dumpen.”

Jonas windt zich op over de straffeloosheid die in de straat lijkt te heersen. “Ik heb het gemeente­bestuur van Sint-Joost gevraagd hoeveel GAS-boetes er vorig jaar zijn uitgeschreven voor sluikstorten.” Hij haalt de brief van de gemeente tevoorschijn. In 2014 werden ruim driehonderd inbreuken vervolgd, laat hij zien. In 2017 slechts 65 en vorig jaar 122. Terwijl sluikstorten elke dag gebeurt, 365 dagen per jaar. Ook nu staan er twee zetels en een weggegooid kinderstoeltje tussen de vuilniszakken op de stoep. Maar daarvan is hier binnen niets te zien. Hoewel het nog licht is, zijn de rolluiken van de woonkamer gesloten. “We willen niet te veel opvallen in de straat. Daarom ook knappen we onze gevel niet op.”

Een man laadt net enkele winkeltassen van de Lidl uit zijn auto. De vrouwen achter de ramen kijken toe. Er hangt een rokerige geur in de Dupontstraat, een restaurant in de buurt is aan het grillen. Op een terras eten mensen een broodje. De 46-jarige Hicham wacht ons op voor zijn huis. Hij is hier opgegroeid, en heeft de buurt zien veranderen. “Alle anciens zijn vertrokken,” zegt hij. Als hij hier niet zoveel familie en vrienden had, zou hij zelf ook verhuizen. Tussen Rogier en het Noordstation is alles opgeknapt, maar de Brabantwijk is volgens hem vergeten. “Il y a tout le temps le bordel. Ik kan zelfs de ramen van mijn appartement niet overdag openen, omdat er dan te veel vliegen binnenkomen. Ze komen af op het vuil dat op straat ligt.”

16.00 uur

In de Linnéstraat in Sint-Joost-ten-Node loopt de werkdag stilaan ten einde. Ambtenaren en andere werknemers stappen terug naar het Noordstation. Hun aktetassen, maatpakken en fijne hoge hakjes zijn van een andere wereld dan de jarretels en het kanten ondergoed van de sekswerkers achter de ramen. Ook de leerlingen van de kunsthumaniora Sint-Lukas gaan naar huis. De kartonnen kokers waarin ze hun werk bewaren, steken uit hun rugzak. Drie arbeiders trekken een halve liter bier open. In de Linnéstraat rijdt een dure, grijze auto traag voorbij. De chauffeur is een zakenman in een grijs maatpak. Hij loert naar de vrouwen. Hij moet een keuze maken.

Marie opent de deur van haar carré aan het begin van de straat. Ze is de kopvrouw van de sekswerkersvereniging Utsopi. In de benedenverdieping van het pand staat een sofa, een bed en bevindt zich een badkamer. “Je mag hier roken,” zegt ze met een sigaret in haar mond. Haar stem verraadt dat zij er niet voor het eerst eentje opsteekt. Ze vertelt over de gloriedagen van de buurt, toen wijkagent Willy regelmatig een ronde deed, Marokkaanse families tijdens de ramadan voedsel uitdeelden, en met Kerstmis alles mooi was gedecoreerd.

Vanaf de rellen in de jaren 1990 veranderde dat. De grimmige sfeer zette heel wat eigenaren ertoe aan hun panden te verkopen. De nieuwe huisbazen deelden de woningen op in kleine studio’s, om er zoveel mogelijk geld uit te slepen. Het verbaast haar niet dat er zoveel mensen op straat rondhangen. “Er wonen heel grote families op een kleine oppervlakte, soms doen ze zelfs hun behoefte op straat.”

Marie maakt zich zorgen om ons, in de ‘gevaarlijkste wijk van Brussel’. Ze loopt heen en weer en zwaait met haar armen. “Wees voorzichtig vannacht. Niemand kent je hier. De mensen op straat zullen denken dat jullie van de politie zijn, of journalisten.” Onlangs nog vond ze een machete op straat. Ze toont de foto van het enorme mes op haar smartphone. Het is niet voor niets dat Michelle verderop in de straat voorzorgsmaatregelen heeft genomen, sinds in juni de jonge Nigeriaanse prostituee Eunice werd vermoord. Ze torent hoog boven ons uit op haar hakken, als ze een gigantische knuppel boven haar hoofd in de lucht heft. “Als iemand mij iets doet, doe ik iets terug.”

20.20 uur

De bomen die voor de basisschool in de Schaarbeekse Broederschapstraat staan, verliezen hun eerste blaadjes. Hier werken geen prostituees. Joost en Sophie kochten in deze straat vijftien jaar geleden een huis, waar ze wonen met drie kinderen. In de keuken staat een grote schaal met vijgen uit eigen tuin.

De rails in de verte maken een hoog, piepend geluid als er een trein passeert, maar de reggaeton die buiten uit een auto schalde, is hier niet te horen. Het is hier goed toeven, vindt Joost. Hij is een stuk optimistischer dan Jonas en Sarah, en ziet wel dat Schaarbeek en Sint-Joost-ten-Node verschillen. “Er is inderdaad een kloof tussen hier en daar. Dat zie je ook aan de huizen. De gemeente Schaarbeek heeft ons een paar jaar geleden verplicht om de gevel te renoveren. Deden we dat niet, dan moesten we maandelijks 56 euro per strekkende meter betalen.” Hij noemt het mopperend een wurgtaks, maar het resultaat is wel dat de huizen in de gemeente Schaarbeek er netter uitzien.

In het kantoor van Espace P merkt ook sociaal assistent Fabian Drianne op dat de gemeenten erg verschillen. In zijn kantoor ligt de tafel vol met informatiefolders over veilige seks, het leven in de wijk en persoonlijke verzorging. “Er is een verschil van dag en nacht.”

Hij verwijst naar de driemaandelijkse bijeenkomst met de belangenverenigingen, de politie en gemeente in Schaarbeek, en de prostitutieambtenaar. Emir Kir (PS), de burgemeester van Sint-Joost, weigert elk overleg. Bovendien bestaat er in Schaarbeek een prostitutiereglement. Daar staat in dat vrouwen een conformiteits­attest moeten hebben, en dat er maar één persoon per raam werkt. Ook zijn er eisen over hygiëne, en betalen sekswerkers belasting aan de gemeente.

In Sint-Joost daarentegen, heerst volgens hem ‘totale anarchie’. “De enige regel die daar bestaat, is dat de gemeente ramen mag sluiten als er grote evenementen zijn, zoals een braderie.” Het lijkt erop dat Kir de prostituees liever kwijt is dan rijk.

Verderop in de straat wil Kir vanaf 1 januari 2019 een groot aantal carrés laten sluiten. Sekswerk gaat volgens hem niet samen met de nieuwe crèche die onlangs is geopend in de Linné­straat. Prosti­tuees en bewoners houden hun hart vast. Repressie zal er volgens hen alleen voor zorgen dat de vrouwen hun werk op straat moeten doen.

00.28 uur

Bij het bordje SM in de Plantenstraat in Sint-Joost-ten-Node zijn nu de paars-roze neonlichten aangestoken. Voor het huis van Jonas en Sarah passeren in een kwartier tijd meer dan dertig voetgangers. Twee van hen ritsen hun gulp open om te plassen, twee andere rochelen op straat. Ruim twintig auto’s passeren stapvoets. “Het valt nu nog mee,” zegt Jonas. “Als vrienden op bezoek komen, geeft Google vaak aan dat hier file staat.” In de verte klinkt een sirene, dichterbij een toeterende auto. Een vrouw tikt op het raam om de aandacht van een voorbijganger te trekken.

Om 04.25 uur tellen we opnieuw. Nog slechts vier voetgangers passeren gedurende vijftien minuten, en nog altijd meer dan twintig auto’s. Er klinken gierende remmen in de verte. Dichterbij komt muziek uit een stilstaande auto. Toch is het in vergelijking met andere nachten rustig. “Soms staat de muziek zo luid dat onze ramen trillen,” herinnert Jonas zich. “Maar we horen ook vechtpartijen.” Hij heeft weleens bloedvlekken op straat aangetroffen. Regelmatig staan dealers voor de deur luid te praten. Onlangs nog overviel hij ze door plotseling de deur open te trekken. “Sorry, chef,” zeiden ze toen.

08.03 uur

Op het terras van Dream Bar dat uitkijkt op de Brabantstraat zitten drie mannen bier te drinken. Arbeiders in blauwe overalls komen een huis uit. In een geparkeerde auto ligt een man te slapen. Een vader fietst met hoge snelheid door de straat, de fiets van zijn zoontje is met een stang verbonden. Bij de overvolle vuilnisbak wachten blikjes cola tot ze worden opgeruimd. Een medewerker van Net Brussel luistert op zijn telefoon naar het nieuws, terwijl hij een koffie drinkt op het terras van Café Questo dat nooit sluit. Binnen wisselen de serveersters van wacht. De munten tikken op de toog als een van hen de kassa telt. Een dakloze zwaait wild met zijn armen als een ander zijn bed opbreekt. Kalm zoekt de tweede man de beste stukken karton uit, voordat de straat wordt aangeveegd. Bruxelles s’éveille, maar de nacht is nooit helemaal weg in dit vergeten stukje stad.