Alexis Deswaef: 'Jambon en Francken zijn pyromanen'

“Op het Europees Kampioenschap ‘Migranten naar buurlanden duwen’ maakt België kans op een gouden medaille.” Aan het woord is Alexis Deswaef, een prominente stem in het migratiedebat. Hij is voorzitter van de Franstalige Liga van de Mensenrechten. “België doet gewoon zijn deel niet.”

Deswaef ontvangt ons op het kantoor van Quartiers des Libertés, het geëngageerde advocatenkantoor dat hij een tiental jaar geleden mee oprichtte. Naar een naam voor het kantoor was het niet lang zoeken. Vrijheidswijk is immers ook de naam van de statige buurt in de schaduw van het federaal parlement. Voor de deur van het herenhuis staan de fietsen van de medewerkers, ook die van de voorzitter. “We zijn een beetje een fietskabinet,” zegt een grijnzende Deswaef, met onverholen West-Vlaamse tongval.

U bent opgegroeid in Oostende en Brugge, maar staat vandaag aan het hoofd van de Franstalige Liga van de Mensenrechten. Dat vraagt om wat uitleg.
Alexis Deswaef: Ik ben tweetalig opgevoed. Later heb ik rechten gestudeerd in Namen, zoals veel Vlaamse studenten. Toen ik moest kiezen tussen Leuven en Louvain-la-Neuve, werd het dat laatste. Mijn toenmalige vriendin – nu mijn vrouw – studeerde daar, dat was een van de redenen om in het Frans verder te gaan. Mijn tweetaligheid is altijd een voordeel gebleken. Ik vond werk in Brussel nog voor het einde van mijn studies. Pleiten deed ik later in het Frans én het Nederlands. Eén keer riep de voorzitter me na een ingewikkelde zaak in het Nederlands bij zich. Ik brak me al het hoofd over welke fout ik had gemaakt. In de plaats kreeg ik een enthousiaste ‘Zie je gie ook van West-Vloanderen?’ Later ben ik dan met de Ligue gaan samenwerken.

U komt uit een eerder burgerlijk milieu in West-Vlaanderen, maar werd uiteindelijk de advocaat van sans-papiers, daklozen en andere outcasts. Geen evidente sprong toch?
Alexis Deswaef: Ik was altijd al heel geïnteresseerd in wat er gebeurde in de wereld. Thuis keek ik met mijn vader vaak drie verschillende televisiejournaals na elkaar: BRT, RTBF en het Franse nieuws. Van mijn moeder heb ik misschien de sociaal-voelende kant. Tijdens mijn studies groeide de overtuiging dat het recht moet ingezet worden voor wie dat het meeste nodig heeft. Mijn mooiste herinneringen zijn nog steeds zaken waar ik voor de minstbedeelden heb gewerkt.

Maar het blijft een groot contrast met Brugge, ja. De vreemdelingen die je daar ziet hebben allemaal een fototoestel rond de hals. En bedelaars zijn er amper. Het waren de bedelaars van het Centraal Station die me uitlegden hoe dat kwam: ‘De politie pakte ons op, bracht ons naar het station, waar we een treinticket naar Brussel kregen, enkele reis. Bedelen werkt veel beter in Brussel dan in Brugge, zeiden de agenten dan.’

Was u vaak in het Maximiliaanpark de voorbije weken en maanden?
Alexis Deswaef: Ja. De toestand in het park is voor mij een barometer voor het falen van de regering. Twee jaar geleden liep het er al vol, toen omdat de Dienst Vreemdelingenzaken niet in genoeg registratiecapaciteit voorzag. Hier mochten er 250 mensen per dag binnen, terwijl ze in München op dat moment 6.000 mensen per dag registreerden. Het mooie aan het park is dan weer de solidariteit van burgers en ngo’s, die doen wat de overheid nalaat. Dokters van de wereld verzorgt daar nu trouwens verwondingen die mensen opliepen tijdens hun moeilijke vlucht naar Europa, maar ook door het politieoptreden hier in Brussel.

De staatssecretaris voor Asiel en Migratie zegt dat hij vooral een tweede Calais in Brussel wil vermijden. Het aanzuigeffect waar hij voor vreest, is toch een reëel fenomeen?
Alexis Deswaef: Dat ‘aanzuigeffect’ is het grote boewoord dat al jaren wordt gebruikt, ook door Turtelboom en De Block. Het maakt bang en rechtvaardigt daardoor het beleid, doordat er zogezegd geen alternatief is. Maar dat is te kort door de bocht. Het huidige migratieprobleem ontstaat net door de ontmanteling van Calais, zonder dat er een echte oplossing is. Daardoor gaan de migranten een halte terug op de route. Hier doen we nu net hetzelfde. Straks zitten die mensen in Keulen. Francken doet gewoon aan Not in my backyard. Het levert hem een mooie score bij zijn electoraat op. En zelfs onder Franstaligen is hij populair.

Wat zou u dan doen als u staatssecretaris van Asiel en Migratie was? Hoe vermijdt u dat iedereen plots naar hier komt?
Alexis Deswaef: Ten eerste moet er een oplossing komen voor de opvang. Dat zijn onze internationale verplichtingen, we hebben de Conventie van Genève en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens ondertekend. Wie hier wel raakt, moeten we verzorgen en tot rust laten komen.

Vervolgens moet je mensen correct informeren en die regels dan ook op een humane manier toepassen. Dienst Vreemdelingenzaken deelde onlangs nog pamfletjes uit in het Maximiliaanpark die een vorm van bedrog waren. Het belangrijkste stond er niet in: je kan hier asiel aanvragen. De bedoeling was om migranten bang te maken en ze terug naar een ander land te krijgen. Dat is geen oplossing ten gronde. Het algemene discours is nu dat ze toch allemaal naar Engeland willen. Maar misschien is dat wel deels omdat we niet de juiste informatie geven. Vaak hoor je ook dat iedereen die al in Italië of Griekenland geregistreerd is hier geen asiel kan aanvragen. Dat staat zogezegd in de Dublinakkoorden. Wat Francken er niet bij zegt, is dat België niet verplicht is ze terug te sturen.

Hét probleem is dat landen als België hun deel van het werk niet doen en dat we Italië en Griekenland laten zinken. Stel dat Theo Francken staatssecretaris was aan de Middellandse Zee. Het kot zou te klein zijn mocht hij op zo weinig Europese solidariteit kunnen rekenen.

Oké. Maar uw maatregelen als staatssecretaris – opvang en een humane toepassing van de regels - zullen ertoe leiden dat er morgen 5.000 vluchtelingen aan het Noordstation zitten in plaats van 500 enkele weken geleden.En dan dreigt een probleem van draagvlak en overlast.
Alexis Deswaef: In 2000 hadden we ruim 40.000 asielaanvragen en dat was een hoogtepunt. In Libanon hebben ze 1,5 miljoen Syriërs, voor een land van 5 miljoen inwoners. In Jordanië en Turkije idem. En dan gaan wij klagen over enkele honderden of duizenden die hier bescherming zoeken? Ze moeten ons daarmee niet bang maken. Op de hele Europese bevolking komen tussen de 0,5 en 1 procent migranten aan (omgerekend naar België tussen 50.000 en 100.000 mensen, red.). Hoe zou Europa dat niet aankunnen? Als er morgen 5.000 mensen aan het Noordstation staan, kunnen we ze opvangen. Maar om te vermijden dat het er overmorgen 50.000 zijn, moeten we in Europa solidair naar oplossingen zoeken. Dat is mijn derde punt. Vandaag duwen we ze vooral naar de buren. Dat is een soort Europees Kampioenschap waarin België koploper is, samen met onder meer Hongarije en Denemarken.

Ik heb nog een vierde punt: we hebben een coherente internationale politiek nodig, want wij zijn mee verantwoordelijk voor de migratiestromen. Francken klopt zich op de borst dat hij een geradicaliseerde imam van de Grote Moskee terugstuurt. Maar tegelijk is een op de twee lichte wapens voor Saoedi-Arabië made in Belgium. En die wapens gaan nadien naar de verschillende slagvelden in het Midden-Oosten. Als we daar al eens iets aan doen, zouden veel migranten niet meer naar hier moeten komen. Mensen vertrekken niet als ze het goed hebben.

Als je vandaag naar de geschiedenis van de migratie in België kijkt, kan je niet zeggen dat die een onverdeeld succes was. Moeten we niet in de eerste plaats aan de slag met de migranten die er al zijn?
Alexis Deswaef: Die vraag doet denken aan een slogan die je nu soms aan Franstalige kant hoort: ‘Eerst onze eigen daklozen’. De politici die dat zeggen, voeren tegelijk een beleid dat juist die zwakke groepen het leven moeilijk maakt. Ik geloof niet dat onze samenleving geen nieuwe migranten meer aankan. We moeten dan wél werk maken van integratie, vorming, gelijkwaardigheid van diploma’s. Waarom kan een Syrische dokter hier enkel ziekenhuishulpje zijn?

Even terug naar onze huidige staatssecretaris. Die heeft alvast een succesvolle communicatiestrategie. Bijna elke dag haalt hij wel de media, vaak met een polemiekje. Als politicus is hij ook bijzonder populair, zelfs in Franstalig België.
Alexis Deswaef: Dat klopt en het geldt ook voor zijn partijgenoot Jan Jambon. Die laatste boezemt vertrouwen in. Mensen geloven dat hij een efficiënte strijd voert tegen de terreurdreiging. In de praktijk blijkt zijn beleid nochtans meer op communicatie gericht dan op efficiëntie. Theo Francken kiest dan weer voor een provocerende sheriffstijl. Voor allebei geldt dat ze polariseren en stigmatiseren. Zomaar koeltjes komen uitleggen dat moslims dansten na de aanslagen, terwijl dat niet waar was… De schade aan de samenleving is door zulke uitspraken vaak erger dan de concrete maatregelen die ze nemen. Politici hebben een mandaat om het algemeen belang te verdedigen, maar Jambon en Francken doen het tegenovergestelde.

Een beetje als pyromanen?
Alexis Deswaef: Inderdaad, dat is echt het woord. Voor Francken geldt dan nog eens dat hij de specialist is van het ‘twee stappen vooruit, één achteruit’. Eerst zorgt hij voor commotie met een uitspraak of aankondiging, vervolgens krijg je de middenveldorganisaties, vakbonden, etc. die verontwaardigd reageren en dan krabbelt hij een beetje terug. Ondertussen is de polarisatie een feit en komt die maatregel er vaak door, maar in afgezwakte vorm. Tactisch is dat heel goed gezien. Want één stap vooruit had waarschijnlijk geen beleidsresultaat opgeleverd.

Geeft u eens een voorbeeld.
Alexis Deswaef: Toen hij nog maar pas staatssecretaris was, kondigde Francken aan dat zijn administratie hem vroeg om huiszoekingen te organiseren zonder huiszoekingsbevel om sans-papiers op te sporen. Iedereen die maar iets van recht afweet steigerde. Anderhalf jaar later bleek er een wet gestemd die huiszoekingen bij sans-papiers plots toch een pak makkelijker maakte. Of neem de deportatiewet. In februari heeft Theo Francken een wet laten goedkeuren waardoor iemand die een gevaar kan vormen voor de nationale veiligheid mag worden uitgewezen, zelfs als het maar op basis van een proces-verbaal is. Het Vlaams Belang ging zelfs niet zover in zijn 70-puntenplan!

Ziet u een bewuste verdeling tussen Francken en Jambon? Die laatste voor centrumkiezers en Francken voor de Vlaams Belangvijver?
Alexis Deswaef: Het lijkt me waarschijnlijk. In elk geval doet Francken er telkens weer een schep bovenop als Vlaams Belang dreigt te scoren. Vervolgens neemt hij dan weer de slachtofferrol in, zoals na die karikatuur van Ecolo jeunes.

Die jongerenafdeling van Ecolo beeldde Francken onlangs af als nazisoldaat. Wat denkt u daarover?
Alexis Deswaef: Dat het niet hun meest intelligente zet was. Ikzelf heb als voorzitter van de Liga nooit de vergelijking gemaakt met de Tweede Wereldoorlog of de jaren dertig. Waarom? Omdat je die dingen niet kàn vergelijken, zelfs wanneer bepaalde elementen doen denken aan vorige periodes uit de geschiedenis. Ik denk dat we die vergelijkingen ook niet nodig hebben om aan te tonen dat wat nu gebeurt niet kan.

Hun zet leek nogal contraproductief.
Alexis Deswaef: Ja, toen de omstreden Soedanese missie hier was, hoorde je Francken twee dagen lang niet. Zodra die tekening online stond, was hij daar weer. Die karikatuur was een cadeau op een gouden schoteltje. Plots sprak niemand nog over die Soedanezen. Terwijl ik vind dat je de communicatie van Francken moet negeren en moet kijken naar zijn beleid. (Luider) En dat beleid is in strijd met de wet!

Hoezo?
Alexis Deswaef: Artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mensen houdt een verbod in op onmenselijke behandeling en foltering. Dat betekent ook dat je vluchtelingen niet zomaar mag terugsturen naar landen die de mensenrechten schenden. Maar dat doet hij wel. In Angelsaksische landen nemen ministers daarvoor ontslag. Als je op die nagel klopt, krijg je soms vreemde antwoorden. Bij BX1 debatteerde ik daarover met Vlaams parlementslid Karl Vanlouwe (N-VA). Het enige wat die kon antwoorden was: ‘Wat is de legitimiteit van Alexis Deswaef, voorzitter van een extreemlinkse Liga?’ Plots speelt men dan de man en niet de bal. Of je hoort: ‘Frankrijk doet het ook.’ Dat doet me nog het meest aan mijn kinderen denken, als die betrapt worden op spieken.

1969: Alexis Deswaef wordt geboren in Oostende
1994: Rechten (UCL) daarna advocaat aan de balie van Brussel, onder meer gespecialiseerd in Vreemdelingenrecht
2004: Docent aan de Rechtsfaculteit van de KU Leuven (tot 2009)
2007: Eerste prijs Internationale wedstrijd van de pleidooien voor de Rechten van de Mens (Caen)
2011: Voorzitter van de Franstalige Liga voor de Mensenrechten