Anne Barthès over asielzoekers in de kou: ’Er is een gebrek aan politieke wil’

Een crisis boven op een crisis. Zo noemt Anne Barthès, coördinator van de humanitaire hub, de schrijnende taferelen die zich momenteel afspelen aan het Klein Kasteeltje. Want boven op het tekort aan bedden in de winteropvang en het stijgende aantal niet-begeleide minderjarigen in de Brusselse straten, zit nu ook de asielopvang eivol. “Het geld is er nochtans.”

Anne Barthès (41) oogt vermoeid wanneer ze plaatsneemt voor ons interview. Ze is al sinds 5 uur 's ochtends op de been om een actie voor te bereiden aan het Klein Kasteeltje, het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Brussel. Al dagenlang staan daar zo'n honderd asielzoekers vruchteloos te wachten om zich aan te melden. Zij hebben allemaal het recht om een aanvraag in te dienen, maar de plaatsen zijn niet beschikbaar. Als coördinator van de humanitaire hub, een consortium van ngo's dat een viertal jaar geleden het licht zag met als doel migranten op doorreis te ondersteunen, volgt ze de situatie al enkele weken nauw op.

“Sinds een aantal weken komen steeds meer mensen van het Klein Kasteeltje bij de humanitaire hub aankloppen,” aldus Barthès. “Ze hebben geen kleren of onderdak en er verandert niets. De daklozen­opvang van Samusocial zit vol en voor de rest hebben deze mensen nergens toegang toe.” Als pleister op de zere wonde verdeelt een aantal organisaties, die deel uitmaken van de humanitaire hub, koffie, thee en koekjes onder de wachtenden. “We delen ook mutsen en dekens uit en verlenen medische hulp, maar deze situatie kan niet lang meer duren.”

Een oplossing voor de situatie van sans-papiers van wie de asielaanvraag werd geweigerd, of voor migranten op doorreis die geen asiel willen, is vaak ingewikkeld. Maar hier is de situatie in principe helder?
Anne Barthès: Ja, deze mensen hebben allemaal het recht om een aanvraag in te dienen en om opgevangen te worden. Dat laatste is een basisrecht van iedere asielzoeker in afwachting van de verwerking van de aanvraag. Enkel: de bedden zijn er niet. Dus springen wij als vrijwilligers – want we doen dit na en voor onze werkuren – in de bres voor de mensen die niet binnenraken. Zo is er een aparte rij voor kwetsbare groepen, zoals vrouwen, kinderen of niet-begeleide minderjarigen. Vanochtend zagen we dat een aantal minderjarige jongens niet binnenraakten, en we hebben die toegang toch kunnen forceren. Steeds meer mensen komen bij ons terecht, maar het is onze taak niet. België heeft de plicht hun vraag te beantwoorden.

Waaraan ligt dat gebrek aan opvangplaatsen?
Barthès: Meerdere factoren spelen een rol. Zo zijn er heel wat opvangplaatsen geschrapt om onderdak te geven aan Waalse slachtoffers van de overstromingen, en brachten ook de evacuaties uit Afghanistan een grotere instroom van asielzoekers op gang. De coronacrisis leidde dan weer tot uitval bij het personeel en vertraging in de verwerking van de dossiers. Daarbovenop was er onlangs nog een staking van het personeel van Fedasil en zien we dat bepaalde burgemeesters weigeren om een opvangcentrum in hun stad of gemeente te openen.
Bovendien gaat het hier om een crisis boven op een crisis. Al weken kaarten we het gebrek aan opvangplaatsen in de winteropvang aan. Erg veel mensen bevinden zich op straat, onder wie alsmaar meer niet-begeleide minderjarigen. De kassa is leeg, en de koude staat voor de deur.

Een opvangcrisis dus, en geen migratiecrisis?
Barthès: We moeten opletten met het woord migratiecrisis in de mond te nemen. Dit is géén migratiecrisis. We bevinden ons niet in 2015. Eerder is er sprake van een structureel probleem binnen Fedasil. En er is een gebrek aan politieke wil.

Wil de politiek dan geen oplossing?
Barthès: Zowel Fedasil, de humanitaire hub als veel andere organisaties trekken al maandenlang aan de alarmbel. Deze situatie komt verre van onverwacht. Er zijn meerdere oplossingen voorhanden, zoals hotelkamers openen. Maar het kabinet van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi (CD&V) weigert. Het geld is er nochtans. Het is geen kwestie van geld.

De staatssecretaris zegt te vrezen voor een aanzuigeffect als hij asielzoekers in hotels zou laten opvangen.
Barthès: Dat is natuurlijk het meest eenvoudige antwoord, maar die doet de situatie geen recht aan. De mensen die in Europa belanden, hebben hun land niet verlaten omdat ze dat wilden. Ze komen heus niet naar België om hier in een hotelkamer te worden opgevangen. Ze komen naar hier omdat ze bescherming nodig hebben.

Tegelijkertijd dreigen drie Brusselse burgemeesters verschillende ingangen van het Noordstation te sluiten als de veiligheid er niet gegarandeerd kan worden. Is er een verband met de opvangcrisis aan het Klein Kasteeltje?
Barthès: Niet noodzakelijk. Aan het Noordstation zien wij vooral migranten die op doorreis zijn in ons land. Het gaat vaak om 23- tot 25-jarige jongens uit Soedan of Eritrea. Zij zijn niet geïnteresseerd in een asielaanvraag en hopen vooral om de oversteek naar Groot-Brittannië te kunnen maken. Het zijn bovendien niet de migranten die verantwoordelijk zijn voor het onveiligheidsgevoel daar. De Aarschotstraat staat historisch bekend om haar drugs en criminaliteit, al lang voor er sprake was van transitmigranten. Van de migranten op doorreis pleegt slechts een kleine minderheid criminele feiten.
Ik weet overigens niet of het de buurtbewoners of de pendelaars zijn die van een stijgend onveiligheidsgevoel spreken, maar ik weet wel dat men de Noordwijk nieuw leven wil inblazen met allerlei complexen van appartementen of kantoren. Vluchtelingen en migranten zullen wellicht niet in dat beeld passen.

De drie burgemeesters vragen om de oprichting van een oriëntatie- en onthaalcentrum voor de transitmigranten aan het Noordstation.
Barthès: Met de humanitaire hub pleiten we hier al jaren voor. Een oriëntatiecentrum waar we de mensen kunnen ontvangen zou al veel helpen. Nu is de hulp enorm ad hoc. We hebben geen crisiscentrum, maar wel een punt nodig waar de mensen even tot rust kunnen komen. Opdat ze even kunnen nadenken over hun toekomstplannen en waarbij we hen kunnen ondersteunen in die projecten. Enkel zo kunnen we mensen in hun waardigheid laten.

Tot slot: de humanitaire hub werd opgericht met als doel migranten op doorreis te ondersteunen. Is jullie 'doelpubliek' veranderd als gevolg van de opeenvolgende crisissen?
Barthès: Ons publiek is een beetje veranderd sinds december door de beweging van sans-papiers die zich sterk begon te organiseren. Zij vonden ook beter de weg naar ons: als ze bij ons aankloppen, vragen wij niet of iemand al dan niet transitmigrant is. Wij verstrekken onvoorwaardelijk hulp.
Maar daarnaast is een deel van de mensen die we vroeger als transitmigrant bestempelden, niet langer 'in transit'. Ze hebben vaak geprobeerd hier weg te raken, maar ze slaagden er niet in. Doorgaans worstelen ze met veel gezondheidsproblemen en zijn ze eigenlijk tot de groep van de daklozen gaan behoren. Ze willen geen asiel aanvragen omdat ze er de fysieke, noch mentale kracht voor hebben. Dat zijn de mensen die ons het vaakst contacteren, maar we weten niet meer zo goed hoe we hen kunnen helpen, behalve met kleren. Ook voor hen zou zo'n oriëntatiecentrum welkom zijn.