Brussel snakt naar een buitenbad: welk project zal het halen?

Brussel is een van de weinige Europese steden zonder openluchtzwembad of -vijver, een gemis dat zeker in hete coronacrisiszomers zwaar op de maag ligt. De plannen om dat te verhelpen lijken eindelijk concreter te worden. De Stad Brussel plant een buitenbad in Laken of Heembeek, Anderlecht heeft drie projecten in de pijplijn. Maar de gemeenten kijken naar het Gewest om een deel van de kosten te dragen, de gewestregering zal dus finaal knopen moeten doorhakken. Welk(e) project(en) zal/zullen het halen?

1) Mayfairvijver in Anderlecht

Een tiental leden van een Ukkelse zwemclub zwom vorige week woensdag volstrekt legaal in de Mayfairvijver in de Anderlechtse wijk Neerpede. Omdat zij de infrastructuur voor toekomstige watersporters hebben gebouwd, mogen 21 Kuregemse jongeren de komende maanden mee, elke keer als de zwemclub er traint. Dat is een primeur, en meteen ook het meest concrete project rond openluchtzwemmen in Brussel.

“We zijn nog volop op zoek naar partners om de toegang ook voor anderen open te stellen,” zegt Philippe Van Ginderdeuren van BRC Bouw, dat het bouwproject mee coördineerde. “Die organisaties zouden dan toestemming kunnen vragen voor hun eigen projecten, en moeten ook de toegang en de veiligheid garanderen.” Anderlechts schepen van Sport Julien Milquet (CDH) zou tijdens de vakantieperiodes graag watersportstages voor de jeugd organiseren aan de vijver.

Milquet wil vanaf 2021 ook het grote publiek toelaten. “In eerste instantie denken we eraan de site open te stellen voor Anderlechtenaren. Misschien ook voor anderen, maar dan betalend. Hoe dan ook zal er een inschrijvingssysteem moeten worden opgezet. De vijver is niet al te groot, er kunnen maximaal vijftig mensen tegelijk in, zo niet komen flora en fauna in gevaar.”

Maar ook het Gewest heeft zijn oog op de Mayfairvijver laten vallen. Leefmilieu Brussel heeft een haalbaarheidsstudie voor openluchtzwemmen in de vijver uitgeschreven. Die studie zal ook de middelste Pedevijver onder de loep nemen.

“We kijken eerst naar Mayfair om verschillende redenen,” zegt woordvoerster Pascale Hourman. “Deze vijver is makkelijk los te koppelen van het waternet, en dus is de kwaliteit makkelijker controleerbaar.” Naast de vijver liggen nu al twee bezinkbekkens met rietvelden, waardoor de waterkwaliteit momenteel zeer goed is.

Hourman wijst erop dat de Mayfairvijver ook naast een sportcomplex ligt, “wat synergieën mogelijk maakt, en in een zone die voor iedereen goed bereikbaar is met het openbaar vervoer”.

De resultaten van de studie zouden begin 2021 bekend moeten zijn, en worden dan besproken binnen de regering. “Ze zullen dan de mogelijkheid beoordelen om een zwemvijver te creëren voor alle Brusselaars,” zegt Hourman. “Het is inderdaad belangrijk om dit soort activiteiten te kunnen aanbieden, zeker omdat hittegolven steeds frequenter voorkomen. Er zouden wel gesprekken moeten beginnen met de gemeente, om het beheer van de vijver over te hevelen naar het Gewest.”

2) 'Natuurlijk zwembad' in Laken of Heembeek

In zijn bestuursakkoord in 2018 nam het Brusselse stadsbestuur al op dat het een “natuurlijk openluchtzwembad” wil openen. De haalbaarheidsstudie daarrond is net af, vertelt Brussels schepen van Sport Benoît Hellings (Ecolo).

“Een 'natuurlijk zwembad' is een zwembad met natuurlijke filtering, die gebeurt in een vijver er net naast,” legt Hellings uit. “Die maakt dan ook deel uit van de ervaring. Dit wordt iets tussen natuurbeleving en sporten in. Uit de studie blijkt bovendien dat dat op de lange termijn twintig procent goedkoper is dan een bad met de klassieke chemische zuivering.”

Studiebureau B2Ai bestudeerde zulke buitenbaden in andere Europese steden, en kwam tot de conclusie dat dit ook in Brussel mogelijk is. De baden moeten volgens de studie duizend vierkante meter groot zijn, maar de vorm is nog voer voor debat. Zo kan er bijvoorbeeld een apart ondiep bassin komen, waarin kinderen kunnen pootjebaden.

Voor het hele terrein – inclusief bezinkvijver, cafetaria, sanitair, verkleedhokjes en zonneweides – is volgens de studie tienduizend vierkante meter, of een hectare, nodig.

Op basis van criteria als de bereikbaarheid, de bevolkingsdichtheid, de oppervlakte en het bestemmingsplan van de voorgestelde sites kwam het bureau tot een shortlist van vier locaties: twee in Neder-­Over-Heembeek, en twee in Laken.

“Eerste optie is een terrein aan het Nautisch Centrum naast het kanaal, maar dat is in handen van de Koninklijke Schenking,” begint Hellings. “Daarnaast is een groenzone achter het huidige zwembad van Heembeek in de Heembeekstraat een optie.”

Ook een deel van het Ossegempark net naast het Amerikaans Theater, een eerder idee van het gemeentebestuur, kan. “Maar het theater zou dan een cafetaria en sanitair moeten huisvesten, terwijl het in handen is van de federale staat,” zegt de schepen.

Een vierde mogelijkheid is een zone met weides en volkstuinen van de Stad ten zuiden van het Heembeekse sportcentrum aan de Korte Groenweg. Een zwembad op de Neo-site aan de Heizel is daarentegen definitief afgevoerd, omdat daar geen hectare ruimte over is.

Hellings zal nu overleggen met het Gewest over de financiering. “De kosten worden geschat op 2,5 tot 4 miljoen euro, onderhoud en personeel nog niet inbegrepen. De Stad kan een deel hiervan betalen. Hoewel dat zware kosten zijn, is dat een bewuste beleidskeuze. Meer dan vijftien jaar geleden nog hebben we nood aan plekken met water en bomen. Maar dit is een vraag van alle Brusselaars, ook in de andere gemeenten. Het Gewest moet de gevolgen van de klimaatopwarming opvangen. Het zwembad is nodig voor diegenen die niet naar het buitenland of Blankenberge kunnen.”

Hiermee geeft de Stad “een voorzet aan het Gewest,” zegt Hellings. “We willen geen droom, maar een verwezenlijking. Wij hebben alles bestudeerd en voorbereid, nu moeten er alleen nog samen knopen doorgehakt worden.” Als het Gewest – excusez le mot – mee in het bad stapt, volgt daarna een participatief traject met buurtbewoners.

Hieronder vindt u een kaart met alle mogelijke locaties in het Brussels gewest waar momenteel wordt nagedacht over openluchtzwemmen (Lees verder onder de kaart)

3) Dakzwembad bovenop Manufakture in Anderlecht

Begin 2019 opperde de Brusselse bouwmeester Kristiaan Borret in zijn projectoproep voor het nieuwe Anderlechtse slachthuis Manufakture om er een extra bouwlaag parking aan toe te voegen. Op die manier zou het dak van tienduizend vierkante meter geen parkeerplaats moeten worden, maar gebruikt kunnen worden voor een open én overdekt complex van zwembaden “met een fantastisch uitzicht over Brussel”.

De restwarmte van de koel­installaties op de gelijkvloerse verdieping zou zelfs gerecupereerd kunnen worden om de baden op te warmen, zo maakte het team van de bouwmeester zich sterk. De totale kosten voor de aanleg van het zwembadcomplex worden echter geraamd op 12 miljoen euro. “Met onderhoud erbij loopt dat nog op,” zegt Anderlechts schepen van Sport Julien Milquet (CDH).

Dit project zit voor de schepen nog maar in de ideeënfase, maar andere politieke insiders noemen het buitenbad van Abattoir dan weer het meest realistische project.

De NV Abattoir wacht hoe dan ook op een financiële toezegging van overheidspartners. “Het coronavirus heeft zware gevolgen voor ons boekjaar 2020. We lijden momenteel inkomstenverlies,” zegt woordvoerder Paul Thielemans. “Gelukkig kan de realisatie van het hele Manufakture-project uitgesteld worden. Het gebouw zal niet in januari 2023 opgeleverd worden, maar een jaar later.”

Thielemans wijst erop dat Manufakture gebouwd wordt op grond in erfpacht van de gemeente. “Abattoir zou de fundering verstevigen mocht erbovenop een zwembad komen,” zegt Thielemans. “Onze raad van bestuur heeft goesting om mee te gaan in het project. Kinderen leren in Brussel onvoldoende zwemmen en wij zouden graag andere activiteiten huisvesten op onze site. Maar het is echt vijf voor twaalf willen wij onze bouwplannen nog kunnen afstemmen op de optie 'dakzwembad'. En wij zullen niet zelf investeren in een zwembad, of het uitbaten.”

“Als er in de komende maanden geen overheidspartner toezegt, komt er geen zwembad. We kunnen een andere publieke dakfunctie zoeken,” zegt Thielemans. “Bijvoorbeeld andere sportvoorzieningen. Of we bouwen met een bouwlaag minder, dat kan natuurlijk ook.”

4) Tijdelijk openluchtzwembad in Biestebroekwijk

Voor corona plande Pool is Cool op vraag van het Anderlechtse gemeentebestuur een tijdelijk openluchtzwembad aan het Biestebroekdok. Alleen al de massa's mensen die tijdens de hittegolf illegaal het kanaal indoken aan de tijdelijke guinguette La Mouette daar tonen dat de vraag groot is.

De gemeente en Pool is Cool blijven in dat plan geloven voor de zomer van 2021. “We hebben subsidies aangevraagd om een bassin van twintig meter lang naast het kanaal te kunnen zetten,” zegt PiC-woordvoerder Paul Steinbrück. “Zeker voor vier of vijf weken, zodat iedereen tijd heeft om er eens in te springen.”

Pool is Cool ziet het tijdelijke project als een voorbode voor een drijvend permanent zwembad à la Badeschiff Berlijn. "Daarom vinden wij de plek ook zo interessant voor een tijdelijk zwembad."

Dit derde Anderlechtse project zit bij schepen Elke Roex (SP.A). Zij ging met Pool is Cool aan tafel zitten, en hoopt op steun van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) en de vzw Biestebroek, die tijdelijke projecten in de hele wijk opzet.

“Waar dit tijdelijke zwembad precies zou komen, moet nog beslist worden,” zegt Roex. “De nieuwe wijk is in volle ontwikkeling. De plek waar nu de guinguette zit, zal volgend jaar rond deze tijd bijvoorbeeld normaal gezien een bouwwerf zijn. Ik heb locaties in gedachten, maar het hangt er echt van af hoe de wijk evolueert.”

Ook of het project eenmalig is, of elk jaar zal terugkeren, is nog niet beslist. Dat zal afhangen van de beschikbare financiering. “Ofwel kopen we het bassin aan en zetten we het elke zomer op, ofwel huren we er een,” zegt Roex.

5) Openluchtzwembad op de Gerijsite in Vorst

De gemeente Vorst lanceerde begin 2020 de uitwerking van een masterplan voor het gebied 'Vorst-aan-de-Zenne'. Dat moet bepalen hoe die zone aan de spoorbundels er tegen 2040 moet uitzien.

De activisten van Pool is Cool spoorden inwoners bij het openbaar onderzoek aan om een zwembad met zonneweide te vragen op de Gerijsite (Charroi), het deel van het gebied tussen de spoorbundels met ingang aan de Gerijstraat. Daar wordt binnen het wijkcontract al in een groot park voorzien.

“Buiten de zomermaanden kan het zwembad overdekt worden,” klinkt het bij Pool is Cool. “Vorst is een van de weinige Brusselse gemeenten zonder eigen zwembad.”

De gemeente is op zoek naar een locatie voor een zwembad, bevestigt schepen van Stadsplanning, Water en Groene Ruimtes Alain Mugabo (Ecolo). “Weliswaar een overdekt. De meest serieuze piste is momenteel op of rond het Bertelsonstadion, maar alles ligt nog open. Wij zijn zeker geïnteresseerd in een buitenbad, maar op de Gerijsite is dat gecompliceerd. De terreinen zijn geen publiek eigendom. Omdat het een van de weinige plekken is waar de Zenne zichtbaar is, moet de site misschien eerst opgekocht worden door het Gewest.”

Het studiebureau dat het openbaar onderzoek heeft gevoerd, is nu bezig alle voorstellen te analyseren, en bespreekt die in het najaar met bewoners. “Daarna zal het college knopen doorhakken. Het gaat daarbij nog maar om een visie,” benadrukt Mugabo. “De operationale aspecten, zoals de financiering, komen pas aan bod in 2021.”