Burgers maken de stad (1): Hotel Central, de moeder aller bezettingen

Proper water in onze rivieren, schone lucht rond onze scholen en fietspaden langs de rijbaan. In Brussel nemen burgers het heft in eigen handen om een betere stad te creëren. Wie zijn de mensen die Brussel vormgegeven, en wat beweegt hen? Vandaag: de spectaculaire kraak van Hotel Central, een kantelpunt voor de stad. "Zie Picnic The Street als een nakomeling.”

Als je vandaag van de Beurs richting Dansaertstraat loopt valt het maar moeilijk te geloven, maar dit deel van de stad was in de vroege jaren 1990 eerder een stadswoestijn. Veel panden stonden leeg, de speculatie vierde hoogtij. De misdaad ook.

Met name het huizenblok tegenover de Beursschouwburg, met het leegstaande Hotel Central, zag er erbarmelijk uit. Op een kapper (Coiffeur Michel), een restaurant (La Bourse van de familie Gharbi) en een McDonald’s na, was het volledig verlaten. Opgekocht door promotor Landmaster Invest, die de boel helemaal wou platgooien.

Het is tegen die achtergrond dat in 1994 een snood plan ontstaat in het café van de Beursschouwburg, aan de andere straatzijde van het verrottende huizenblok. Na een workshop over stedenbouw wordt er nog nagepraat bij een pint.

Huzarenstukje

“We moesten gewoon iets doen met de puinhoop voor de deur”, vertelt Patrick Moyersoen. De architect werkt vandaag voor ontwerpbureau SUM, dat de voetgangerszone tekende. Een kwarteeuw geleden was Moyersoen bij de Beursschouwburg verantwoordelijk voor Open Stad, een programma dat een kritische architectuurblik wierp op de stad van toen.

‘Iets doen’ groeide gaandeweg uit tot een piekfijn voorbereide en 10 dagen durende kraakactie in januari 1995. Alleen al de start was een huzarenstukje: het stadsbestuur werd uitgenodigd in de Beursschouwburg voor de uitreiking van de ‘Gouden Koevoet’, een prijs voor de meest schandalige sloop. “Vandaar ging het dan met een fanfare naar de overkant waar de deur toevallig openstond, iedereen moest wel mee en deed zo de facto mee met de kraakactie.”

“Vergelijk het met een 10 dagen durend festival”, zegt Moyersoen. “Er waren concerten, debatten, films en feestjes. Een 70-tal mensen bleef slapen in het hotel. Er gebeurde ontzettend veel tegelijk en er was ook enorm veel energie.” Tegelijk werd er ook gewerkt in het hotel, om te verhinderen dat het pand verder zou verkommeren. Een eigen communicatiedienst timmerde 's nachts de persberichten ineen.

Lees verder onder de foto's.

De actievoerders waren zo goed georganiseerd dat ze het stadsbestuur gewoon overklasten qua dossierkennis. “Op een bepaald moment wilde de burgemeester bijvoorbeeld een feestje verbieden zonder stevige argumentatie. Maar wij hadden een vijftal advocaten voor wie dat echt smullen was. Ze zijn daarvoor zelfs naar de Raad van State getrokken. De Stad kreeg ongelijk.”

Uithoudingsvermogen

Ook na de kraak bijten de actievoerders zich vast in het dossier. “We waren ook met verschillende architecten, ons kon je dus niets wijsmaken. We merkten ook dat we veel beter op de hoogte waren van de dossiers dan de stadsdiensten.”

Het succes van de actie heeft dan ook veel te maken met de brede coalitie die zich achter de kraak zette. Een coalitie die de klassieke taaltegenstellingen – toen nog veel aanweziger dan vandaag - ook oversteeg.

Naast de Beursschouwburg speelde ook de Brusselse Raad voor het Leefmilieu (Bral) met Mark Trullemans en Marcel Rijdams daarin een prominente rol. Maar ook Inter-environnement, Arau, De Markten en het Comité voor de Verdediging van de Inwoners van het Centrum deden mee. Samen beschikken de organisaties over genoeg uithoudingsvermogen om het dossier te blijven opvolgen.

Lees verder onder de foto.

De kraak van Hotel Central had heel concrete gevolgen: na jaren van actie en een tweede bezetting in 1996 mocht het huizenblok dan toch blijven staan. De ruimte die voor woningen en handelszaken bestemd was, blijft.

Dat luxehotel Marriott de voormalige cinema Ambassador inneemt is minder naar de zin van de actievoerders, maar vandaag wel een feit. "De bekendheid van die cinema heeft ons in zekere zin ook geholpen. Overdag werden daar Walt Disneys gedraaid waar veel gezinnen op afkwamen, 's avonds soft porno. Het huizenblok platgooien was voor het grote publiek een beetje als Sneeuwwitje vermoorden."

Ook de blinde wand in de Devauxstraat (tussen Beurs en Sint-Katelijnestraat) doet Moyersoen vandaag nog pijn. "De uitbreiding van het hotel heeft ervoor gezorgd dat die straat een echte achterkant is geworden, een doods straatje met te hoge bebouwing ook."

De kinderen van Hotel Central

De bezettingactie had ook een veel breder effect. “Het was een kantelpunt in hoe mensen naar de stad keken”, zegt Moyersoen. “De stad die mensen ontvluchten is in die jaren de stad waar mensen van houden geworden. Die trend was er onder de oppervlakte al een paar jaren, maar Hotel Central is daar een geweldige katalysator voor geweest. Plots zag je dat er wél mensen waren die wilden opkomen voor de stad, dat er weerbaarheid van burgers was. De actie heeft politici zeker een duw in de rug gegeven. Leefbaarheid en de strijd tegen leegstand zijn daarna nadrukkelijk op de agenda gekomen.”

De moeder van alle bezettingen, zoals de kraak wel eens wordt genoemd, heeft dan ook vele kinderen. De geëngageerde Cinema Nova die enkele jaren later ontstond in de verlaten Arenbergbioscoop is er een van. City Mine(d), dat van socio-artistieke interventies in de openbare ruimte zijn handelsmerk maakte een tweede. Samen zetten die twee ook hun schouders onder PleinopenAir, een openluchtfestival dat vandaag nog steeds bestaat.

“De Beurs was ook het eerste cultuurcentrum dat stedelijke cultuur en engagement in de eigen stad zo centraal stelde”, vindt Moyersoen. “Dat heeft andere culturele centra wakker geschud. Volgens mij heeft het er ook voor gezorgd dat Brussel 2000 zo sterk inzette op stedelijke cultuur.”

Zelfs Picnic The Streets - en zijn voorganger Streetsharing - kan je als een nakomeling van de kraak zien, vindt Moyersoen. “Het is eigenlijk de eerste echt grootschalige actie in zijn soort na Hotel Central. En het is opnieuw op een steenworp van de Beursschouwburg. En deze keer mag ik opnieuw meetekenen, maar dan aan de autovrije zone die er na die burgeractie eindelijk is gekomen.”