Collectief Straatdoden: ‘Elk leven telt, elke dode ook’

Woensdagochtend vond in het stadhuis op de Grote Markt een herdenking plaats voor de tientallen straatdoden die in 2022 in Brussel te betreuren vielen. Tijdens de plechtigheid stonden getuigenissen, liederen en gedichten over de overledenen centraal. "Ik hoop dat op een dag deze herdenking niet meer nodig is.”

Tegen het weelderige decor van het stadhuis van Brussel werden woensdagochtend 79 straatdoden herdacht. De herdenkingsdienst werd in goede banen geleid door het Collectief Straatdoden die “de slachtoffers niet als massa beschouwt” door ze meermaals bij naam te noemen tijdens de dienst.

De herdenking begon sereen en kalm, in de propvolle zaal kon je een speld horen vallen. Met een paar tikken op een klankschaal werd de ceremonie ingezet. Burgemeester Philippe Close (PS) vertelde tijdens de eerste presentatie dat hij het stijgend aantal doden betreurde, maar dat de gemeente er alles aan doet om dat te beperken.

Marie-Françoise en Kris Roels van het Collectief vulden dat verhaal vervolgens aan met een krachtig statement. “Elk leven telt, elke dode ook."

Elk jaar krijgen ze meer en meer verzoeken om begrafenissen te regelen, wat niet altijd een makkelijke opdracht is. “Het is soms moeilijk om de wensen van straatdoden te kennen”, zegt Kris Roels.

Uitvaartboekje

Om de situatie te verbeteren, heeft het Collectief een speciaal uitvaartboekje gemaakt. Daarmee kunnen ze informeren naar de specifieke wensen omtrent een uitvaart. Ook waren de straathoekwerkers geschokt over hoe sterk het aantal doden in een paar jaar tijd gestegen was. “Tien jaar geleden waren er 46 doden, vandaag zitten we al aan 79.”

Het eerste luik van de ceremonie werd afgesloten met een muzikaal intermezzo van viool. Erik, een man die op straat leeft, is een vat vol emoties terwijl hij muziek speelt. De overvolle zaal luistert aandachtig mee en geeft hem na afloop van het intermezzo een overweldigend applaus.

Getuigenissen

De eerste getuigenis kwam van Laurie, een vriendin van de overleden Patrick (63 jaar). Zij herinnert zich vooral dat ze met hem kon blijven babbelen en haalt de songtekst van een oud liedje van de Franse zanger Patrick Sébastien boven om dat te onderstrepen. “Ha! Si tu pouvais fermer ta gueule, ça me ferait des vacances…” Laurie vertelt evenwel dat ze nu niet meer op vakantie wil vertrekken. “Een hele tijd geleden had Patrick mij beloofd dat hij zou wachten met sterven tot ik ook gestorven was.” Die belofte verbrak hij, maar Laurie wenst hem een laatste goede reis en hoopt dat hij rust vindt.

Daarna is het de beurt aan Asia die haar vriend Artur (47 jaar) herinnert. “Ik heb hem ongeveer vier jaar geleden leren kennen in een sociaal restaurant.” Asia vertelt hoe Artur een probleem had met zijn knieën waardoor het voor hem moeilijk was om een afhaalmaaltijd te bestellen. Ze zag hem vaak aan het Zuidstation in Brussel, waar je hem kon herkennen aan zijn kenmerkende rugzak en een kruk. “Ik heb vooral heel veel van hem geleerd in die korte tijd.”

Vzw Axcent, een vereniging die de verschillende religies van Brussel met elkaar in dialoog brengt, wil vooral één boodschap benadrukken. "Doe anderen niet aan wat je zelf niet wil meemaken.” De organisatie klaagt verder de structurele onrechtmatigheden aan die vandaag nog altijd in Brussel en België aanwezig zijn. “We hebben gezien dat er voor bepaalde crisissen wel onderdak en hulp geboden kan worden aan zij die het nodig hebben. Waarom gaat dat niet altijd?"

Waardigheid

Na de pauze schetst Filip, een straathoekwerker bij Diogenes de organisatie waaruit Collectief Straatdoden ontstond, het bestaan van Mohamed, die niet lang na hun eerste kennismaking is overleden. In een filmpje is een jonge Mohammed te zoen, die blij en uitbundig “Happy Day” zingt. Dat heeft een specifieke reden: “Mensen op straat leven in een schaduw en een soort parallelle wereld. Het is niet voor niets dat iemand op straat leeft en mensen hebben daar vaak ook een reden voor. Ik hecht niet alleen belang aan mijn beroepsgeheim, maar ook aan de waardigheid van die persoon”, klinkt het nog bij Filip.

Na de getuigenissen over de straatdoden droegen Milady en Geert van het Brussels Dichterscollectief aan alle 79 straatdoden een gedicht voor dat over hun leven, problemen en hun dood ging. Tijdens de voordracht mochten alle aanwezigen een bloem op het altaar voor de overledenen komen leggen.

Een uur na de ceremonie in het stadhuis begon de vlinderceremonie, waarbij elke vlinder een straatdode representeerde. Alle vrienden, naasten en nabestaanden mochten een vlinder ophangen aan de boom die in 2011 ter ere van de straatdoden op het Albertinaplein in Brussel werd geplant. Kris Roels, van het collectief Straatdoden, keek naar het tafereel met een dubbel gevoel: “Het was een mooie ceremonie, maar ik hoop dat ze op een dag niet meer nodig zal zijn.”